 |
| Serov, “Portret van Praskovia Mamontova”, 1887, 64,3 x 53,5 cm, privé collectie |
Valentin Serov is een van mijn favoriete impressionisten. Voor een paar centen kocht ik een ebook over zijn werk. Ik blijf hangen bij het begin. Opmerkelijk is dat hij zijn vroegste werken misschien wel zijn mooiste zijn, in elk geval zijn portretten. Zijn bekende “Meisje met de perziken” schilderde hij in 1887 toen hij tweeëntwintig was. Het hier getoonde “Portret van Praskovia Anatoljevna Mamontova” stamt uit dezelfde periode, ietsje eerder geschilderd onder vergelijkbare omstandigheden, overeenkomstig in stijl en benadering, even subtiel en harmonieus.
Serov stamde uit de zogenaamde Rasnotsin-intelligentsia: van belasting vrijgestelde niet-adellijke families die in de jaren 1880 en 1890 een belangrijke rol speelde in de Russische kunstwereld. Als zoon van een jong gestorven componist en een pianiste werd hij van kindsbeen af gestimuleerd ook zelf kunstenaar te worden. Reeds op negenjarige leeftijd kreeg hij les van Ilja Repin en nog voor zijn twintigste maakte hij diverse studiereizen naar Europa. Serov verkeerde al vanaf het midden van de jaren 1870 regelmatig op het landschap Abramtsevo, waar zich een vooraanstaande kunstenaarskolonie had gevormd. Hij verbleef er vaak bij de familie van de puissant rijke, theatergekke eigenaar van het landschap, spoorwegmagnaat Savva Mamontov, en werd altijd liefdevol opgevangen door diens vrouw Jelizaveta, die hij als een tweede moeder beschouwde. Hun dochter Vera was het meisje met de perziken. Haar nichtje Praskovia 1873-1875), dochter van uitgever Anatoli Ivanovitsj Mamontov, broer van Savva, woonden eveneens op het landschap.
Toen Serov het hier besproken portret van Praskovia maakte was ze veertien jaar oud. Waar hij Vera enigszins opgewekt weergaf, oogt Praskovia een beetje bedrukt, of ontevreden, alsof ze een beetje bozig is. Ze staart schuitvormig zich uit, het hoofd gebogen maar de blik toch naar voren, en lijkt zich even af te sluiten, in zichzelf. De granaatrode en gerijze tinten van de achtergrond komen terug in de kleren van het meisje. De kleur van het haar loopt door in de stoel. De kleurcompositie en de driedelig van de vlakken, geven een gevoel van harmonie, maar tegelijk accentueren de gedwongen tijdelijkheid ervan een zekere spanning. De kracht van het portret zit hem echter vooral in Serovs bijzondere vermogen tot observatie en zijn vermogen om zijn beleving van het moment om te zetten naar een levendige uitbeelding. Het is alsof je door zijn ogen naar het meisje kijkt, meer dan 130 jaar na dato. Ik zie er zelfs iets humoristisch in, alsof hij haar een beetje plaagt. Misschien heeft het schijnbare misnoegen van Praskovia wel te maken met de hoge eisen die Serov ook toen al stelde aan zijn modellen. Ze moesten eindeloos stil blijven zitten. Je zou je kunnen voorstellen dat ze zo onderuit gezeten niet kan wachten tot ze uit de stoel omhoog mag springen en het atelier kan verlaten. Zoveel is voorstelbaar.
“Portret van Praskovia Anatoljevna Mamontova” is waarschijnlijk een periode in bezit geweest van de fa,olie Mamontov, maar rond 1910 bleek het zich te bevinden in de collectie van de zakenman en kunsthandelaar Vasili Grigorjevitsj Vinterfel’d (1878-1937). Na de Russische Revolutie moest hij echter uitwijken naar Parijs, waarna het schilderij voor de Westerse kunstwereld met regelmaat zoek raakte. Het dook incidenteel nig wel op in een expositie, waarschijnlijk is het regelmatig van eigenaar gewisseld, maar de provenantie kan nauwelijks worden getraceerd. In 2012 dook het portret uiteindelijk weer op in St. Petersburg en werd het voor ruim 1,2 miljoen pond geveild bij Sotheby’s. Momenteel bevindt het zich in privé bezit.
 |
| Serovs tweede portret van Praskovia, 1889 |
 |
| Vera, het “Meisje met de perziken”, ook 1887 |
