Even alleen

Krøyer, “Zomeravond aan het Zuidstrand van Skagen”, 1893

                                                Bij winter
                                                Aan het strand
                                                Ben ik vroeg op de been,
                                                Ga ik stilletjes wandelen,
                                                Even alleen,
                                                Even
                                                Zonder vrienden
                                                Die altijd lachen
                                                En babbelen,
                                                Stiekem ga ik heen,
                                                Ik loop wat langs de baren,
                                                Zet me op een steen,
                                                Even ben ik wandelen,
                                                Even ben ik heen.

                                                Maar ik blijf niet te lang,
                                                Want die vrienden
                                                Om me heen,
                                                Die lachen en babbelen,
                                                Anders zitten op een steen,
                                                Ik kan ze ook niet missen,
                                                Mis snel het gekwebbel,
                                                Ontbijt niet graag alleen.

Schoonheid en zelfvertrouwen

1988, New York

Na de huiveringwekkende lelijkheid van Goya en Schiele maar iets moois dan. Er kwam een interview met Cindy voorbij, dezer dagen.

Ik google wat naar foto’s. Cindy kwam voor mij altijd een beetje na Claudia. Ze doet me een beetje aan anderen denken: Catharina Zeta Jones, Julia Roberts. Terwijl dat andersom zelden zo werkt. Dat is mijn Cindy. Maar mooi blijft ze natuurlijk, wat heet!

Ik google wat naar foto’s. Zoveel mooie mensen op de wereld en geen enkele precies gelijk. Wat bepaalt iemands voorkeuren?

Cindy studeerde ooit scheikunde, net als mijn zonen, zegt verstandige dingen in het interview. Mooi zijn is niet belangrijk, zegt ze, het draait om zelfvertrouwen. Mooi zijn gaat om zelfvertrouwen.

Denk daar maar eens over na!

In 1988, in een wollen jas over een jurk van Versace, door Arthur Elgort

Goya en Schiele

Francisco Goya, “Estas Brujas lo diran”, heks met slang,
inkt en wax op papier, 1808-1814, Prado Madrid

Soms kijk je naar kunst en gebeurt er iets, een moment van onverwacht inzicht, van een nooit gezien verband. Dat is het mooie van kunst, niet alleen in musea. Het blijft altijd verrassen. Altijd weer zoek ik de verrassing.

Ik kocht een tweedehandsboek met tekeningen van Goya (1746-1828) met tekeningen uit zijn zogenaamde Album-D: Estas Brujas lo duran. Vooral heksen en oude vrouwen, getekend in de latere jaren van zijn leven. “De heksen doen er toe”. Spaarzaam en snel geschetste figuren die menselijke emoties laten zien in hun meest rauwe vorm, boosaardig, huiveringwekkend. Teruggeplaatst in de tijd kon je het effect bij de bijgelovige kijkers meevoelen. Met Goya meevoelen. Een projectie van zijn eigen angsten.

Bij het opruimen van het boek tussen mijn collectie kunstboeken, deels inmiddels naar e garage verplaatst, viel mijn oog op een boek van Egon Schiele. Op de voorkant prijkte een zelfportret uit 1912. Ik werd getroffen door de overeenkomst. Dezelfde vloeiende krachtige lijnen, hetzelfde temperament, dezelfde angsten. Voorvoelde hij al zijn voortijdig sterven? Eenzame geesten in verwarring. Wie zal het zeggen.

Ben ik ook zo? Voorvoel ik ook iets wanneer ik kijk naar deze werken? Wat fascineert me erin? Waarom koop ik zo’n boek? Waarom zie ik dit? Snel berg ik de boeken op en richt me op iets anders. Eigenlijk voel ik me prima zo. Laat ik dat niet teveel bederven nu, met deze dagen!

Egon Schiele, “Zelfportret”, 42,2 x 33,7 cm, olieverf op hout,
1912, Leopold Museum Wenen

Mijn oergevoel

Neuschwanstein in de sneeuw

Kerstmis is een oergevoel, dichter bij onze voorvaderen kunnen we niet komen. Ik voelde het als jongetje toen ik ridderboeken las, later toen ik Neuschwanstein zag liggen, nu nog als er sneeuw valt, hetgeen dit jaar niet wil lukken. Wellicht steeds minder zal lukken. Zoals al deze gevoelens wat minderen, met het ouder worden. Zoals leven verliezen is, steeds een beetje, in laatste instantie sowieso. Maar niet nu, niet met kerstmis. Nu mag het even, gelukkig.

Gelukkig kerstfeest, wie dit leest. En voor iedereen op de wereld.

Ben in een goeie bui vandaag.

Grauw Spanje en de schoonheid

Spaanse Vogue, 1949

In mijn jonge jaren, tijdens een eerste vliegvakantie naar Spanje, werd ik ooit een halve nacht in een donkere cel gegooid, samen met een vriend, vanwege dronkenmansstreken. Bij binnenkomst op het bureau werden we flink geslagen. Courtia Justitial, hoorde ik ze zeggen. Later kochten andere vrienden ons weer vrij, met behulp van iemand uit een pincho-tentje beneden ons appartement. De gendarmes zullen het bedrag met elkaar hebben verdeeld, denk ik zo.

