Familiekiekje in een krappe Berlijnse woning. Kerstavond, 1917. De man linksachter is militair, op reces tijdens de Eerste Wereldoorlog, zo ligt in de rede. Een enkele man tussen verder allemaal vrouwen. Niemand kijkt echt vrolijk, ondanks alle lekkernijen. Iedereen vreest het onheil. Zovelen mannen al gesneuveld uit Berlijn. Niemand die durft te voorspellen of de man des huizes na zijn terugkeer naar het front ook weer terug zal keren naar huis, waar het opnieuw weer kerstmis wordt, straks in 1918, als de oorlog voorbij is. Maar niemand die dat toen al wist.
Er is veel leed geweest in de vorige eeuw. Misschien zegt zo’n foto wel meer dan al die oorlogsfoto’s, met gesneuvelden, slachtoffers. Dan is het gebeurd, voorbij, immers. Nog niet zeker weten, vrezen dat het binnenkort misschien over is, het ongewisse. Misschien ligt daar wel de kern van ons leed. Ik weet het niet. Wat heb ik nu geleden? Klop af.
