Langs de grens van mijn weten

Rossetti' "Beata Beatrix", 1863

                                                    Als de dag langzaam wegzinkt,
                                                    Achter wolken en weide,
                                                    Waar de vogels hun zang langzaam staken,

                                                    Valt de avond en klinkt,
                                                    Door de schemer jouw stem,
                                                    Waar het donker mijn droom nog kan raken,

                                                    Langs de grens van mijn weten,
                                                    En de kracht van mijn zien,
                                                    Waar de twijfel mij niet zal verzaken,

                                                    Als een bijna vergeten,
                                                    Dat de dood zo dichtbij is,
                                                    Waar de morgenzon mij doet ontwaken.

De schoonheid van een gedicht

Toorop, “Dame in wit”, Annie Hall, 1886

                                               We hunkeren steeds meer,
                                               Naar iets kleins, een stukje van onszelf, een deeltje van de wereld,
                                               Een begrip dat onvoltooid blijft, onaf,
                                               Gebrekkig, vooral, zo lang als het duurt.

                                               (Mark Strand, uit Dark Harbour)


Gedachtenspinsel.

De schoonheid van een gedicht.

Een gedicht kan de wereld niet veranderen. Het is een puur individuele ervaring, vluchtig, momentaan, zonder invloed en impact op de wereld. Dat maakt poezie bijna per definitie droevig, nostalgisch, berustend op zijn best. Maar tegelijk biedt het troost, vanuit de illusie dat er iets beters moet bestaan, schoonheid, de harmonie van de schepping, een soort van paradijs. Zo lang Orpheus zingt, kortstondig, en daarna gaat alles weer verder.

En ook dat is goed. Nodig zelfs.

Roelofs en de romantiek van de polder

Willem Roelofs, “Weidelandschap met vee”, 49,2 x 77,3 cm, Rijksmuseum Amsterdam

Een dichte grijze wolkenmassa pakt zich samen boven een weidelandschap, weids als de breedte van het doek. Het tegenlicht trekt weg. Koeien grazen, herkauwen, loom en onverschillig in het veld. Een boer melkt een koe, zijn vrouw loopt vast huiswaarts, juk om de schouders, twee kinderen in haar kielzog, klein, nietig, als stipjes over de velden. Een dreigende lucht, de gelatenheid van het vee, het onheil van de Hollandse polder.

Roelofs wordt gezien als een belangrijk exponent van de Haagse School, maar was opgeleid in de romantische traditie. Ik blijf dat zien in zijn schilderijen, ook toen hij na zijn bezoek aan Barbizon onmiskenbaar realistischer ging werken. Het overweldigende van de natuur, de kleinheid van ons mensen. Maar ook Sehnsucht, het sublieme. De weemoed van het huidige ontij. Ook dat herken ik bij Roelofs. Het past bij de huidige tijd. Het past ook bij mij. Zeker vandaag.

Tussen Degas en Dihau

Edgar Degas, “Mademoiselle Dihau au piano”, ca. 1870,
40,5 x 32,5 cm, Musée d’Orsay Parijs

Edgar Degas had veel kennissen in het muzikale milieu. Hij trof ze in de opera of ging met ze eten in restaurant Mère Lefèbre, de favoriete eetplek van veel musici. Ook bezocht hij vaak salons, bijvoorbeeld van de familie Lerolle, waarin gasten onthaald werden met muziek. In dat saloncircuit ontmoette hij ook de fagottist Desiré Dihau (1833-1909) en zijn zus Marie (1843-1935), pianiste en zangeres. Marie woonde in Lille, maar kwam regelmatig naar Parijs om er te musiceren, onder protectie van haar broer.

Degas noemde Marie in een brief uit 1872 ooit “ma cruelle amie”. De Dihau’s, zowel Desiré als Marie, werden door Toulouse-Lautrec ooit beschreven als eenvoudige en bescheiden mensen, waarbij met name Marie overliep van bewondering voor Degas. Van een verhouding tussen Marie en Degas wordt nergens gerept. Net als haar broer zou ze haar hele lange leven ongehuwd blijven, beiden liggen ze nog altijd naast elkaar begraven op het Cimetière Saint Vincent.