Het was 1981,vijf jaar na Franco. Mijn beeld van het oude Spanje is altijd gekleurd geweest door dit merkwaardige incident. Spanje ten tijde van Franco was voor mij synoniem met onderdrukking, angst en zelfs geweld. In die tijd had ik nog een revolutionaire geest, maar in een dergelijke situatie rest niks anders dan lijdzaam ondergaan. Ik geloof niet dat ik dapper zou zijn geweest als ik werkelijk in onderdrukking had geleefd, hoe graag ik dat toen ook had willen geloven.

Mijn beeld van Spanje is altijd gekleurd geweest door dit incident. De kleur was sober, zonder vreugde. Aardige maar slecht opgeleide mensen die bij ons in het dorp kwamen werken en een eigen café dreven. Grauw. Maar niets zo grauw of er is ook schoonheid. De stranden, de Spaanse schonen. Ik kijk naar bovenstaande foto, die vloekt met mijn beeld van het oude Spanje. Zoveel schoonheid! Een stilleven. In elke brandakker bloeit wel iets op. Als je maar oplet! Of in positie bent!

Hoofd of hart

Khnopff, “Portret ven Irma Sèthe”, 1894

                                                              Het hoofd zegt het gaat niet,
                                                              Het hart zegt wie weet,
                                                              Het hoofd zegt voorzichtig,
                                                              Het hart voelt het leed,
                                                              Het hoofd zegt bedenk je,
                                                              Het hoofd zegt zo dom,
                                                              Het hart is al verder,
                                                              En keert niet weerom.

Untitled

Jean-Michel Basquiat, “Untitled”, 205,7 x 175,9, acryl, 1981, The Broad, Los Angeles

Met dit “ongetitelde” schilderij brak autodidact Basquiat (1960-1988) in 1982 op een New Yorkse expositie door in de kunstwereld en nam hij afscheid van het pseudoniem Samo, waarmee hij als graffiti artiest naam maakte. Het geld nog steeds als een van zijn beste en bekendste werken.

Untitled wordt vaak beschouwd als een zelfportret, maar het kan net zo goed beschouwd worden als een allegorie van de moderne mens, die meer dan ooit tevoren in zijn hoofd leeft. Basquiat legt er de innerlijke processen van zijn hoofd in bloot, of van wel hoofd dan ook. Bovenaan het schilderij ontwaren we de tekst “Head of”, dat op allerlei manieren kan worden aangevuld. Ogen oren en mond gaan als vanzelf over in abstracte weergaven van innerlijke structuren. We zien opbouw en afbraak, orde en chaos, donkere delen en kleurrijke gloed, doortrokken met naden en krassen als littekens. Het hoofs is afgesneden van het lichaam en lijkt ergens te zweven tussen leven en dood. Het roept associaties op van angst, verwarring, geweld en pijn, maar tegelijk refereert het aan overleven en verwoede pogingen tot herstel.

Ik denk aan de vanitasschilderijen van jaren geleden, aan Afrikaanse maskers en Picasso. Untitled is ambigu en multi-interpretabel. Iedereen kan er een eigen duiding aan geven. En als je maar lang genoeg naar kijkt - je kunt er uren naar kijken - is die duiding zo weer veranderd. Bijvoorbeeld als ik denk aan Baquiats vroege dood, die weer een nieuw licht doet schijnen over het werk. Maar dat misschien voor een volgende keer.

Morrison songs

Jim Morrison, 1968

Harry de Winter was op TV. Hij begint weer met Wintertijd. Oudere mannen onder elkaar die plaatjes draaien en praten over de muziek in hun leven. Ooit vroegen ze aan Harry waarom hij vrijwel alleen mannen in zijn programma had. Dat kwam, zei hij, omdat plaatjes draaien op je kamer, in je eentje, vooral toch een mannendingetje was. En dat klopt.

Ik denk dat ik een aardige gast zou zijn geweest voor dat programma. Mijn jeugd langs de lat van mijn plaatjes kopen, zo van mijn tiende tot mijn vijentwintigste. Ik voel nog steeds enige trots dat ik de Morrison songs van The Doors beter vond dan de Krieger Songs. Geen idee waar dat gevoel vandaan komt. Wie zal het interesseren. Mijn muziek bepaalt wie ik ben, denk ik zo, of wie ik was, liever. Wie zal het interesseren.

Ik was vanavond bij een coverband van The Doors, samen met mijn zonen. Veel Morrison liedjes. Het voelde volmaakt, beter gaat het niet worden. Zoek het geluk dicht bij jezelf, denk ik maar. Een goeie cover is net zo mooi, eigenlijk, en bereikbaar. Vooral dat!

