Voor mezelf

 

Max Euwe, zielsverwant, 1931

Ik schrijf hier nu vijf jaar? Zo’n 1300 stukjes. Waarom doe ik dit?

Ik heb al vroeg geleerd dat ik sommige gedachten en overwegingen beter voor mezelf kan houden. In mijn middelbare schooltijd had ik vrienden met andere interesses, een andere muziekvoorkeuren ook, wat toen best belangrijk voor me was. Ik draaide mijn eigen platen, thuis. Zei vaak niet eens welke LP ik nu weer had gekocht.

Thuis vond ik ook niet altijd evenveel weerklank. Alleen in mezelf. Ik praatte veel in mezelf, hele monologen. Ooit was ik topvoetballer. Een gevierd schrijver. Ik las boeken voor mijn plezier. Een arbeidsongeschikte oom uitgezonderd was er niemand met wie ik dat deelde. Een oom die veel schaakte.

Van de andere kant. Ik weet ook niet of de stukjes die ik hier schrijf bedoeld zijn om te delen. Misschien is het meer een soort extern geheugen. De angst dat het verloren gaat. De angst dat ikzelf verloren zal gaan. En dat het allemaal voor niks is geweest. Waar geen stukje iets aan verandert trouwens.

Ik houd het er maar op dat ik het niet laten kan. De waaromvraag blijft een lastige. Het helpt tegen de eenzaamheid, waarop we uiteindelijk allemaal teruggeworpen worden. Alles wat we doen is een gevecht tegen de eenzaamheid, tegen de dood. Laat ik het daar verder maar bij laten.

Arwen en het onbereikbare

 

Liv Tyler, door Matthew Brookes

Schoonheid maakt me altijd een beetje verdrietig. Weemoedig liever. Ik weet ook niet waarom.

Uiterlijk is het meest publieke deel van onszelf. Het is het eerste wat de ander waarneemt. En dat heeft consequenties. Zeker voor vrouwen. Aantrekkelijke mensen zijn populairer, worden krijgen sneller hulp, vaker gelijk, komen makkelijker weg met slecht gedrag enzovoort. Dat kunnen we niet eerlijk vinden, maar dat doet niks af aan de geldingskracht.

Schoonheid geeft betekenis aan het leven. Je weet waarvoor je leeft zolang je kunt genieten van schoonheid. In de natuur, in de kunst, de schoonheid van de vrouw. Dat lijkt triviaal maar heeft een diepe evolutionaire betekenis. Het is meer dan seksuele selectie. Eerder een gevoel van onbereikbaarheid, het ongrijpbare. En daar schuilt dan waarschijnlijk het weemoedige, dat me gaande houdt.

Vandaag Liv Taylor. Omdat ze Arwen was.

Door Matthew Brookes

Onderliggend denken

 

Ik zit nu weer een paar jaar in mijn oude vak van psycholoog.

Mijn schoonbroer vroeg: “Denk jij nu dat je andere mensen beter kunt doorzien?”

Ik moest daar een beetje om lachen: “Natuurlijk niet. Ik kan niet in jou hoofd kijken, dat kan niemand. Wat wel is, psychologen zijn getraind om patronen te herkennen. Gedragspatronen, gedachtepatronen. En die patronen probeer je soms te veranderen. Dat is wat we doen.”

Ik weet niet of hem dat gerust stelde.

Zo nu en dan lees ik nog wat stukjes van Freud. De droomduiding ligt hier nog op de stapel. Freud zocht een laag dieper. Naar de onderliggende betekenis. De invloed van het reptielenbrein. Dat heeft tijd nodig, en tijd is er niet meer. Ik weet niet of het veel beter is geworden. Eigenlijk hebben psychologen wel degelijk de opvatting dat ze mensen beter kunnen doorzien, denk ik achteraf. Alleen krijgen ze te vaak ongelijk, achteraf. En dat zal wel nooit echt veranderen.