Degas portretteert Marie Dihau hierboven gezeten achter de piano, mogelijk tijdens een salonbijeenkomst. Het lijkt haar te vangen op een onbewaakt ogenblik, even omkijkend, een beetje verstoord, onderbroken in haar pianospel. In niets lijkt het ook maar een beetje geposeerd. Niettegenstaande zijn afstandelijke blik zit hij Marie opvallend dicht op de huid en zet hij de toeschouwer oog in oog met de licht verontwaardigde blik van de musicienne. Als een meisje zonder parel van Vermeer.

Ik probeer de ogen van Marie Dihau beter te lezen, dieper. Probeer de precieze relatie tussen haar en Degas te doorgronden. Het zou stof kunnen geven voor een mooie roman, die niet geschreven zal worden. Niet door mij. Dit stukje is genoeg. Ik vul de stilte van het contact. Zoals ze naar mij kijkt keek ze ooit naar Degas. Ik zie een bepaalde verstandhouding. “Cruelle amie”. Mooi, melancholiek, mysterieus. Intrigerend. Honderdvijftig jaar geleden, als ware het gisteren. Ik zie meer dan we ooit zullen weten.

Niets zo vertroostend als kijken

Jac. Van Looy, “De tuin”, met zijn vrouw Titia van Gelder, 1892,
97 x 137 cm, Teylers Museum Haarlem

“Schilder van huis uit, maar door toevallige omstandigheden schrijver geworden”, zei Jac. van Looy (1855-1930) ooit over zichzelf. Een toevallig debuut, goed ontvangen. Literaire vrienden. Zo gaat dat. Of niet.

Het proza van Van Looy is atmosferisch en visualiserend. Schilderden met woorden. “Niets is zo mooi als zien”, was zijn lijfspreuk. Niets zo aandoenlijk als zijn bloemen. Titia in de tuin vol papavers. De appels aan de boom. Lupinen voor zijn huis.

Ik hoef niet ver te reizen. Vandaag blijven we thuis, niet verder dan de tuin. Schrijver-filosoof Alain de Botton schreef over van Looys bloemenschilderijen: “We hebben dit soort schoonheid nodig om onze levenslust weer aan te wakkeren”. Dat is nodig, nu we thuis moeten blijven.

Niets is zo mooi als het zien,
Niets zo vertroostend als kijken,
Goed kijken.
Niets is zo lief als mijn vrouw in de tuin,
Die al wiedend de tijd doet verstrijken.

De schoonheid en angst van Schiele

Egon Schiele, “Liegendes, halbbekleidetes Mädchen”, 1911,
46 x 30,8 cm, potlood en waterverf, Albertina, Wenen

Wenen beleefde in de vroege 20ste eeuw een bloeiperiode, met grote namen als Sigmund Freud, Gustave Klimt en Egon Schiele. Tegelijkertijd heeft het Wenen uit die tijd ook iets onheilspellends, achteraf, omdat we nu weten dat en Eerste Wereldoorlog aan alles een eind maakte. En de Spaanse griep, er overheen. Alsof het een soort van zwanenzang was. De merkwaardige existentiële spanning tussen schoonheid en angst. Niet weten wat de morgen zal brengen. Voelen dat alles voorbij gaat.

Bovenstaande tekening uit 1911 vind ik een van Schiele’s mooiste. In de periode dat deze schets gemaakt werd begon Schiele een relatie met de zeventienjarige Wally Neuzil. Omdat ze niet getrouwd waren, werden ze verjaagd uit hun woonplaats in het Boheemse Krumau. Ze trokken naar een dorp in de buurt van Wenen, maar ook daar ­ontstond een schandaal omdat Schiele het jonge meisje naakt liet poseren en er tekeningen van zijn masturberende vriendin in de openbaarheid verschenen. Hij belandde een maand in de gevangenis wegens ontvoering van een minderjarige.

Schiele verhief de erotiek en zelfs de pornografie tot kunst. Tegelijkertijd hebben zijn werken iets onheilspellends, alsof hij de dood al voorvoelde in de wellust. Het einde van een tijdperk, de wolken over Wenen, de snel gekomen avond van zijn leven. Kerstmis 1917 overleed Wally Neuzil aan roodvonk. Op 28 oktober 2018 stierf Schiele’s zes maanden zwangere vrouw Edith Harms, die hij in 1914 inruilde voor Neuzil en met wie hij in 1915 huwde. Ze had de Spaanse griep, net als Schiele, die er drie dagen later aan bezweek, achtentwintig korte jaren oud.

