Irma en verantwoordelijkheid

Irma Grese werd in oktober 1923 geboren als armelijke boerendochter in Mecklenburg. In 1935 pleegde haar moeder zelfmoord vanwege problemen in het huwelijk. Later waren er veel conflicten met haar vader over haar deelname aan nationaal-socialistische jeugdorganisaties. Toen ze na het verplichte “Landjahr”, in 1938-1939, toch als opgroeiende adolescente toch vol in de nazi-machinerie gezogen werd groeide ze uit tot een van de fanatiekste van allen, zonder mededogen. In Ravensbruck, Bergen-Belsen en Auschwitz stond ze bekend als de meest hardvochtige vrouwelijke kampbewaakster. In december 1945, amper 22 jaar oud, werd ze veroordeeld wegens oorlogsmisdaden en opgehangen.

In de psychologie beschouwen we tegenwoordig een 22-jarige nog niet als echt volwassen. Het vormende proces van de opvoeding is nog niet voltooid. Men is nog altijd sterk beïnvloedbaar.

Een merkwaardig fenomeen binnen een ouder-kindrelatie is “het beste kind willen zijn”. De drang om te excelleren, geprezen te worden. Goed gedaan zouden vader of moeder zeggen.

Zelfmoord van een van de ouders leidt bij kinderen op jeugdige leeftijd vaak tot een psychologische blokreactie en onderdrukking van het empathisch vermogen: emoties worden buitengesloten. Moedergevoelens daarentegen kunnen weer versterkt worden.

Er kunnen veel psychologische hypotheses worden losgelaten op Irma Grese. Tijdens haar proces was dar niet aan de orde. Er moest vergolden worden. Ook dat was nodig.

Irma toonde nauwelijks emotie in het beklaagdenbankje, dat blokte ze achter een muurtje. Haar verdediger, de Bitse majoor Cranfield, betoogde dat niet zij maar het nazi-systeem de schuldige was. En inderdaad: je kunt je afvragen of haar achtergrond in combinatie met de toenmalige omstandigheden .....

Wie kan in uiterste instantie nog verantwoordelijk worden gehouden. Kijk eens in gevangenissen. Vraag tien willekeurige misdadigers naar hun jeugd en je zult zeggen: geen wonder!

Als iedereen slachtoffer is, wie is dan nog verantwoordelijk. Die vraag willen we niet stellen. Dan komen we er nooit meer uit. Iedereen heeft altijd gelijk. Dat werkt niet. Niet in ons rechtssysteem.

Grese tijdens haar proces, met nr. 9