Wolkenstromen

 

Maxfield Parrish, “Wincken, Blyncken and Nod”, 1902

Wie

Weet beter

Willem Wouter

Boskabouter

In het bos,

Heel

Hoge bomen

Wolkenstromen

Brengen beter

Weidemos,

We

Brengen water

Door het beekje,

Is de kikker

Weer de klos.

Honderdduizend

 

Ik verveel me een beetje…

Vandaag, zo heb ik berekend, heb ik mijn honderdduizendste kopje koffie gedronken. Net zoals de VN vorige week verkondigde dat de 8 miljardste mens was geboren. Een halve eeuw koffie! Honderdduizend! Waar kan ik dat beter etaleren dan hier. De VN zal het worst wezen. Die maalt niet om een halve eeuw, of honderdduizend meer of minder. Misschien trouwens dat het mij ook wel worst zal wezen, allemaal. Maar ik moest toch een goede reden hebben om deze foto te tonen.

Mooie foto trouwens. Ik weet niet wie het is…

Beetje jammer van de tattoo.

Vandaag, zo heb ik bedacht, heb ik voor de honderdduizendste keer in mijn leven een mooie vrouw gezien, geteld natuurlijk vanaf het moment dat ik koffie begon te drinken. Want toen is het ongeveer begonnen. Honderdduizend, dat denk ik tenminste. Want echt berekend heb ik het niet natuurlijk. Daarvoor twijfel ik teveel. Waar ligt de grens. Bij koffie ligt dat net even anders. Daar heeft zelfs de VN geen antwoord op, vrees ik. Die houden zich daar niet mee bezig.

Hovendens progressie

 

Thomas Hovenden, “Portet van de kunstenaar in zijn studio”, 1875

Thomas Hovenden (1840-1895) studeerde aan de National Academy of Design te New York, waar hij op jonge leeftijd al vier keer een schilderij mocht exposeren, op grond van zijn bijzonder talent. In 1874 vertrok hij ter voltooiing van zijn studies met een beurs naar Parijs. In oktober werd hij toegelaten tot het atelier van de bekende leermeester Alexandre Cabanel. Het eerste werk dat hij Cabanel toonde was een zelfportret in zijn studio, eerder geprezen door de National Academy. Zie hieronder. Tot zijn teleurstelling toonder Cabanel zich echter erg ontevreden. Hij was vooral niet te spreken over Hovendens techniek en stond hem de eerste tien maanden niet toe om een penseel aan te raken. Eerst moest hij zijn tekenvaardigheid verbeteren. Na die eerste tien maanden maakte Hovenden een nieuwe zelfportret in zijn studio, hierboven getoond. Het laat zien waarom Amerikaanse kunstenaars in die tijd naar Parijs trokken. De kwaliteit schiet met reuzensprongen vooruit. De verkorting van de benen geeft een prachtige dieptewerking die zorgt voor een opvallende levendigheid, in een uitstraling die het midden houdt tussen intensiteit en nonchalance. Ineens is het meer dan een platte, emotieloze weergave van een jaar eerder, maar zien we een levende bohemische figuur, waarin we de kunstenaar herkennen zoals hij toen daadwerkelijk moet hebben geleefd. Zoals ik zelf zou willen dat ik op die leeftijd had geleefd. Werkelijkheid en verbeelding. Zo herken je kunst!

Een van de mooiste zelfportretten die ik ken!

Hovenden keerde in 1880 terug naar de Verenigde Staten. Hij maakte naam als schilder van Afro-Amerikaanse mensen. In 1895 overleed hij, 54 jaar oud, toen hij een tienjarig meisje probeerde te redden die bij een spoorwegovergang onder een locomotief dreigde te komen. Beiden werden overreden.

Zelfportret uit 1870-1871

Lentekind

 

Armand Point, “La joie des choses”, 1884

Ik ben een lentekind,

Mijn moeder zegt het zacht,

Voordracht op de Mulo,

Vallen met nacht,

Vertroebeld in de zomer

Verlaten door de kracht

Verborgen door de diepte

Wat nooit meer werd gedacht

Geboren in de winter,

De herfst die wankel wacht,

Blijf ik in grote twijfel,

Voelt afstand zelden zacht.