Eerder in 2018 was Klimt er aan gestorven.

“Die Umarmung”, 1917

Vroeg in de ochtend

                                                  Vroeg in de ochtend,
                                                  Laat op de dag,
                                                  Op tijd voor de avond,
                                                  Zoals ik die zag,
                                                  Door de nacht van dit leven,
                                                  Door de angst angst van mijn lach,
                                                  Zie ik alles voorbij gaan,
                                                  Zoals jij me bezag,

                                                  Zoals ik je bezie,
                                                  Zoals jij me graag mag.

Bella en het virus

Marc Chagall, “Boven de stad”, 141 x 197 cm 1918, Tretjakov Gallerij Moskou

Bella Rosenfeld (1895-1944) werd geboren te Vitebsk in een vooraanstaande en welgestelde traditioneel-joodse juweliersfamilie. Vitebsk was ook de geboorteplaats van Marc Chagall. In 1909 ontmoette ze hem bij haar vriendin vriendin Teya Brahkman, toen hij op thuisbezoek was vanuit St. Petersburg, waar hij studeerde in het atelier van Léon Bakst. Het was liefde op het eerste gezicht.

Bella schreef later in een boek over haar eerste ontmoetingen met Chagall dat ze “zwijmelde over zijn pijpenkrullen, door de hypnotiserende blik van zijn grijsgroene ogen en de als lampjes tussen zijn lippen oplichtende tanden”.

Chagall schreef in zijn autobiografie: "Haar stilte is de mijne, haar ogen de mijne. Het is alsof ze alles weet over mijn jeugd, mijn cadeau, mijn toekomst, alsof ze door me heen kan kijken".

Tijdens een verblijf van Chagall in Parijs, van 1910 tot 1914, op zoek naar de grote erkenning, begon hij Bella vreselijk te missen. Hij keerde terug trouwden haar in 1915. Ze vestigden zich in Sint-Petersburg, waar in 2016 hun dochter Ida werd geboren. Talloze keren zou hij haar schilderen. Uit elk van deze werken blijkt hun bijzondere liefde voor elkaar.

In Boven de stad uit 1918 zien we Bella en Mark Chagall zwevend boven de houten huizen en stallen van Vitebsk, waar ze beiden opgroeiden. Ze houden elkaar innig vast, verstrengeld, intiem, als geliefden in een droom, vluchtend in hun liefde. Wat beneden hen gebeurt boeit niet, is hen onverschillig. Het alledaagse, klein. Linksonder, bij het hek, zit iemand te poepen. Hoe schrijnend het contrast met de elegante schoenen van de mooie Bella, haar chique kleren, haar prachtige ogen, het enige dat telt voor de maker, de schilder, haar man.

In 1923 vluchtten de Chagalls voor de Bolsjewieken naar Frankrijk, in 1941 vluchtten ze andermaal, nu voor de Duitsers, naar de Verenigde Staten. Daar overleed Bella in 1944 aan een virusinfectie, waar vandaag de dag ook weer mensen aan overlijden. Jeroen Krabbé zoekt Chagall, ik denk aan Bella, altijd op de vlucht, bang voor de boze buitenwereld, samen met haar Marc, maar samen gelukkig bij elkaar. Het enige dat telt. Ook vandaag. De wereld wordt klein. Er is weinig veranderd.

Wat positiviteit uit Italië

Alfred Eisenstaedt, “Sophia Loren Peeping over the top of Roma newspaper”, juli 1961

Even een stukje positiviteit.

Italie is in diepe, op dit moment meer dan welk land dan ook. Toeristen hebben hier niks te zoeken, hoorde ik onze ambassadeur vorige week nog zeggen. Inmiddels snappen we het allemaal. Hopen we dan maar.

