 |
| Gerard ter Borch II, “Soldaat te paard, op de rug bezien”, 55 x 41 cm, Museum of Fine Arts, Boston, in 1961 verworven uit de nalatenschap van kunstverzamelaarster Martha Dana, die ooit zo prachtig werd geportreteerd door Anders Zorn. |
Gerard ter Borchs “Soldaat te paard, op de rug bezien” is een merkwaardig schilderij.
Ter Borch was niet ouder dan zeventien toen hij het werk schilderde. Hij was op dat moment in de leer bij de Haarlemse landschapsschilder Pieter de Molijn, die eerder in Italië werkte.
Merkwaardig is de themakeuze, die sterk afweek van het genre waarin Molijn hem opleidde: een Hollandse cavalier te paard, groot afgebeeld, bezien vanop de rug. Waarom een Hollandse soldaat? Ter Borch stond niet bekend als vurig republikein, integendeel. Later zou hij studiereizen naar Spanje maken en schilderde er zelf het portret van Philips II. Het werk is ook weinig heroïsch. De soldaat oogt vermoeid, verslagen, op de terugtocht, daar waar de Hollandse zaak rond 1835 steeds beter werd. Wat heeft hij ons willen vertellen? Ter Borch liet de kijker in zijn latere carrière wel vaker gissen naar de toedracht van het afgebeelde gebeuren, maar in dit geval kom ik er niet uit.
Merkwaardig is ook de jonge leeftijd waarop Ter Borch een dergelijk voor mijn gevoel toch rijp werk schilderde. Het oogt in geen enkel opzicht als een schilderij van een zeventienjarige. Niet qua thema, dat niets van enige geestdrift heeft die de gesteldheid van adolescenten doorgaans kenmerkt, ook niet qua techniek, waarin hij zich een volleerd paardenschilder toont, beter dan hij in de weinige keren dat hij later nog paarden zou schilderen zou blijken. Ik zou bijna gaan twijfelen of de toeschrijving wel terecht is.
Hoe dan ook is “Soldaat te paard, op de rug bezien” een prachtig en voor zijn tijd meer dan bijzonder schilderij. De simpele compositie wijkt af, heeft iets moderns. De opzet heeft iets dreigends, een psychologische zwaarte die hoort bij het latere leven. Een zwaarte die ik herken uit de veelheid aan Hollandse werken uit de Gouden Eeuw. Geschilderd door een zeventienjarige. Laat ik het maar gewoon geloven.
