Amuseren met niks

 

Eerste pagina uit de eerste vertaling van Mysteriën, Philippine Wijsman, 1894.

Soms amuseer ik me met niks. Ik vergelijk vertalingen van Mysteriën van Knut Hamsun, misschien wel mijn favoriete roman, naast De Toverberg, Oorlog en Vrede, in elk geval een boek dat ik nooit meer kan verzaken.

In 2009 vertaalde Marianne Molenaar het boek opnieuw, zonder de vertaling van Froukje Hoekstra uit 1974 te overtreffen. Vaak werd het zelfs minder. Dat zit hem dan in kleine dingen die vaak te maken hebben met het vloeiende ritme van Hamsun, het op en neer springen van tijdsvormen. Kijk bijvoorbeeld eens naar de opening en let er even op hoe Hoekstra in lijn met Hamsun “Maar laten we bij het begin beginnen” in de volgende alinea vervolgt met “Het begon ermee”. Molenaar maakt ervan “Maar laten we niet op de dingen vooruitlopen...” en komt dan met “Het begon er allemaal mee dat...”. In het Noors staat er letterlijk genomen “Maar dat is niet het begin”, gevolgd door “Het begin is dat...”. Zo simpel had het gemoeten, twee keer ‘is’, de oplossing van Hoekstra is acceptabel, maar Molenaar ziet hier sowieso het bruggetje over het hoofd.

Eigenlijk, als je het Noors niet machtig bent, moet Hamsun in het Duits gelezen worden. Ook Mysteriën. In het Duits komt het ritme vanzelf, het spelen met de tijd. Daar heb ik het eerder al eens over gehad, bij een stukje over Paustovski geloof ik. Niet voor niks heb ik Hamsuns verzamelde werken in het Duits en voel ik me nog steeds niet geroepen om een plank vrij te maken voor de uitgave van zijn verzameld proza door Heideland, in weerwil van mijn verzameldrang.

Enfin, ik heb ook nog een druk van de eerste Nederlandse vertaling van de roman door Philippine Wijsman, “naar het Deense". Dat leidde tot een merkwaardige interpretatie onder de al even merkwaardige titel Raadselachtig!. En die vrije interpretatie trekt zich het hele boek door, maar ik kan niet meer verzaken: ook hier voel ik door elke zin de straling. Of anderen in ons taalgebied dat honderd jaar geleden ook voelden is de vraag. Zelfs nu is het de vraag. Wie leest er nog Hamsun zoals ik? Wie heeft er nog zo’n oude vertaling in bezit, laat staan ook nog gelezen? Wat zegt het van mij?

Hieronder de openingen. De versie van Wijsman, zie foto hierboven, is dusdanig afwijkend dat ik die even buiten beschouwing laat.:

Noors origineel, 1892, bewerking door Hamsun in 1908:

Ifjor midt på sommeren blev en liten norsk kystby skueplassen for nogen høist usædvanlige begivenheter. Det dukket op en fremmed i byen, en viss Nagel, en mærkelig og eiendommelig charlatan som gjorde en masse påfaldene ting og som forsvandt igjen like så plutselig som han var kommet. Denne mand fik endog besøk av en ung og hemmelighetsfuld dame som kom i Gud vet hvilket ærend og ikke torde være på stedet mere end i et par timer før hun reiste sin vei. Men alt dette er ikke begyndelsen.

Begyndelsen er den at da damskibet la til kaien bed sekstiden ...

Duits door Julius Sandmeier,1921:

Um die mitten des vorigen Sommers war eine kleine norwegische Küstenstadt der Schauplatz einiger höchst ungewöhnlicher Begebenheiten. Ein Fremder tauchte auf, ein gewisser Nagel, ein merkwürdiger und eigentümlicher Scharlatan, der eine Menge auffälliger Dinge trieb und ebenso plötzlich wieder verschwand, wie er gekommen war. Dieser Mann erhielt einmal sogar Besuch von einer jungen, geheimnisvollen Dame, die Gott weiß in welcher Angelegenheit kam und nicht wagte, sich länger als ein paaar Stunden am Orte auf zu halten. Doch dies alles ist nicht der Anfang …
Der Anfang ist: als das Dampfschiff gegen sechs Uhr abends am Kai anlegte...

Duits door Siegfried Webel, 1954:

Letztes Jahr, mitten im Sommer, war eine kleine norwegische Küstenstadt Schauplatz einiger höchst außergewöhnlicher Begebenheiten. Es tauchte ein Fremder in der Stadt auf, ein gewisser Nagel, ein merkwürdiger und eigentümlicher Scharlatan, der eine Menge auffälliger Dinge tat und ebenso plötzlich wieder verschwand, wie er gekommen war. Dieser Mann wurde gar von einer jungen und geheimnisvollen Dame besucht, die in Gott weiß welcher Angelegenheit kam und kaum wagte, mehr als nur einige Stunden im Ort zu bleiben, und wieder abreiste. Doch all dies ist nicht der Anfang …
Der Anfang ist der, daß sich, als das Dampfschiff gegen sechs Uhr abends am Kai anlegte...

Vertaling Froukje Hoekstra, 1974:

Verleden jaar midden in de zomer werd een kleine Noorse kustplaats het toneel van diverse hoogst ongewone gebeurtenissen. Er dook een vreemdeling in het stadje op, een zekere Nagel, een zonderlinge en eigenaardige charlatan die een hoop eigenaardige dingen deed en weer even plotseling verdween als hij gekomen was. Deze man kreeg zelfs bezoek van een jonge en geheimzinnige dame, die om God mag weten wat voor reden kwam en niet langer dan een paar uur durfde te blijven. Maar laten we bij het begin beginnen...

Het begon ermee dat het stoomschip op een avond om een uur of zes aan de kade afmeerde...

Vertaling Marianne Molenaar, 2009:

Vorig jaar, midden in de zomer, werd een kleine Noorse kustplaats het toneel van een reeks hoogst ongebruikelijke gebeurtenissen. Er dook een vreemdeling op in de stad, een zekere Nagel, een merkwaardige en eigenaardige charlatan die een heleboel opmerkelijke dingen deed en net zo plotseling weer verdween als hij gekomen was. Bovendien kreeg deze man om God mag weten welke reden bezoek van een jonge, geheimzinnige dame, die niet langer dan een paar uur durfde te blijven. Maar laten we niet op de dingen vooruitlopen...

Het begon er allemaal mee toen de stoomboot tegen zes uur ‘s avonds aan de kade meerde...