Veel woorden ga ik er niet aan wijden. Er is werk te doen, ook hier. Wel kunnen we af en toe denken aan al het moois dat verbonden is met Italië. Ik denk dan weer aan Sophia Loren. Ik val in herhaling. Een paar foto’s van Alfred Eisenstaedt, de Duitse fotograaf die ooi Hitler en Goebels fotografeerde, na de oorlog de kussende matroos en verpleegster op Times Square, maar die voor mij verbonden blijft aan het idool van mijn vader. En toch ook wel een beetje van mij, inmiddels.

Geen beter medicijn dan Sophia die je met ontdeugende ogen aankijkt van achter een krant. Ogen uit duizenden. Een gelukkig man, die Eisenstaedt. Vier is van zijn foto’s, opdat ook ik me een gelukkig man voel, heel even. Als afleiding in barre tijden. Als troost voor het leven. En voor Italië.

Alles komt goed!

 

  

Niet echt

Waterhouse, “Pluk de rozen zo lang het kan”, 1908

                                                    Het is niet echt,
                                                    Geloof me nu maar,
                                                    Kan er ooit iets gebeuren als dit?

                                                    Straks komt er iemand,
                                                    Die weet van de massa’s,
                                                    Die vertelt ons gewoon het zit.

                                                    Maar nu moet je volgen,
                                                    De kracht van de stoom,
                                                    Ook ik geef gewillig gehoor.

                                                    Straks zien we wel verder,
                                                    Dan kijk ik je aan,
                                                    En gaan we al lachend weer door.

Ware aard

Cézanne, “De kaartspelers”, 1893-1896

Corona tijd. Toch maar even dan. Een onwerkelijke tijd. Alsof ik een ongeloofwaardig boek lees. Ik moet weer denken aan Bergmans “De meeste mensen deugen”. Dat blijft me toch puzzelen merk ik.

Op televisie hoorde ik iemand zeggen dat je ineens ook allemaal mooie dingen ziet gebeuren, mensen die elkaar belangeloos helpen en zo. Niet zelfzuchtig zijn. Klaar staan voor elkaar. Met bewondering voor onze hulpverleners, dat wel.

Vanochtend was geen wc-papier meer te krijgen. Iedereen die vrij was op vrijdag met acht pakken naar huis en de rest zoekt het maar uit. Hoe asociaal wil je het hebben. Mijn mensbeeld raakt er niet door bijgesteld.

De minister-president doet zijn best, laat de scholen open, geeft prioriteit aan hulpverleners in de zorg die hun werk moeten kunnen blijven doen. De oppositie is tegen, natuurlijk, en roept dat het een minachting van de leerkrachten is. Niks samen klaren. Politiek gewin.

Iedereen kiest voor zichzelf, puntje bij paaltje. Laten we hopen dat de situatie niet echt zover escaleert dat gekozen moet worden in de zorg. Dan zullen we ons verlagen, vrees ik. Of berusten in ons lot, zoals zovelen deden voor ons.

Ik word er een beetje treurig van, allemaal. En nog het meest van die mensen die er dan weer iets positiefs in zien. Het draait allemaal om overleven, op dit moment. De meeste mensen deugen, maar vooral voor zichzelf. Ik weet wel hoe we zijn. Ik ook natuurlijk. Wat dat betreft geen illusies..

Meer ga ik er niet van zeggen. Thuis werken. Binnen blijven. We zien het wel. Ik weet ook even niet wat ik verder nog moet zeggen. Ik schrijf een blogje, pak een boek. En mens heeft weinig nodig in deze tijd.

Lerolle en de stilte

Henry Lerolle, “Deux femmes dans un interieur”, 55 x 46 cm, ca. 1890

Henry Lerolle wordt niet gerekend tot de grootste Franse kunstschilders uit het einde van de negentiende eeuw. Hij genoot soms meer faam als kunstverzamelaar dan als artiest. Ook raakte zijn naam sterk verbonden aan de salons die zijn musicerende vrouw Madeleine Escudier organiseerde en die door legio beroemdheden bezocht, waaronder Degas en Debussy. Niettemin oefent Lerolles oeuvre een bijzondere aantrekkingskracht op mij uit. In het bijzonder zijn interieurstukken. Nog altijd kom ik daarop terug. Ik trek nog maar eens een oude catalogus uit de kast die ik jaren geleden bij toeval op de kop tikte. Au cœur de l’impressionnisme, la famille Rouart.