Altijd weer Nadja

 

Foto Jean-André Boiffard, illustratie bij Nadja, 1928

Een spel: sluit je ogen en zeg iets, hardop, wat je maar wil, een nummer, een naam. Zoals (nu sluit ze haar ogen): twee, twee wat? Twee vrouwen. Hoe zien ze eruit? In zwarte kleren. Waar zijn ze? In een park.... en dan, wat zijn ze aan het don? Probeer het, het is zo makkelijk, waarom wil je niet spelen? Weet je, dat is hoe ik in mezelf praat als ik alleen ben. Ik vertel mezelf allerlei verhalen. En niet alleen domme verhaaltjes: eigenlijk is dit hoe ik zo’n beetje leef. Elke dag.

Citaat van André Breton, uit Nadja. Doet me denken aan mijn eigen schrijverijtjes. Nadja is de literaire liefde van mijn jonge jaren, toen ik nog alles bij elkaar las. Nadja was op alles van toepassing toentertijd. Overal was wel een citaat voor. Overal las ik Nadja. In de volgestouwde bus, het ritselende gras bij de kikkersloot, de bank achter het schuurtje. Alle meisjes die Nadja heetten waren mooi, toen tenminste. En nog steeds, eigenlijk. Nog altijd kan ik het voelen. Op Wikipedia schreef ik een lemma waar ik trots op ben, vanuit mijn hart, zoals het eigenlijk niet kan, leunend op citaten. Net als op deze pagina.

Het menselijk hart, mooi als een seismograaf.

De schoonheid zal verkrampt zijn, of ze zal niet zijn.

Mooi toch?

My Sweetheart Roller Skating Rink

“Veel onderscheidende fotografie is puur een kwestie van geluk”, aldus fotograaf Bill Yates: “Het komt er op aan dat je op het juiste moment op de juiste plek aanwezig bent, daar waar iets te doen is”.

In september 1972 reed de ton 26-jarige Yates rond in het landelijke Six Mile Creek in Hillsborough County, Tampa, Florida. Hij stuitte er bij toeval op de Sweatheart Roller Skating Rink, een soort jeugdhonk in een vervallen jaren dertig gebouw, waar je kon rolschaatsen. Hij zou er uiteindelijk zeven maanden blijven hangen en maakte zo’n 900 foto’s, die hij pas in 2012 exposeerde. Het werd in mijn ogen een van de meest uitzonderlijke fotoseries die in het voorbije millennium verschenen. In mijn ogen, als ik zei, kon Brabant zijn geweest, met net zoveel recht Rusland.

Ook ik was jeugd in de jaren zeventig, in een dorp dat er niet toe deed. Ik herken de sfeer. De uitdagende meisjes waar we druk mee waren, het gedrag dat door mijn ouders en iedereen werd veroordeeld, iedereen met een sigaret, het tienerdansen, stoerdoenerij, het hoge hanggehalte, de tijdsgeest waarvan ik nu niet goed weet wat ik ervan moet vinden. Blijkbaar vond Yates dat er iets te doen was in Tampa. Ik heb nooit het gevoel gehad dat er midden jaren zeventig iets te doen was in Budel. Ik heb ook nog wel ergens zo’n foto, gemaakt met de kermis. Een paar zelfs. Ik snap wel waarom Yates zo lang gewacht heeft.. 

  

 

 

 

Susan Peters en de roep van de goden

Susan Peters gold begin jaren veertig als een veelbelovend actrice. In 1943 werd ze genomineerd voor een Oscar voor beste vrouwelijke bijrol in de film Random Harvest (1942), over een soldaat die met een shellshock terugkeert uit de Eerste Wereldoorlog.

De dingen liepen evenwel anders. Op nieuwjaarsdag 1945 werd ze bij een jachtongeluk getroffen in de buik en raakte vanaf haar middel verlamd. Ze probeerde haar carrière nog te vervolgen vanuit de rolstoel, maar zonder duurzaam succes. Haar man, de acteur Richard Quine, verliet haar in 1948 en ze raakte in een diepe depressie. In 1952 overleed ze aan nierfalen, veroorzaakt door anorexia, net 32 jaar oud.

Je weet nooit wat de dag van morgen zal brengen. Dat is misschien wel de les die je leert van het ouder worden.

Ik vond de foto’s van Susan Peters op Pinterest, bij het zoeken naar Faith Bacon, over wie ik enkele dagen geleden schreef. Op een of andere manier lijken dit soort dramatische levenswendingen mij te intrigeren. Misschien dat ik daarom wel ooit psycholoog ben geworden. Ik had nog nooit van haar gehoord.

Liggend op de bank bij de kerstboom kijk ik naar de prachtige foto uit 1942: Peters met haar Monark fiets op de palissaden langs de Pacific bij Santa Monica. Ze stopt en buigt naar de zee, geroepen door de goden, de nimfen van het water. Het plaatje oefent een buitengewone, bijna erotiserende aantrekkingskracht op me uit. Ze zweeft bij me binnen. Ik wordt er een beetje weemoedig van, maar toch ook weer blij, tegelijk, om zoveel schoonheid. Hoe mooi, schiet er door me heen. Schoonheid in het licht van de ondergang. Uiteindelijk eindigt elk leven tragisch.

