Degas: “Mary Cassatt in het Louvre”

“Mary Cassatt in het Louvre;
De schilderijengallerij”,
30,3 x 12,5 cm, 1879-80,
Brooklyn Museum, NY

In 1866 vertrok Cassatt vanuit Philadelphia naar Europa om verder te studeren in de schilderkunst. Ze werd gechaperonneerd door haar moeder en haar oudere zus Lydia, met wie ze een bijzonder hechte band had en vanaf 1874 een appartement deelde in Parijs. De twee zussen bleven beiden bewust ongetrouwd omdat ze meenden dat een huwelijk hun vrijheid en carrière in de weg zou staan. Beiden geloofden sterk in de superioriteit van de vrouw, in een wereld vol mannen die uit waren op lust. Lydia had echter een zwakke gezondheid, was vaak ziek en overleed in 1882, amper 45 jaar oud.

Niettegenstaande haar feministische houding zocht Cassatt in Parijs aansluiting bij de nagenoeg louter uit mannen bestaande impressionistische kunstenaarsgemeenschap en vond een beschermheer in Edgar Degas. Degas en Cassatt vonden elkaar in hun liefde voor het etsen. Samen met Camille Pissarro en Félix Braquemond werkten beiden in 1879 aan een grafische portfolio onder de naam “Jour et Nuit”, verwijzend naar de zwartwitte uitingsvorm. Gezocht werd naar nieuwe technieken en bijzondere effecten. “Jour en Nuit” zou uiteindelijk nooit verschijnen, maar diverse stukken uit de portfolio zijn gelukkig bewaard gebleven. Twee etsen van Degas van de zusjes Cassatt in het Louvre behoren tot de mooiste en tonen bij uitstek zijn vakmanschap en vernieuwende visie op de grafische kunst.

De twee etsen tonen Mary en Lydia in het Louvre, met de theaters en de opera een van de centra van de moderne cultuur in de Franse hoofdstad, waar de impressionisten graag vertoefden. Mary staat, de ziekelijke Lydia is gezeten op een stoel en kijkt in een gidsje. Met name Mary wordt weergegeven als een moderne, zelfverzekerde, onafhankelijke vrouw, die haar eigen oordeel kan vormen over kunst. Modieus gekleed, in en strak getailleerd jasje waarin haar slanke figuur prachtig uitkomt, krijgt ze, leunend op haar parasol, een bijzondere elegantie. Van Degas werd wel gezegd dat hij vrouwelijke vormen meer suggereerde dan uittekende en dat zien we hier bij uitstek.

In de rechtsboven getoonde langwerpige versie zien we Mary een met veel aandacht aantal schilderijen bekijken. Het smalle formaat was toentertijd een waagstuk en de samenballing van de overlappende gestalten een bewust modernistisch experiment. In de versie hieronder aanschouwt Mary in identieke maar toch ook wat meer nonchalante pose een Etruskische sarcofaag. De figuur van Mary zou hij later afzonderlijk uitwerken in een pastel, met weglating van al het andere, tegen een egale achtergrond, waarmee hij alle aandacht op de nieuwerwetse dame legt.

Degas exposeerde beide etsen in 1880 op de vierde grote impessionistententoonstelling, samen met een aantal voorafgaande studies. Deze gave de diverse experimentele fases van zijn etsen weer, die aantoonden hoe hij in het combineren van materialen en technieken nieuwe effecten in zijn etsen wist te bewerkstelligen. In het bijzonder was de verandering te zien van de eerste wazige effecten van het vernis mou naar de latere scherpe lijnen in diepere groeven van de droge naald, waarin de inkt verder doordringt. Ook is te zien hoe Degas voortdurend zijn achtergronden verandert, zoals hij dat zijn hele carrière zou doen, in al zijn werken.

Los van de kunsthistorische beschouwing blijven Degas’ etsen van de zusjes Cassatt twee prachtige en weemoedige plaatjes van bijzondere vrouwen in een inmiddels lang vervlogen tijd, enkel vastgehouden door zijn graveernaald. De ene ziek, de ander nog vol ambitie. Een nieuwe tijd, zeker voor vrouwen. Een tijd waar ik bij had willen zijn. In de juiste omgeving natuurlijk. En niet ziek. Als je weg droomt bij zulke etsen kun je het zelf allemaal bepalen, je eigen keuzes maken, zoals Degas op zijn later ets er voor koos om Mary weer te geven, en de rest helemaal wegliet, Lydia incluis.

“Mary Cassatt in het Louvre; de Etruskische Galerij”
1879-1880, 26,8 x 23,2 cm, Metropolitan, New York

“Mary Cassatt in het Louvre”, 1880, pastel,
Philadelphia Museum of Art