Rembrandt, “Zelfportret met twee circels”, 1665-1669

    Het hele universum, schreef de Amerikaanse filosoof Charles Sanders Pierce, ergens aan het einde van de 19eeeuw, is doortrokken van tekens. Of sterker nog: misschien bestaat het wel louter en alleen uit tekens. Hoe dan ook, voor al die tekens geldt, volgens Pierce, dat ze hetgeen waar ze voor staan, hun interpretant, nooit rechtstreeks oproepen, omdat die interpretant zelf weer een teken is voor een diepere geleding. In die zin is ook de mens een teken voor een begrip dat niet direct of simpelweg te begrenzen of te definiëren is. Het algemene begrip vraagt om afdaling naar een diepere laag en van daaruit naar een nog diepere. Zo graven we denkend richting de meest fundamentele voorstelling, wetend dat het graafwerk weliswaar fonkelende nieuwigheden aan het licht brengt, maar de ware aard der dingen nooit zal openbaren. Ons weten in de bedoelde zin zal altijd beperkt zijn. Maar ook dat is dan weer aardig om over na te denken.