Het corrigerend mechanisme

 

Weg naar de top. Mensen veranderen. Of worden ze zichzelf?

En ik maar denken dat je het gevoel van eigen grootsheid op een gezonde manier kan beteugelen door voortdurend anderen op een voetstuk te plaatsen. Zoals ook Ivo Niehe. Het is niet afdoende gebleken.

Matthijs van Nieuwkerk wordt beticht van grensoverschrijdend gedrag. En hij leek zo aardig. Zelfde schooljaar. Veel herkenning. Maar toch, grensoverschrijdend gedrag!

Als mensen aan de top van de hiërarchie staan gaat het vaak mis. Als ze niet meer gecorrigeerd worden. Bazige huisvaders in gezinnen, bullebakken van directeuren, nu Matthijs, tot Vladimir toe. Je ziet het op alle niveaus. Als het gevoel dat je gecorrigeerd gaat worden weg is gaat het mis.

Veel mensen melden zich bij mij met een kort lontje. Vaak mannen. Vaak gaat het mis in huiselijke kring, waar ze zich de baas wanen. Waar gezinsleden angstig zijn.  Op het werk kunnen ze zich vaak prima beheersen. Daar voelen ze nog wel het corrigerend mechanisme.

Je impulsen kunnen beheersen is de kern van onze beschaving. Gecorrigeerd (kunnen) worden. Je voortdurend bewustzijn van consequenties. Maar aan de top raak je de weg soms kwijt. Misschien ligt daar wel de winst van de huidige tijdsgeest, met de Metoo en cancelcultuur, waar je ook weer vraagtekens bij kunt stellen.

En misschien kunnen die mensen in de top er ook niet altijd alles aan doen. Het waren de omstandigheden, zouden ze kunnen zeggen. Maar dat zal niemand snappen. Het beste wat ze kunnen zeggen lijkt nog altijd sorry, of ze dat nu voelen of niet.

Herstel zonder mensen

 

B.C. Koekkoek, “Eikenbos”, 1876.
Een paar mensen erin lijkt me niet zo erg.

Ik zat in de auto na een bezoek aan mijn moeder. Op de radio was iemand aan het woord die zich “milieufanaticus” noemde. Hij zei dat wat hem betreft de mensheid niet snel genoeg van het toneel kon verdwijnen, pas dan zou de natuur kans krijgen zich te herstellen.

Een wonderbaarlijk standpunt!

Zo’n gedachte roept automatisch nieuwe vragen op. Wat moeten we met een herstelde natuur als wij mensen er niet meer zijn om die te waarderen? Maakt het nog uit als de biodiversiteit vermindert, diersoorten uitsterven, als er geen mensen meer zijn? Wat is de zin van het leven als wij mensen volledig zijn verdwenen? Als er niks en niemand meer is om ons te herinneren? Om überhaupt nog iets te herinneren?

Soms geven vragen meer inzicht dan antwoorden. Soms komt de ware wijsheid uit onzinnige gedachten.

Zijn we dezelfde als je ziet

Paul Simon, Monterey, 1967

             Now the years are rolling by me               En mijn jaren schreiden voort

    they are rockin' evenly                              gelijkmatig als het hoort

   I am older than I once was                       ben ik ouder dan ik was

and younger than I'll be                            jonger dan ik zijn zal,

                              and that's not unusual                                     dus geheel zoals het hoort

    No it isn't strange                                     Nee onlogisch is het niet

              after changes upon changes                    na verandering op verandering

       we are more or less the same                  zijn we dezelfde, als je ziet

           after changes                                            na voortdurende verandering

                            we are more or less the same                       nog dezelfde, als je ziet

In naam van het goede

 

Frédéric Vallotton, “Aicha”, 1922

Als we nu ook nog kunstwerken gaan beoordelen door de morele bril van deze tijd kunnen we onze musea beter sluiten. Laten we het dan in beslotenheid doen, met kunstboeken, op het internet, zonder dat anderen meekijken wel te verstaan. Uiteindelijk gaat het om veiligheid. De gestrengheid van veel lieden belooft niet veel goeds mochten tijden veranderen. Het doet weer een beetje denken aan de boeken van Wolkers en ‘t Hart. Ouderlingen. In naam van het goede. Er zit weinig ontwikkeling in de mensheid.