Spiegel van het bal

                                         Spiegel van mijn dromen

                                                                                        Spiegel van het bal

                                         Hoger dan de bomen

                                                                                        Dieper dan het dal

                                         Als de dagen komen

                                                                                        Die ik van je stal

                                         Als we samen mogen

                                                                                        Trap ik in je val,



                                         Met heel mijn hart,

                                                                                        Met overgave,



                                         En spiegelt wat ik missen zal.

Faith Bacon en de spotlights

Faith Bacon als Ziegfeld girl, door Alfred Cheney Johnston, 1931

Op 26 september 1956 klom een vrouw van middelbare leeftijd uit het raam van haar kamer in het Alan Hotel in Chicago. Haar kamergenoot Ruth Bishop, een winkelverkoopster, hield haar vast aan haar jurk en probeerde haar met alle macht tegen te houden. Zonder succes. Ze rukte zich los, sprong en belandde twee etages lager op het dak van een aanpalend pand. Kort daarna overleed ze in een ziekenhuis aan haar verwondingen.

De vrouw was Faith Bacon (1910-1956), eind jaren twintig een succesvol revuedanseres, opgeleid in Parijs, een van de eersten die een volledige striptease uitvoerde. Ze stond te boek als de uitvinder van de “fan dance”, waarbij ze nauwelijks gekleed achter een grote waaier de spanning ten top dreef. In 1931 trad ze op in de Ziegfeld Follies, waarvoor alleen de mooiste meisjes uit het land in aanmerking kwamen.

In de loop van de jaren dertig ging haar carrière hard achteruit. Ze speelde nog wel enkele rolletjes in B-films, trad ook nog op in tweederangs nachtclubs, maar ze stond bekend als een moeilijke vrouw die vaak ruzie maakte. In de jaren vijftig kwam ze zonder werk te zitten en op gegeven moment zelfs zonder vaste woning. Ze miste de spotlights, zei haar kamergenoot Ruth Bishop na haar fatale sprong uit het raam.

Soms is het fijn om iemand een beetje uit de vergetelheid te trekken. Even terug in de spotlights, ook al is het maar op deze verdwaalde blogsite. Faith Bacon verdient dat, alleen al om de foto’s.

Fan dance

Nooit duurt alles lang

Isaac Israëls, “Ezeltje rijden langs het strand”, 1898-1900

                                                Ik fiets fluitend naar huis
                                                Vanaf het station,
                                                Achter alle mooie meisjes,
                                                Samen op de fiets.
                                                Met de bootjes over water,
                                                De zon die zachtjes schijnt,
                                                Aan de einder.

                                                Maar dan,
                                                Ja dan,
                                                Altijd is er iets,
                                                Ik ga het niet vertellen,
                                                Nooit duurt alles lang

Anton Dirckx

Anton Dirckx (Rotterdam, 1878 - Den Haag, 1927) is een vergeten Nederlands kunstschilder. Hij studeerde aan de Academie voor Beeldende Kunsten te Rotterdam en maakte daarna een studiereis naar Italië. Hij was bevriend en werkte veel samen met collega kunstschilder Adriaan de la Rivière. Hij was lid van Arte et Amicitiae. Veel meer is er over zijn leven niet te vinden.

Op veilingsites doen zijn schilderijen vaak niet meer dan enkele honderden euro’s. Niemand wil meer een Anton Dirkx aan de muur hebben, blijkbaar. Terwijl hij toch zoveel herkenbare taferelen schilderde, in Rotterdam, Dordrecht, later in Amsterdam en Den Haag, waar hij ging wonen in Voorburg. En later overleed.

Toch was Dirckx geen ondermaatse kunstschilder. In tegendeel, vind ik. Hij schilderde in een uiterst vaardige impressionistische toets, veel havengezichten, maar ook bloemen en bollenvelden die zelfs doen denken aan Monet. Zijn werken zijn drukken iets uit en hij brengt ook iets over. Ik voel iets van weemoed. Zo maak je kunst.

Het havengezicht van Dordrecht, hierboven, dateert van zo’n honderd jaar geleden. We zien een veranderende tijd. Vissersboten met krioelende masten, maar inmiddels van hout veranderd in metaal en steeds meer met een stoompijp. Recent nog was ik in Dordrecht, een vergeten stad. Zoals Dirckx een vergeten schilder is. Je moet er toevallig op stuiten. Als met zoveel in het leven.

Kerstgedachte

De kerstboom staat er weer op. De zoveelste. Sinterklaas is net geweest. Buiten is het donker. Binnen is het licht.

Wat is dat toch, wat me aantrekt in deze tijd. Of in elk geval in deze tradities. Ze gaan al terug tot voor de kerstening. Mensen maken ruzie om zwarte Piet. Doorheen alle veranderingen past het gebeuren zich telkens weer aan en blijft sterk overeind. Een oergevoel.

