Brodski, “Lenin in de Smolny, 1917”

Isaac Brodsky, “Lenin in de Smolny”, 1930, 190 x 287 cm, Tratjakov Galerij Moskou

Isaac Brodski (1884-1939) was een leerling van de grote Russische realist Ivan Repin en groeide na de Russische Revolutie in 1917 uit tot Een van de belangrijkste exponenten van het Sociaal Realisme, dat vooral tot doel had de revolutionaire zaak van de Sovjet-staat te verheerlijken: kunst moest dienstbaar zijn aan het socialisme. Als leerling van de grote Russische kunstschilder Ilja Repin hield hij vast aan een realistische werkwijze en koos niet voor het avantgardisme, zoals bijvoorbeeld Kazimir Maljevitsj. Vanaf de Stalinperiode zou zijn manier van werken uiteindelijk boven komen drijven.

“Lenin in de Smolny” is een van de bekendste werken van Brodski. Het levensgrote werd in 1930 voltooid, ruim na Lenins overlijden in 1924, op basis van eerdere studies. In de jaren dertig werden op massale schaal reproducties gemaakt die in plek kregen in overheidsgebouwen doorheen het hele land, na de Tweede Wereldoorlog ook in het Oostblok. Het paste volledig in de door Stalin zorgvuldig gecreëerde Lenincultus, iets waarvan Lenin zelf heel zeker wars zou zijn geweest.

Lenin hield er niet van om geportretteerd te worden, maar zijn vertrouweling de volkscommissaris voor onderwijs, kunst en wetenschappen Anatoli Lunatsjarski, wist te bewerkstelligen dat Brodski rond 1920 een aantal schetsen van de grote leider mocht maken, welke hij later zou gebruiken voor zijn portretten. “Lenin in de Smolny” is niet alleen ruim na Lenins dood geschilderd, maar ook gesitueerd ruim voordat Brodski zijn schetsen maakte, namelijk eind 1917, toen de Raad van Volkscommissarissen gesitueerd was in het Smolny Paleis van de voormalige tsaar.

Anders dan in de tsaristische periode beeldt Lenins werkkamer uit als uiterst bescheiden, schaars verlicht en eenvoudig gemeubileerd. Lenin stond te boek als een keiharde werker met een enorme denkkracht. De lege tweede stoel symboliseert zijn eenzaamheid. Terwijl buiten de strijd om de macht nog in alle hevigheid woedt zit de grote leider kalm in zijn stoel te werken: hij heeft de zaak onder controle, lijkt de kunstenaar te willen zeggen. Lenin weet wat er moet gebeuren! Er straalt rust en stilte uit het werk.

“Lenin in de Smolny”  is niet zomaar een realistisch werk uit de grote Russische schildertraditie, maar een statement van de kunstenaar, vol van doorvoelde emotie. Brodski geloofde in de mythe van de grote leider. In mijn jonge jaren was ook ik wel gevoelig voor dit soort symboliek. Lang heb ik geloofd dat Lenin, in tegenstelling tot Stalin, tot de goeien behoorden. Later leerde ik dat moeilijk te zeggen is wie de goeien en wie de slechten zijn, nog steeds. Zo simpel is het allemaal niet, bij nadere beschouwing.