Het Musée d’Orsay organiseerde in 2019 een expositie over de wijze waarop zwarte vrouwen in de historie van de schilderkunst werden afgebeeld. In de catalogus vind ik ook een prachtig portret van “Aisha” uit 1922, van de hand van Frédéric Vallotton. Aicha startte als circusartieste en werkte vervolgens op Montparnasse, als exotische danseres in een inboorlingen entourage, schaars gekleed, in een kort raffia jurkje, vaak eindigend met alleen een tulband op. Voorloopster van Josephine Baker. Escapisme dat op merkwaardige wijze aan de huidskleur kleeft. Moeten we het portret maar weghalen uit het Museum?

De Universiteit van Leiden verwijderde een schilderij van Rein Dool, een schilderij van een voltallige, volledig uit oudere mannen bestaand collegebestuur, trekkend aan dikke sigaren. De ironie. Is onmiskenbaar. Toch zijn er moraalridders die vinden dat dit niet meer kan. Moraalridders hebben geen humor. Die ontgaat elke ironie, ook al was die indertijd misschien niet eens zo bedoeld.

Rein Dool, Collegebestuur Leidse Universiteit, ca. 1975

De dagen van de rozen

 

Helene Schjerfbeck, “Virkkaava tyttö” (Hakend meisje), 1904

We zijn zoveel ouder nu,

                      Van dichten naar het proza,

De dagen van de rozen

                     zijn lang en breed voorbij,

Toen leek er geen morgen,

              Er leken amper zorgen,

De zekerheid van binnen

                      schreed gevaren stil voorbij,

Maar de regen die we voelden

                 voelt al nattigheid in mij,

Voelt tot diep in mijn geheugen

               de verdrietigheid in mij.

Fragment

 

Soms kun je ontroerd raken door een fragment. Ik heb nog een lijstje van schilderijen die ik ooit had willen beschrijven op Wikipedia. De lemma’s zijn er nooit gekomen. Of een enkele keer toch wel, zoals met De pier van Boulogne-sur-Mer van Edouard Manet, uit 1868, te zien in het Van Gogh Museum. Horizontale lijnen domineren. Maar ik zie vooral de verticalen. Ik zie de elegante jongedame met het jongetje, beiden in gedachten verzonken. De dame denkt aan haar minnaar, die verzwegen moet worden, het jongetje aan verre reizen, en dingen die hem verboden zijn. Dat zijn verticale gedachten, in onrust. In het verborgene. Alles gebeurt in het verborgene. Zo moest ik kunnen schrijven. Manet verbergt. Het zijn horizontale lijnen die domineren. Als in de meeste levens. Tot aan het einde der tijden.

Edouard Manet, “De pier van Boulogne-sur-Mer”, 59,5 x 73,3 cm, 1868, Van Gogh Museum Amsterdam
Zie ook deze brochure, die ik al die tijd bewaarde. Voor de liefhebbers.

Niemand kan het weten

 

Peter Ilsted, “Lezende vrouw in interieur met rode sjaal”, 1913

Ik voel geen pijn,

Ik voel geen woede,

Ik voel geen spijt,

Ik voel geen pijn,

Alles wat ze zijn

Alles wat ze weten,

Alles wat ze zeggen,

Alles wat ze zijn,

Ik voel geen pijn,

Niemand kan het weten,

Niemand kan het zeggen,

Niemand kan het zijn,

Ik voel geen pijn,

Het voelt niet mijn,

Wat niet voelt mijn,

Voelt nooit als pijn.

Dingen doen

Road Bowling, soort van klootschieten, Ierland, jaren dertig

Soms overdenk je je de gewoontes van je vak.