Er kleeft een vreemd soort romantiek aan kerstmis dat ik moeilijk kan plaatsen mijn denkraam. Kleffe beelden die toch appelleren aan een gevoel dat zich niet laat verloochenen. Ergens raakt het een kern. Is het terug te herleiden tot de tijd waarin we als jagers door de steppen dwaalden, in de winter bij elkaar zaten om grote vuren. Lang dacht ik dat het te maken had met mijn romantisch gemoed. Maar hebben we niet allemaal een romantische gemoed. In de basis gewoon ben ik waarschijnlijk niet eens zo heel veel anders dan al die lui uit volksbuurten met die vreselijk slechte smaak. Vol lampjes, porselein. Mijn zogenaamd goede smaak is wellicht niet meer dan een dun laagje vernis bovenop een basisgevoel dat iedereen herkent. Vroeger zaten we allemaal samen om het vuur. Met kerstmis komt dat terug.

Alleen met kerstmis dan, dan mag het even. Laat ons maar, in ons kikkerlandje. En overal anders.

Laat mij ook maar even.

All Things Must Pass

Toen ik een jaar of tien was gingen de Beatles uit elkaar. Dat was een dingetje. Ik plakte het krantenknipsel in een schriftje, met andere plaatjes van popgroepen. Beatgroepen, zeiden we zelf. Het schriftje belandde op gegeven moment op zolder, heb ik bij de verhuizing van mijn moeder nog ooit gezocht, maar was kwijt, zoals ik veel ben kwijtgeraakt. Zoals het singletje van Come Together, met Something op de B-side, wat ik toen al beter vond.

We waren vaak met zijn drieën. We speelden dat we een bandje waren. Eentje was John, eentje Paul en ik was George. Ringo wilde niemand zijn. Voor George heb ik altijd een zwak gehad. Nog steeds voel ik een bepaalde verwantschap, wat meer op het tweede plan, van daaruit goeie dingen doen. Of slechte dingen. Wat maakt het uit.

Na het uit elkaar vallen van de Beatles kocht ik All Things Must Pass, het eerste solo-album van George. Ik was trots dat hij met My Sweet Lord als eerste ex-Beatle een hit had. Het was het eerste liedje wat ik op gitaar speelde, en zachtjes meezong, als niemand luisterde. Wie heeft het nog over plagiaat. George had gewoon uniek talent. Ik hoorde dat.

Het doet deugd in deze tijd van Top 2000 dat de liedjes van George uiteindlijk toch zijn komen bovendrijven. While My Guitar Gentley Weeps scoort top 200. We draaiden het op CD in de auto als we met de kinderen naar Italië reden. Mijn jongste zoon bracht het op de planken tijdens een schoolconcert op 5 VWO. Heb ik toch nog wat invloed gehad.

All Things Must Pass. George is al jaren dood. John nog langer. Ringo en Paul heb ik nog zien spelen. Hoe lang nog? Nog steeds luister ik naar de muziek. Het raakte me toen ze uit elkaar gingen. Ik weet het nog. Ik leef nog. Hoe lang nog?

Gilbert von Canal

Ik heb een vreemde fascinatie voor buitenlandse kunstschilders die naar Nederland trokken. Op zoek naar de grijze luchten, het vlakke land, de horizon laag. Zo tussen 1860 en 1910, Europa makkelijk bereisbaar werd, moeten ze overal te zien zijn geweest. Nou ja, overal, vaak zaten ze op dezelfde plekken: Dordrecht, Scheveningen, Katwijk, Egmond, Laren, Volendam. Hollandser kon het niet.

De invloed van de Haagse School was merkbaar, de musea met de grote meesters trokken aan. Nederland had nog een soort van onschuld, nieuwe invloeden hadden weinig vat op de bevolking. Het Calvinisme liet vernieuwing niet toe. Alles bleef altijd gelijk. Het water de luchten. God liet het allemaal zo weinig veranderen. En zo hoorde het ook.

Plannen om er een Wikipedia-lemma over te schrijven zijn nooit gerealiseerd, maar ik heb wel een flink aantal uitheemse Hollandse schilders een artikel gegeven. Dat verdienen ze. Voor de moeite. Omdat ze hetzelfde voelden als ik, en de mensen die me voor waren. Voor die keer dat ik in Katwijk was, en deze zomer in Dordrecht, met vrouw en vrienden, en hoe bijzonder ik me daar voelde. Het besef van historie, en dat het altijd zo zou blijven. Het is goed zo. Laat het altijd maar zo blijven.

Gilbert von Canal (1849-1927) was een Oostenrijks kunstschilder die nog ooit aan het Weense conservatorium studeerde bij Anton Brückner. Later schakelde hij over naar de kunstacademie. In 1878 trok hij naar Düsseldorf, huwde met Louise Elisabeth Baum. Van 1880 tot 1910 verbleef hij veelvuldig in Nederland en schilderde er talloze stemmingsvolle landschappen. Hij was in Katwijk, Dordrecht, Overschie, Amsterdam, Loenen aan de Vecht, Sluis.

Ik zie iets van Ruisdael in het werk van Von Canal. Meer dan de Haagse School. De grijze luchten, het vlakke land, de horizon laag. Er is niet zoveel te vinden over Von Canal. Hoewel zijn werk te vinden is in collecties van vooraanstaande musea als de Neue Pinakothek, de Nationalgalerie Berlin en de Städtische Galerie Düsseldorf, lijkt hij bijna vergeten. Heeft hij Ruisdael bestudeerd? Is hij zoveel minder? Wie zal het zeggen. Ik vind het mooi.

