 | |
|
“Onkel Rudi” is een klein olieverfschilderij van Richter dat lijkt op een onscherpe foto. We zien een soldaat van de Wehrmacht, volgens de titel Richters Oom Rudi, de jongere broer van zijn moeder die in 1944 in Normandië zou sneuvelen. Hij staat voor een muur, met op de achtergrond een kazernegebouw, mogelijk nabij Lidice, waar hij in 1943 gestationeerd werd. Lidice was een jaar eerder door de Duitsers met de grond gelijk gemaakt als vergelding voor de moord op Heydrich. Rudi was daar niet bij, maar kan niet onwetend zijn geweest. Toch lijkt hij zich geen kwaad bewust. Hij glimlacht, duidelijk trots op zijn uniform en nieuwe positie.
Het beeld van oom Rudi echter vervaagt. Richter bewerkstelligde dit effect door eerst uiterst realistisch een foto na te schilderen op een klein vergelijkbaar formaat en het daarna met een droge kwast te bewerken. Het geeft een effect als van een bewogen camera, hetgeen hij zag als een metafoor voor de beperkingen van het fotografisch geheugen.
Richter hield zich vaak bezig vaak bezig met de relatie tussen schilderkunst en fotografie en daarmee tussen het geheugen en visuele beelden. In hoeverre komt de herinnering nog overeen met wat ooit de werkelijkheid was? Welke beelden en emoties komen na al die jaren nog boven?
De titel “Onkel Rudi” versterkt de emotie die Richter met zijn schildering wil oproepen. In 1965, toen hij het werk maakte, hadden veel Duitsers, zowel in Oost als West, zo’n Onkel Rudi, of een Onkel Fritz of Onkel Willi. Hoe werden ze nog herinnerd?
Richter groeide op in de omgeving van Dresden, eerst onder het nazi-regime, daarna onder een communistisch regime. Hij en zijn familie hadden een ingewikkelde, ambigue relatie tot beide regimes, zoals veel families in die tijd, met veel leed zowel als verbinding. “Achteraf is het makkelijk oordelen”, vond hij steeds.
Op zichzelf vertelt “Onkel Rudi” niets over de relatie van de kunstenaar tot zijn jonge oom, maar toch roept de afbeelding onmiskenbaar een zekere sympathie en een bepaald medeleven op met de onschuldig glimlachende figuur. Allerlei complexe en tegenstrijdige gevoelens komen los. Iedereen heeft zijn eigen beelden bij het verleden. Iedereen stelt ze voortdurend ook bij. In het licht van de geschiedenis wordt alles anders, is de boodschap van Richter, we maken onze eigen geschiedenis en ook die zal straks weer veranderen. Net zo lang tot alles vervaagd en vergeten is.
