 |
| René Magritte, “La Trahison des Images”, |
“Ceci n’est pas une pipe”. Dit is geen pijp. Het is enkel een plaatje van een pijp, een representatie van een object, zo goed als het woord pijp zelf ook een representatie is en niet meer dan dat. Magritte’s woorden staan geschreven in een schoolmeesterachtige schrijfstijl en stralen autoriteit uit. Het woord is krachtiger dan het beeld. Ieder schoolkind zal het beamen: dit is geen pijp. Het staat er. Wat er staat geschreven is waar, heeft zelfs meer autoriteit dan het woord van de meester.
Het woord van de meester heeft veel gezag. “De Nachtwacht” is een mooi schilderij omdat de meester dat zegt. Maar het boek heeft nog meer autoriteit: “kijk maar, daar staat het”! Het beeld zelf heeft nauwelijks autoriteit. Wie vind “De Nachtwacht” nog mooi vanuit Rembrandts weergave zelf? Het is het beroemdste schilderij van de wereld. Dat zegt de meester. Een van de beroemdste dan toch.
De officiële titel van Magritte’s schilderij is “La Trahison des Images”: het verraad van de afbeelding. Welbeschouwd is het toepasbaar op alle kunst, op de hele kunstgeschiedenis. We kunnen de wereld alleen begrijpen door in tekens en taal, indirect, als interpretatie, nooit zoals het is. Alle schoonheid is bedrog. We willen bedrogen worden, bedriegen onszelf, uit pure noodzaak, vanuit de wil om te leven. Ik zal daar zeker nog op terugkomen. Ik zie het overal.
Ik heb de pijp-afbeelding van Magritte ooit gebruikt in een lezing over kwaliteit in de zorg, en de waarde van certificerings- of accreditatietrajecten. Een certificaat is slechts een afbeelding van kwaliteit, een representatie, waarvan je niet goed kunt inschatten wat de werkelijke waarde is. Echte kwaliteit, zo betoogde ik toen, ontstaat vanuit de interactie tussen mensen. Interactie kan de kwaliteit doen overstijgen. Hulpverlener zijn is een prachtig beroep. Bij een goede interactie ontstaat een kwaliteit die met geen systeem is te meten. Als je maar los kunt komen van het protocol, betoogde ik toen, sprekend voor een GGZ-publiek. En ik geloof het nog steeds.