Zijn interieurstukken dateren uit de periode 1890-1900. Het zijn intieme werkjes met een bijna religieuze stilte, welke niet rijmt met het drukke sociale leven dat zijn vrouw organiseerde rondom zijn gezin. Ze weerspiegelen een gevoelige poëtische geest en een zekere eenzaamheid, los van zijn huiselijk geluk. Ze weerspiegelen mysterie. Ik herken zijn bewondering voor de Hollandse meesters uit zeventiende eeuw als Vermeer en De Hooch. Diezelfde bewondering voor Vermeer zie ik terug in het werk van de Zweedse kunstschilders Vilhelm Hammershøi en Carl Holsøe, van net iets later. Het preludeert op Hopper. En uiteindelijk ook op mij, die dit schrijft, over meer dan honderd jaren. Zo komt alles stilaan samen.

                  Lerolle, “Interieur”

Lerolle, “Interieur”

 

Hammershøi, Interieur, 1904

Holsøe, Vrouw in interieur, ca.1900

Wakker

Henri Lerolle, “De orgelrepetitie”, 1887

                                                       Wakker,
                                                       Te vroeg,
                                                       Vroeger dan de dood,
                                                       De nacht trekt zich door naar de ochtend,
                                                       De slaperige bomen en het water in de sloot.
                                                       De zon die het maanlicht,
                                                       Van het geel naar het rood,

                                                       Tot de wind die verstilt,
                                                       Mijn verlangen vergroot,

                                                       Tot de geur van de koffie,
                                                       De jam op mijn brood.

Wees niet bang om alleen te reizen

Ruth Orkin, “Amerikaans meisje in Italië”, ingekleurde foto, 1951

Weinstein is vandaag veroordeeld tot drieëntwintig jaar, vanwege de #Metoo. Ik lees de reacties. Een moderne paria.

Tijden zijn veranderd.

Fotografe Ruth Orkin (1921-1985) was in 1951 met haar vriendin Jinx Allen op doorreis in Florence. Ze slenterden door de stad. Orkin liep wat vooruit en zag, even omkijkend, de aperte seksistische reacties van een aantal Italiaanse mannen op het moment dat Jinx tussen hen door over straat liep. Ze reageerde niet verbouwereerd, zoals de Metoo-vrouwen zouden hebben gedaan, maar ze vroeg Jinx en ook de mannen doodleuk om het nog een keer over te doen, zodat ze er een foto van kon nemen. Ze zetten de scene nog eens extra dik aan. Jinx toont een vastberaden, zelfverzekerde blik, de sjaal tegen haar borst geklemd, de mannen kijken en fluiten haar na, eentje wrijft zelfs over zijn kruis.

Jinx (eigenlijk Ninelee Craig) zei later over de foto: “Het had niks te maken met intimidatie. Het ging vooral om een vrouw die heel veel plezier heeft. Ik werd bewonderd. Ik heb er geen enkel probleem mee nagefloten te worden”.

Orkins foto’s verschenen in september 1951 in de Cosmopolitan bij een artikel getiteld “Wees niet bang om alleen te reizen”. Tijden zijn veranderd.

Ruth en Jinx, 1951, having fun in Florence

De jonge Beethoven

William Claxton, “De jonge Beethoven”, Chet Baker, Los Angeles, 1954

Mijn vader had een plaat van Chet Baker (1929-1988), die regelmatig opstond. De muziek vond ik eigenlijk niks. Ik was sowieso al nooit van de jazz en het zoetgevooisde van Baker paste al helemaal niet binnen mijn toen nog strakke muzikale  tolerantiegrenzen. Wat veranderd is trouwens. Ik ben ouder, het is zondag, en op het moment dat ik dit schrijf luister ik naar zijn klanken op Spotify.

Op de hoes van de LP van mijn vader stond een foto van een jonge Chet Baker gemaakt door William Claxton. De enige reden dat ik me soms inspande toch nog iets in zijn muziek te horen was die foto. Eigenlijk wilde ik zijn zoals Baker op die foto, dromerig, een beetje in zichzelf gekeerd, raadselachtig, maar tegelijkertijd onverstoorbaar en stoer, met een charismatische uitstraling allà James Dean. Voor de meisjes. Voor mezelf. Ik voelde me altijd als Baker op die foto, toentertijd.

