 |
| Isaac Israëls, “Liggend naakt (Sjaantje van Ingen)”, 40,3 x 64,6 cm, 1894-1900, pariculiere collectie |
In de achttiende en negentiende eeuw was het vrouwelijke naakt in de Nederlandse schilderkunst min of meer in ongenade geraakt. Pas rond 1890 werd het thema door impressionistische schilders als Isaac Israëls en George Hendrik Breitner weer in ere hersteld, voor het eerst eigenlijk sinds de tijden van Rembrandt. Deze keuze om weer naakten te gaan schilderen gold in die tijd echter nog als sterk controversieel: de schilders werden direct beschuldigd van onfatsoenlijke wellustigheid.
Israëls schilderde in zijn schildersloopbaan een hele reeks volwaardige en realistische naakten. Als model gebruikte hij vaak jonge vrouwen uit de Amsterdamse volksbuurten. De vrouw op dit schilderij heet dan ook gewoon Sjaantje van Ingen. Over haar leven is verder weinig bekend. Wel schijnt ze behalve model ook de maîtresse te zijn geweest van de schilder, zoals veel van zijn modellen. Israëls heeft haar eind jaren 1890 meerdere malen afgebeeld, meermaals ook in nagenoeg identieke poses als op het hier besproken schilderij.
 |
| Een andere versie van Sjaantje, liggend met een boek |
Liggend naakt toont Israëls model Sjaantje van Ingen, geheel naakt, als een bloemenlijf liggend op een door een laken bedekte sofa, lezend in een boek. Het lijkt of de kunstenaar haar min of meer betrapt tijdens een moment voor zichzelf, mogelijk na een vermoeiende dag. Ze ligt er onnadrukkelijk en ongegeneerd bij, schijnbaar nonchalant, rank en stil, ongetwijfeld in de wetenschap dat de schilder naar haar kijkt, maar zich verder van geen kwaad bewust.
Israëls zet Sjaantje teder en intiem neer, als een toonbeeld van ingetogen zinnelijkheid. Bijna zichtbaar is dat hij van haar gehouden moet hebben. Sjaantje op haar beurt lijkt zich volkomen op haar gemak te voelen in zijn atelier. Ze poseert niet, maar lijkt bijna lijfelijk aanwezig. Het aandachtige lezen in het boek kan gezien worden als een culturele daad die elke gedachte aan 'onfatsoen' neutraliseert.
Israëls schildert haar met zijn kenmerkende losse impressionistische toets, met veel aandacht voor de vrouwelijke rondingen van haar volslanke lichaam en de roze kleur van de huid. Zijn penseel heeft haar lichaam zacht gemodelleerd, met haar rode mond als fel accent in een zee van zacht roze, beige en wit. In zijn geheel kan het portret gezien worden als een esthetisch werk, waarin emotie, lust en onlust een ruime plaats mogen innemen.
 |
| En nog eentje, allemaal uit dezelfde periode |
