 |
| Laura Knight: “Selfportrait with a model”, 1913, 152 x 128 cm, National Portrait Gallery, Londen |
Het begin van de twintigste eeuw stond mede in het teken van de vrouwenemancipatie. In alle moderne westerse landen werd het kiesrecht bevochten, maar ook op andere fronten zetten vrouwen zich in voor gelijkheid. Op diverse kunstacademies werden voor het eerst ook vrouwen toegelaten. Vrouwen was het in die tijd echter niet toegestaan naakten te schilderen naar een levend model. Dat mochten alleen mannen. Vrouwen moesten het doen met tekeningen of gipsen beelden naar figuren uit de klassieke oudheid.
Laura Knight, geboren Johnson (1877-1970) schilderde voor de Eerste Wereldoorlog samen met haar man Harold in een vrijgevochten kunstenaarskolonie te Newlyn. Ze waren nauw bevriend met het kunstenaarsechtpaar Charles en Ella Louise Naper, met wie ze ook seksuele relaties onderhielden, Laura en Ella ook met elkaar. Ze schilderden in een door het realisme en impressionisme beïnvloedde stijl. Tussen 1904 en 1928 reisden Laura en Harold meerdere malen naar Nederland, naar Laren en Amsterdam, waar ze in contact kwamen met kunstenaars van de Haagse School en later De Stijl.
“Zelfportret met naakt” uit 1913 is een regelrechte provocatie van het toenmalige kunstenaarsbeleid, dat bepaalde dat vrouwen niet naar levende modellen mochten schilderen. Ook als aanstootgevend werd ervaren dat Knight zichzelf gekleed portretteerde, als professional, in aanwezigheid van een naakt, waarmee ze het naakt loskoppelde van het onderwerp. De expositie van het werk in de Passmore Edwards Art Gallery zorgde voor veel ophef. De Daily Telegraph noemde het werk “schandalig”. The Times meende schamper dat het “een niet geheel bewonderende glimlacht zou ontlokken bij het publiek”. De Royal Academy weigerde het na alle commotie te accepteren. En dan wisten ze nog niet eens dat Knight en Draper een lesbische relatie onderhielden.
Tegenwoordig is de morele verontwaardiging over het portret nog maar moeilijk voorstelbaar, verworden tot iets uit de historie. Knight schilderij wordt echter nog steeds geprezen om haar opvallende compositie en moderniteit, waarin zelfs vroege geometrische invloeden van De Stijl ontwaard kunnen worden. Knight manipuleert de afzonderlijke oppervlakken en omlijsting, zonder de verbindende compositorische constructie los te laten. Het samenspel van rood- en zwart-tinten vormt de sleutel tot een gecompliceerde dans van lijnen. Het geheel van alle delen werkt welhaast hypnotiserend, hetgeen nog wordt versterkt door de herhaling van het model op het schildersdoek en het feit dat geen van de figuren frontaal wordt weergegeven. Een gevoel van koele, abstracte afstandelijkheid dringt zich op.
“Het is of Piet Mondriaan was komen aanzeilen en alles in haar oor fluisterde”, schrijft Simon Schama over het werk.