Bovenstaand portret, spontaan genomen tijdens de pauze van een fotosessie, werd door William Claxton (1927-2008)  “De jonge Beethoven” genoemd. Bakers handen zijn niet te zien, maar we weten dat hij piano speelt. Ik hoor de noten die onder zijn aanraking tot leven komen. Hij gaat er in op zoals ik in mijn jonge jaren ook in muziek op kon gaan. Los van de wereld en wat hem omringt. Deep in a dream. Alleen zo kun je afglijden, weg van het leven, zoals Baker deed, in zijn latere jaren.

Maar Niet noodzakelijk. Gelukkig. Ik ben er nog en luister naar muziek van Chet Baker. And I like it!

Prachtige foto’s. Ik herken me nog steeds!

Accolade

Edmund Blair Leighton, “The accolade”, 182,3 x 108 cm, 1901, privé collectie

Accolade. Ridderslag van mijn jongensjaren. Rituelen geven kracht, vroeger en nu. De koningsdochter legt met haar rechterhand een zwaard op de schouder van de ridder in spé, deemoedig knielend op een kussen, het hoofd gebogen, helm terzijde gelegd. De eed klinkt als een eervolle opdracht door de ridderzaal. Zwijgend kijken getuigen vanuit de coulissen. Ze weten wat staat te gebeuren.

De zwarte ridder bedreigt een vreedzaam volk aan de rand van het oude woud, over de heuvels, langs de rand van de rivier. Een brute aanval op het vestingsplaatsje ging gepaard met geweld en verkrachting. Sommigen ontkwamen en vluchtten naar het kasteel. Daar ligt de hoop. De mooiste van hun zonen is daar in opleiding tot ridder. Hij zal wreken. En de schone prinses tot zijn vrouw maken, ook dat.

Ik zoek op internet naar de context van het schilderij. Hoe kun je Edmund Blair Leighton sentimenteel noemen en tegelijkertijd Shakespeare prijzen als de grootste schrijver uit de Engelse literatuur. Het komt alles uit dezelfde bron. Veel meer kan ik niet vinden. Is ook niet nodig. De ridderromans van koning Arthur vechten zich uit de krochten van mijn wezen weer omhoog. Even weg uit het heden, met de virussen en het gekonkel. Mooi plaatje, jongensboek. Ik wordt er een beetje sentimenteel van. En dat voelt prima zo.

Rembrandts tedere slapende jonge vrouw

Rembrandt, “Slapende jonge vrouw”, tekening, 24,6 x 20,3 cm, 1654, British Museum

Rembrandts “Slapende jonge vrouw” is een briljante tekening, snel gemaakt, geheel in bruine was, met een brede borstel, waar hij meestal met pen en houtskool tekende. Ik zag het werkje ooit in Londen en de moderniteit ervan treft me nog steeds. Het heeft iets oosters ook, iets Chinees. Ik vind het nog steeds een van de uitzonderlijkste creaties van de grootmeester.

Niettegenstaande de schetsachtige uitwerking is “Slapende jonge vrouw” onmiskenbaar een herkenbaar, goedgelijkend portret van Rembrandts geliefde, Hendrickje Stoffels. Ik zie hoe de tedere gevoelens van de kunstenaar zich een weg banen door zijn penseel. Net als in zijn “Badende vrouw”, uit hetzelfde jaar. Hij tilt haar uit boven het moment. Zelfs de atmosfeer om haar heen weet hij op het kleine stukje papier te treffen.

Er lijkt niet geposeerds aan de tekening. Hendrickje, net zwanger, is moe en even in slaap gevallen, op een bankje in Rembrandts atelier. Ze draagt hetzelfde gewaad als op “Badende vrouw”, het schilderij waar Rembrandt mee bezig is. Hij kijkt even op van zijn werk en wordt getroffen door haar beeld. Snel pakt hij een stuk papier, een pot was en een kwast, en in enkele minuten voltooid hij zijn tekening, nog voor ze wakker wordt en verbaasd omhoog kijkt. Kijk wat ik gemaakt heb! Liefdevol beziet ze het resultaat. Ze kijken naar elkaar, in de intimiteit van het moment, een beetje schuchter lachend, zonder verder iets te zeggen. Iets zeggen is verder ook niet nodig.

