Ik ben in Normandië en bezoek de oorlogskerkhoven. De geallieerde begraafplaats vermeldt geen geboortedata, de Duitse wel. Dat trekt toch de aandacht. Zonder leeftijd ben je wel erg anoniem, hoe goed ook onderhouden.
Op de Duitse begraafplaats realiseer ik me dat we het moment naderen dat geen enkele van de gevallenen nog geleefd zou kunnen hebben. De jongste soldaten zijn van 1926. Nog vijftien jaar verder en er is ook niemand meer die nog een van hen gekend kan hebben.
Het collectief menselijk geheugen is honderdvijftig jaar, heb ik met ooit laten vertellen: dat je ooit iemand hebt horen praten ergens over, die het uit de eerste hand heeft gehoord, of die iemand uit het verleden nog persoonlijk heeft gekend.
Op een moment is het weg. Alles zal verdwijnen. Verloren levens. Welk leven raakt niet verloren, uiteindelijk. Eenentwintig duizend Duitse mannen op een kerkhof. Jonge mannen, in de leeftijd van mijn zonen. Te veel en groot om te bevatten.
Maar het was een mooie dag in Normandië. De zon scheen. Gezellig. Veel gezien. Lekker gegeten.
Wat kun je doen?