Werkplek

Toch mooi, weten dat je hier zo mag werken.
Bij weer en wind, bij hoge luchten, met uitzicht op rivier, ingeklemd tussen eeuwige tijden.
Elke ochtend over de bede brug, de skyline, het water, de prachtige architectuur.
De wachters aan de poort, de adelijke dame, de wachters in de verte.
Ik ben schrijver noch schilder, maar toch. Prachtige foto.

Maakt het uit waar je werkt?
Maakt het uit waar je woont?
Maakt het uit waar je sterft?

Ik ben blij als ik ooit met pensioen mag gaan, nu nog niet, maar toch, straks.
Ik ben blij dat ik een huis aan het water heb, als een huis op vakantie.

Sterven is toch weer wat anders.

In het holst van de nacht

Collier, “Lady Godiva”, 1898

                                               Ik fiets door de stad,
                                               In het holst van de nacht,
                                               In lichte regen,
                                               Terug naar huis,
                                               Er was niemand
                                               Te bekennen,
                                               Iedereen was slapen,
                                               De vogels waren slapen,
                                               En alle mensen,
                                               Waren slapen,
                                               En ik was moe,
                                               Van wat drank,
                                               En late uurtjes
                                               spoeden mij naar huis,
                                               Ik ben er bijna,
                                               Ginds is al het bruggetje,
                                               De maan beschijnt het water,
                                               En nog altijd is het stil
                                               En bijna ben ik thuis.

                                               Gelukkig.

Shaffy

Toulouse-Lautrec, “Rouge; la toilette”, 1896

Ik zag Ramses Shaffy op de televisie, met Ivo Niehe.

Ik ben niet zo van Ivo, maar toch ben ik blijven kijken. Hij deed het helemaal niet zo gek. Ramses aan het einde van zijn leven, in een tehuis. Vroeger dacht ik weleens dat hij een poseur was, maar uiteindelijk kun je niet anders dan respect opbrengen voor de volharding waarmee hij zijn eigen weg bleef gaan. Samen met Liesbeth, die zo mooi was.

Sammy loopt maar door de nachten
Op een wondertje te wachten
Wie zou dit voor jou verzachten Sammy
Want jouw nachten Sammy zijn zo koud

Ik was zes toen mijn jongste tante Sammy zo mooi vond. Dat hoorde ik haar zeggen tegen mijn moeder. Mijn moeder heb ik het horen zingen. Soms heb je geen benul waarom bepaalde herinneringen zijn blijven hangen. Sammy hoort bij tante Jeanne, of Sjaan zoals ze eigenlijk heette. Die wegging uit het dorp. Welbewust ontvlucht, in de geest van Ramses. Maar dat wist ik toen nog niet. Dat wist ik pas later. Zoals je alles pas later begrijpt. Als het er eigenlijk niet meer toe doet.

Dorothy in Wonderland

Dorothy McGowan (1939) was begin jaren zestig een topmodel. Ze sierde de covers van toonaangevende magazines als Vogue, Harper’s Bazaar, Elle en Glamour. McGowan was een meisje van de straat, dochter van katholieke Ierse emigranten in een volksbuurt te Brooklyn, met een broer die politieagent was, een andere broer werd priester.

McGowan werd ontdekt toen ze auditie deed voor mannequin en belandde bij toeval in het modellenleven. William Klein was direct door haar geïmponeerd en zou haar vaak fotograferen. “Ik zag haar als een soort Alice in Wonderland karakter”, zei hij over haar. Een sprookjesmeisje. Uit een andere wereld. Zo staat ze op zijn foto’s. Ze neemt je even mee uit de banale werkelijkheid en laat je voelen dat er nog meer is. Iets mysterieus. Iets beangstigends ook, misschien. Je moet wel durven als je met haar meegaat. Durf ik met haar meegaan? Wil ik haar geloven? Denk ik dat ze geluk kan brengen? Ik kijk nog eens naar de foto’s. Ik voel mijn oude angsten. En ik durf haar niet geloven.

Dag lieve Dorothy. Zo mooi als je bent.

  

Klein, Mary en de articiteit

William Klein, “Mary, egg, croisant”, 1957, Rijksmuseum

William Klein (1928) is een van de meest eigenzinnige nog levende fotografen. Of hij nog fotografeert weet ik niet, maar foto’s die hij tussen 1955 en 1965 maakte voor Vogue zijn artistiek gezien van de hoogste kwaliteit. Ik kan er naar kijken als naar een Monet. Een Picasso, nog liever.

Klein was van huis uit kunstschilder. In 1948 trok hij vanuit New York naar Parijs om verder te studeren in het atelier van de kubistische schilder en beeldhouwer Fernand Léger. Hij raakte verzeilde in avantgarde-kringen, die na de oorlog nieuw elan kreeg. Zijn interesse ging echter uit naar vooroorlogse stromingen als Bauhaus, De Stijl en het Russisch constructivisme. Uiteindelijk koos hij voor de fotografie. Toen hij in 1955 gevraagd werd voor een reportage in Vogue zag hij al snel de artistieke potentie van de modefotografie, waarin de schoonheid van de modellen de esthetiek van het resultaat nog eens extra accentueert.