“Badende vrouw”, 51,8 x 47 cm, 1654, National Gallery

Groter is het niet

Schiele, “Hafen von Triëst”, 1907

Soms schrijf ik maar wat, een paar verdwaalde woorden, gedichtje, verhaaltje, zonder veel pretentie. Soms wordt het wat, soms niet. Ik zoek naar een toon voor mijn leven, een ritme, een vorm, misschien wel voor het grote dat ik nooit nabij ben gekomen. Als het goed is gaat het stromen, worden de woorden in het voorbijgaan meegenomen. Door de afstand nabij. Een melodie die wat vertroosting biedt.

Ik heb geen grote illusies meer over de grootsheid van mijn schrijven, die waarschijnlijk zo klein is als mijn woorden. Doelloos als het leven, dat zich herhaalt in voortdurende schepping. En God die af en toe glimlacht, hoop ik dan, want dan doe ik dat ook. Nog altijd ben ik het jongetje met de handen gevouwen. Nog altijd is de wereld te groot. Maar zo af en toe scheur ik een klein stukje los, schrijf ik wat dingetjes op, als flarden van de eeuwigheid, vluchtige schaduwen van iets dat ik niet meer verlangen kan, als bewijs van mijn eigen bestaan, wellicht. Als enig houvast, samen met mijn gezin.

Groter is het niet en zal het niet worden. Buiten vliegen de meesjes weer richting het voorjaar, voor de zoveelste keer. Het gebeurt zoals het gebeurt, denk ik maar. Het is voldoende zo.

Het lijkt...

William Blake, “De nacht van Enitharmons vreugde”, 1795

                                                Het lijkt
                                                               Alsof het goed is gekomen,

                                                Het lijkt
                                                               Alsof iedereen vergeet,

                                                Het lijkt
                                                               Alsof ik toch weer ben ontkomen,

                                                Het lijkt
                                                               Alsof niemand het meer weet,

                                                Het lijkt,
                                                               Alsof ik alles enkel droomde,

                                                Maar dan blijkt,
                                                        Door die dromen,
                                                               Dat ik echt wel beter weet,

                                                En jij ook!

Gebroken leven

Robert Lebeck, uit: “Heimkehrer in Friedland”, 1955

Soms is geen commentaar nodig.

In 1955, Adenhauers finest hour, keerden de laatste lichting Duitse soldaten terug uit krijgsgevangenschap in Rusland, na tien jaar of langer. Prisoners of War. Ik heb geen idee waar ze hebben gezeten, wat ze mee hebben gemaakt. Krijgsgevangen zijn onder Stalin zal geen pretje zijn geweest.

Ik zie een teruggekeerde, net vrijgelaten Duitse soldaat met zijn moeder. Wat moet ik nog toevoegen. Als je goed kijkt kun je onder het getekende gelaat nog iets vaags herkennen van een trotse jonge strijder, ooit knap, blond, vol verwachting. Klaar voor de wereld. Maar dan moet je goed kijken, met veel verbeeldingskracht. Het trauma overschaduwt het verleden. Een gebroken leven. Twee gebroken levens. Een gebroken generatie, gebroken kinderen, gebroken ouders.

Met terugkerende Duitse soldaten was nog weinig medelijden in 1955. Hoe verder het weg raakt, des te meer dat bijtrekt. Hoe meer plaats er is voor nuance. En tegelijkertijd: hoe minder het nog iets uitmaakt, dat ook. Zowel moeder als zoon zijn overleden intussen, dat moet wel. Ik denk niet dat ze heel oud zijn geworden. In elk geval nooit gelukkig, zoals Hitler had voorspeld. Het trauma doet denken aan teruggekeerde Joden. Met wie kon erover gesproken worden. Bij wie vond je enig begrip. Niet bij de nieuwe generatie, in elk geval, uit de jaren zestig. Die wisten alles beter. En psychologen waren nog geen gemeengoed in die tijd.

