Klutsis en de verdoezeling

1930, nog bescheiden op de achtergrond

In de jaren twintig van de vorige eeuw beleefde het Russiche avantgardisme hoogtijdagen, in de fotokunst met Alexander Rodtsjenko en El Lissitsky. Na de definitieve machtsovername door Stalin, in 1928, was het echter rap afgelopen met de artistieke vrijheid. Al snel werd het socialistisch realisme de officiële richtlijn en alle kunst moest dienend zijn aan de Sovjet-gedachte. Een belangrijk thema was de industrialisatie via vijfjarenplannen en de gesuggereerde belichaming van de Sovjet-idealen door Lenin en Stalin.

Gustav en Valentina

Een van de kunstenaars die inhaakten op Stalins nieuwe beleidslijn was Gustave Klutsis. Vanaf eind jaren twintig maakte hij samen met zijn vrouw Valentina Koelagina een grote reeks propaganda-affiches, artistiek niet te vergelijken met zijn eerdere constructivistisch werken. Het land werd er jarenlang mee overspoeld. Lenin en Stalin werden gezamenlijk afgebeeld om hun twee-eenheid te benadrukken. Om een drogbeeld te creëren. Wellicht was het doorzien, zoals ook ik het doorzie. In januari 1938 ook Klutsis gearresteerd, vlak voordat hij naar New York zou vertrekken om deelname aan een wereldtentoonstelling voor te bereiden. Amper een maand later werd hij op direct bevel van Stalin geëxecuteerd. Weggezuiverd. Aan Valentina is altijd verteld dat hij een hartaanval kreeg na zijn aanhouding. Ze heeft haar leven lang getreurd en gezocht naar zijn begraafplaats. Twee jaar na haar dood in 1987 werd de ware toedracht duidelijk uit de archieven.

De posters van Klutsis intrigeren me, vanaf mijn vroege jeugd. Het voelt alsof ik erbij was. Ik heb veel gelezen over Stalin, gelezen met de blik van psycholoog. Stalin was geen man om de eer met anderen te delen. Zelfs niet met de grote roerganger.

Stalin heeft de hand heeft gehad in Lenins dood. Trotski suggereerde het al. Lenin was ziek, maar wilde voor zijn dood Stalin nog aan de kant zetten. Dat moest voorkomen worden. Stalin heeft hem een handje geholpen, zoals hij talloze kompanen een handje heeft geholpen. In geval van Lenin schoof hij alle verdenking van zich af door een geveinsde adoratie. Ik kijk anders naar die posters. Klutis was de laatste getuige. Stalin schoot hem dood.

Als je veel leest heb je soms een helder inzicht, iets wat je in alles bevestigt ziet maar wat niemand blijkbaar met je deelt. Diep op het internet staat wel wat, maar de biografieën van beide heren gaan er snel aan voorbij. De bewijzen zijn weg, zoals Stalin alle getuigen deed verstommen. Iets wat niet door feiten wordt gestaafd heeft nooit plaatsgevonden, vinden historici, net als Stalin zelf. Op dat moment heb je een psycholoog nodig, denk ik. Maar psychologen worden nooit geloofd.

       

1932, Lenin in de verte op de vlag 

 

1933, duidelijk op de voorgrond