Klein ging er prat op dat de modefoto’s die hij vanaf 1955 voor Vogue maakte volgens een lezerspoll tot de minst populaire behoren die in het blad verschenen. Het typeert zijn controversiële houding. Met zijn onscherpte en beweging gaf Klein een nieuwe impuls aan de modefotografie. Op bovenstaande foto zorgde een telelens ervoor dat voor- en achtergrond in elkaar ‘gedrukt’ werden. Groothoeklenzen van soms 17 centimeter versterkte dit effect. Zijn composities lijken op collages. Zijn opnames zijn van opvallend dichtbij.

Het model op de hier gepresenteerde foto’s is Mary Jane Russel (1926-2003), ze werden gepubliceerd in Vogue. Zou het dan toch kloppen dat echte kwaliteit niet samengaat met populariteit? Of andersom: dat de goegemeente die kwaliteit niet herkent? Het lijkt erop! En ik kan het weten! Toch?

“Mary and Dove and Perrier”, 1957

Cruijff als adviseur

Twaalf jaar geleden vertrok Cruijff na zeventien dagen als adviseur zonder titel bij Ajax. Het was crisis. Verzekeringsagent Coronel had een rapport geschreven. Johan geloofde niet in Coronel. Hij gooide de deur dicht. Binnengehaald als de verlosser ten tijde van crisis liet hij heel voetballend minnend Nederland in verbijstering achter. Het rapport Coronel had hij niet eens gelezen.

Op een managementsite schreef ik daarop de volgende reactie, die ik nog steeds op internet vind:

Vakinhoudelijke vervreemding is een groot probleem in het bedrijfsleven. Bestuurders en consultants leven in een eigen schijnwereld, met een eigen jargon, varen blind op cijfertjes en rapporten, maar hebben ondertussen nauwelijks nog inhoudelijke kennis en zien al helemaal niet meer wat er op de werkvloer werkelijk mis is.
Johan ziet meteen wat er mis is bij Ajax. Afgelopen zondag verloor de A1 met 5-0 van Den Haag. En de week daarvoor en daarvoor verloren ze ook al. Het gaat niet goed met Ajax, zegt Johan. Daar heeft hij geen dik rapport voor nodig. Ziet-i zo ook wel.
Toen Johan eind jaren tachtig met de jeugd van Ajax bezig was ging het nog anders. Toen stonden alle jeugdtrainers van Ajax bij een wedstrijd van de A1 nog allemaal naast langs de lijn. En elke trainer wist nog precies wat hij wie geleerd had, in de E1, een ander in de D1. Alle trainers waren met een gezamenlijke zaak bezig en volgden de pupillen door de gehele jeugdopleiding. Nu heeft elke trainer zijn eigen resultaatverantwoordelijkheid en voor het overkoepelende zijn coördinatoren benoemd. Nu zijn jeugdtrainers elkaars concurrenten geworden. Ze moeten met hun eigen team presteren. Niks spelers uitlenen als er in een ander team tekort zijn. Eerst zelf als trainer resultaten halen, dan kan je later makkelijk hogerop, en of die spelers er uiteindelijk wel of niet komen is een tweede.
Johan heeft dat allemaal in de gaten. Het moet helemaal anders, zegt-i. Die coördinatoren moeten eruit en de trainers moeten weer een team worden. En de spelertjes moeten meer vrijheid krijgen en minder taken in het veld.
Maar toen begonnen de bobo's weer over verantwoordelijkheden. En onder die coördinatoren zaten een paar vriendjes van Marco, en Marco wilde ook al niet meewerken. Dus Johan gaf zijn opdracht weer terug. Johan gaat niet liggen polderen, want dan los je nog niks op.
Groot gelijk. Stop maar Johan. Je komt er niet meer doorheen, bij die mensen.
Er zal nu wel weer een echte consultant of bestuurder komen, die het jargon wel beheerst. En die geen verstand van voetbal heeft. Die zo vanuit bijvoorbeeld het wielrennen kan worden overgeheveld en in dezelfde taal kan doorspreken, alsof het inhoudelijk allemaal niet uitmaakt. En Ajax zal weer niet beter worden. Ik vrees, nu Johan voor Ajax verloren is, nooit niet meer.


Ajax heeft vanavond weer gewonnen. Ajax doet het weer uitstekend. Overmars en Van der Sar staan aan het roer. Resultaten spreken. En ik heb ongelijk gehad, wat mijn laatste zin betreft in elk geval. Het kan ook zonder Cruijff. Gelukkig maar.

Sinterklaastijd

Israëls, “Etalage”, 1894-1898

                                            De wind draait zacht, de wind waait hard,
                                            Blaadjes vallen van de bomen,
                                            Regen, koude, buiten, binnen,
                                            Heerlijk avondje moet komen.