Hier geld geen eigen schuld.

Wie is er schuldig in dit leven. Overwinnen, overwonnen. Slachtoffer, dader. Zeg het maar.

Eugenio Viti

Eugenio Viti, “Libro Bianco”, 1926, particuliere collectie.

Eugenio Viti (1881-1952) was een Italiaans kunstschilder, geboren en gestorven te Napels, alwaar hij ook de kunstacademie doorliep, bij Michele Cammarano en Vincenzo Volpo. Van 1906 tot 1907 verbleef hij een korte periode in Rome en in 1925 maakte hij met collega-schilder Lionello Balestrieri een studiereis naar Parijs. Hij vergaarde geen grote roem, een weinig belangrijke prijs uit 1950 niet meegerekend. Zijn werken bereikten geen grote musea. Er is nauwelijks informatie over hem te vinden, enkel een aantal werken op veilingsites, verkocht voor relatief kleine bedragen.

Toch kan er plotseling iets gebeuren waardoor een vergeten schilder de aandacht trekt. Zo sierde Viti’s schilderij “Libro Bianco” uit 1926 plotseling Bernhard Schlinks roman “De voorlezer” uit 1905, internationaal, grote oplages. Een vrouw met ontblote schouders zit bij een opengeslagen boek en kijkt om, door openstaande deuren, door en naar een drietal verbonden ruimtes. In de achterste ruimte staat een schildersezel. Heeft ze net geposeerd? Vergelijkt ze iets vanuit het boek? Zoekt ze iets op over haar schilder? Ik heb geen idee. Maar het portret is prachtig, net als het boek van Schlink. Zo werkt dat ook weer een beetje. En ook andere werken van Viti verdienen meer dan de vergetelheid en zouden niet misstaan naast gerenmmeerde Italiaanse meesters uit het begin van de vorige eeuw, zoals die vorig jaar nog te zien waren in Assen, op de Sprezzatura-expositie. Jammer, denk ik dan, gemiste kans, hoe bijzonder die tentoonstelling ook was.

Jean Shrimpton

Jean Shrimpton, 1963, door Brian Duffy

Jean Rosemary Shrimpton (1942) was in de jaren zestig het best betaalde model ter wereld en samen met Twiggy een bepalend gezicht van wat in die tijd Swinging London werd genoemd. De sixties. Een van de eersten die de minirok promootte. In een tijd toen je nog opzien kon baren door mannenhorloges te dragen. Wat ze deed. Toonaangevende modebladen als Harper’s Bazaar, Glamour, Elle en Vogue toonden voortdurend haar betoverende verschijning.

Shrimpton volgde een secretaresseopleiding, maar rolde op haar zeventiende het modellenwerk in. In 1960 werd ze ontdekt door David Bailey (1938), die haar zag tijdens een fotoshoot bij Brian Duffy, voor Kellog’s. Duffy vond haar te chique. Bailey mocht haar hebben. Getrouwd en wel begon hij een onstuimige en later verfilmde relatie met haar, die in 1964 weer stopte.

Bailey “mocht haar hebben” van Duffy. Alles is een kwestie van persoonlijke smaak. Met modellen is het niet anders dan met het zoeken naar de juiste vrouw. Shrimpton had inderdaad een zekere chique. Ze behoorde ook tot de eerste lichting superslanke modellen die later gemeengoed werden in die wereld. De lange benen. Donkere look. Dromende ogen. Ik denk aan mijn vroegere vriendinnetjes, aan meisjes die ooit mijn aandacht trokken. Het was toch net een andere voorkeur dan ik zag bij al mijn vrienden, die meer op Duffy leken. Al op jonge leeftijd kon ik op TV gebiologeerd naar grote modeshows kijken, hetgeen ik tegen niemand vertelde. Ik had haar zeker niet afgestaan.

   

Door Bert Stern, 1965

 

Jaren zestig icoon, door John French

  

Door David Bailey, 1965

      

Shrimpton thuis, Montpellier, 1967  

  

Als jarenzestig mode-icoon 

 

Met een hoed van Mae West, 1970

 

Door Cleese Lodge, 1962 

  

Door David Bailey

Waar moet ik stoppen. Kijk eens op Flickr.