Alain de Botton stelt zich in zijn boek “Art is therapy” de vraag wat ons legitimeert om te staren naar oude fotoportretten, in het bijzonder daguerreotypieën uit het midden van de negentiende eeuw, als op deze pagina. Mensen van wie we in het geheel niet meer weten wie het waren, hoe ze waren, wat ze deden; mensen die op hun beurt geen idee kunnen hebben gehad van ons bestaan, generaties later, zoals we nu naar ze kijken. We kunnen alleen maar fantaseren. Niets is wat het lijkt.
Volgens De Botton komt fascinatie voor oude fotoportretten voort uit de angst voor de dood. We staren naar mensen van wie we weten dat ze vaak mee dan een eeuw overleden zijn en om een of andere reden intrigeert dat. Toch is het meer dan memento mori. Sterker, bij indringend beschouwen voelen de geportretteerde personen zo levensecht dat de grens tussen dood en leven lijkt te verdwijnen. Ontstaat er een gevoel van onsterfelijkheid.
Ik herinner me lang geleden op vakantie in Frankrijk dat ik in een etalage van een vergeten boekhandel een foto zag liggen van een overleden meisje op haar sterfbed. In wit gekleed. De handen gevouwen. De winkel was dicht, ik heb de foto niet gekocht, maar ik heb er nog lang aan moeten denken. Hoe komt zo’n foto terecht in zo’n winkel?
Ik herinner me dat ik in Lissabon centrum een prachtige authentieke tweedehands boekhandel bezocht. Ik bleef er steken bij dozen portretfoto’s, zo van rond 1900. Carter de visite. Een hele stoet overleden mensen gleed door mijn vingers. Alsof ik ze kon voelen. Zo dichtbij. Voelbaar. Alsof ze uit hun doodzijn op me af stapten. Uit een andere dimensie. Uit de vergetelheid.
Mijn moeder had nog een zusje en een broertje, op jonge leeftijd overleden. Ze ziet haar overleden zusje zo nog liggen op haar doodsbedje, met een soort engelenvleugeltjes. Er zijn geen foto’s bewaard gebleven, noch van haar zusje, noch van haar broertje. Niemand die ze meer terug kan halen, door de vingers kan laten glijden, voelbaar, dichtbij, straks, als we nog weer een generatie verder zijn.