                                            Het raam staat open, raam klapt dicht,
                                            Beschijnt de maan mijn verre jeugd,
                                            Binnen, buiten, bij de kachel,
                                            Hoezeer ik ooit mij heb verheugd.

                                            Hoezeer het leven,
                                            Al die jaren,
                                            Doet de waarheid uit de doeken.

                                            Hoezeer ik altijd,
                                            In december,
                                            Naar de echte Sint zal zoeken.

Kunst en er iets van weten

Jan Veth, “Albert Verwey”, 1885

In het Rijksmuseum liep ik door de zaal met negentiende eeuwse schilderijen. Bij het portret van Albert Verwey door Jan Veth zei iemand: “kijk, dat is Jan Veth”. Even later keek hij op het kaartje en zei: “nee, natuurlijk niet, Veth is de schilder. Het is Albert Verwey”. 

Ik ben een kunstliefhebber. Dat mag ik gerust zeggen. Maar ik zal me geen kenner noemen. Wat heet kenner? Ben je een kenner als je kunstgeschiedenis hebt gestudeerd? Echt niet, zeker niet als je daarna de kunst een beetje vergeet, er innerlijk niets mee doet. Als met zoveel beroepen.

Als ik naar een tentoonstelling ga koop ik altijd een catalogus, vaak zelfs vooruit. Tegenwoordig koop ik vaak catalogi zonder de tentoonstelling te bezoeken. Zeker als ik van Limburg naar Groningen moet of zo. Vaak geniet ik meer van de catalogus dan van de tentoonstelling zelf, een beetje afhankelijk van de vraag met wie ik de tentoonstelling bezoek, misschien.

Ik ben er intussen achter dat schrijven over kunst een twijfelachtige activiteit is. Heeft kunst wel woorden nodig, eigenlijk? Wat ik weet is dat het helpt wanneer je iets over de context weet, soms iets over het leven van de kunstenaar, specifiek op het moment van creatie. Dat helpt. Je kunt nu eenmaal niet het hele kader zomaar zelf even scheppen. Iets vergelijkbaars geldt bij de interpretatie van symboliek, die je nu een maal niet zomaar altijd ziet. Soms heeft de kunstenaar een expliciete bedoeling. Kunst kijken is leuker als je er iets vanaf weet. Dat weet ik.

Het blijft lastig. Wat zou je allemaal moeten weten? Moet je de gedichten van Verwey kennen om Veths portret beter te kunnen waarderen? Moet je iets weten over de relatie tussen Veth en Verwey? Of nog breder, van de beweging der Tachtigers? Ik weet het niet. Kan het ook niet weten, omdat ik nu eenmaal weet wat ik weet. En dat ik het een prachtig portret vind, met alles wat ik ervan weet. Dat weet ik! Maar daar heeft een eventuele lezer van dit blog niks aan. Dat weet ik ook.

Opvoeding geslaagd

Gauguin, “Le Cheval Blanc”, 1898

Ik herinner me dat we aan de keukentafel zaten. Mijn zonen waren nog in de lagere schoolleeftijd, Hooguit brugklas, de oudste. We zouden bijna gaan eten, ze zaten net en waren aan het wachten.

Op de radio hoorde ik ineens Radiohead. Teen Spirit. Mijn oudste zoon stond op.

“Wat ga je doen?” zei ik.

“Beetje harder zetten”, zei hij.

“Opvoeding geslaagd”, zei ik tegen mijn vrouw. En dat denk ik nog steeds.

Herformulering

Wouwerman, “De schimmel”, 1846

Mensen die veel in zichzelf praten zijn goede schrijvers, heb ik ooit geleerd. Dat heeft met overeenkomstige denkprocessen te maken, zo schijnt, met het herformuleren van gedachten.

Ik ben nogal reflectief van aard, niet iemand die altijd direct het goede antwoord klaar heeft, niet zo goed in debatteren. Liever heb ik even tijd nodig om te denken. Meestal weet ik pas achteraf, wanneer ik ergens de deur uitloop, wat ik eigenlijk had moeten zeggen. Als ik in de auto zit, terug naar huis. Dan herhaal ik alles nog eens voor mezelf, in een lange monoloog. Als het te laat is. Zoals altijd alles te laat is, en in feite nooit is gekomen.

Is dat erg? Een gebrek? Acht wat! Laat mij maar in de auto na-debatteren. Dat is prima zo. Wie het laatst lacht lacht het best. Ook al is het in mijn eentje.

Even ergens anders

Modigliani, “Portret van de schilder Frank Haviland”, 1914 

Ik luister naar Grünberg op de Belgische TV.

Schrijf je alle dagen?

Ja ik schrijf alle dagen, het is geen vlucht, maar het ik houd van die concentratie, het is prettig even ergens anders te zijn.

Alsof ik mezelf hoor praten.

De interviewer noemde Grünberg de beste Nederlandse schrijver van dit moment. Misschien heeft hij wel gelijk. Ik heb hem met plezier gelezen, maar heb geen behoefte om alles van hem te lezen. Net als bij Mulisch. Maar die is dood.

Elf uur. Ik hoor de klok. Het wordt tijd dat ik naar bed ga.