De gewoonte is tegelijk veiligheidsagent en minister van verveling: ze verveelt ons, maar ze lijdt ons ook af van en behoedt ons voor het lijden. Mensen die lijden kunnen het best hun toevlucht nemen tot de gewoonte. Bezig blijven is essentieel.

Was het niet Epicurus die zei dat het voorkomen van lijden het enige is dat telt in het leven.

Eigenlijk een trieste concludering. Vooral als je wat beter in je vel wil komen zitten.

Pathologie binnen de normen

 

Charlotte Gainsbourg door Kate Barry, Vogue, 2008

Proust beschouwd liefde als een pathologie, een ziektebeeld. Verliefdheid is altijd de gesublimeerde projectie van een gemis. Liefde vertekent ons beeld van de werkelijkheid. Liefde verwondt, liefde geneest. Liefde bevrijdt en houdt ons tegelijk gevangen in jaloezie, hetgeen ook weer pathologisch geduid kan worden.

In de grond gaat het bij psychiatrische ziektebeelden bijna altijd om onaangepast gedrag, los van alle lijdensdruk. Pedofilie staat als ziektebeeld beschreven in de DSM5. Homofilie niet meer. Dat past bij de huidige samenleving en de vigerende normen en waarden. Normen en waarden die ik als braaf burger natuurlijk onderschrijf, ik zeg het er maar even bij, ook al omdat niet alles overal en altijd vanzelfsprekend is. Vandaag hoorde ik een promotor van het WK voetbal uit Quatar nog maar eens beweren dat homofilie een geestesziekte zou zijn. Die kunnen beter thuis blijven want ze zijn een slecht voorbeeld voor de jeugd.

Maar van verliefde mensen heeft niemand last. Verliefde mensen kunnen ook herstellen. De tijd doet vaak wonderen, net als bij rouw. Als buitenaardse wezens onze planeet zouden bezoeken kon het goed zijn dat ze eerst de DSM eens grondig gingen herschrijven. 

Kleine planeet

 

Ik zal naar je kijken vanuit mijn ooghoek, en jij zal niks zeggen…
Woorden zijn de bron van alle misverstanden, zei de vos.
Antoine de Saint-Exupery, Le Petit Prince

Iedereen leeft in zijn eigen universum. Er gebeuren grote dingen in de wereld, maar ik ben vooral bezig met futiliteiten van mijn eigen leven. Ik herken dat bij mijn cliënten. De eigen kou weegt harder dan de opwarming, het klimaat. We kijken naar binnen. En daar zien we de dingen nooit zoals ze zijn, maar zoals getekend worden door ons verlangen en geheugen. 

Iedereen leeft in zijn eigen universum waarin kleine dingen groot worden en grote dingen onbeduidend. Alles is relatief ten opzichte van het eigen ik. Uiteindelijk draait alles enkel en alleen om de doorleefde essentie van de eigen ervaring. Die je alleen zelf, in hetzelve kunt kennen. De rest is decor en omlijsting, buitenkant. Decadentie en aanstellerij. Komedie. 

Iedereen leeft in zijn eigen universum. Eigenlijk zijn we allemaal planeten die niet bezocht kunnen worden, zegt de Kleine Prins. De onmogelijkheid van wezenlijk communiceren werpt ons terug op onze existentiële eenzaamheid. Wellicht is dat ook de reden van dit blog: de definitie van mijn eigen individuele versie van het zijn. Mijn zijn! Los van van alle komedie. 

En van de liefde natuurlijk. Die laat ik even buiten beschouwing.

Karel heeft altijd gelijk!

 

Dick Matena, uit : “De avonden”, 2003

Vijfenzeventig jaar geleden kwam De avonden uit. Ik las het zo ongeveer vijfenveertig jaar geleden. In de klas lazen we een verhaal van Reve, herfstdraden of zoiets. Later kocht ik het verzameld werk van Reve, bij de Bijenkorf, in de aanbieding. Ik heb ook nog Werther Nieland gelezen. Daarna niks meer. Later kwamen de werken van Mulisch.

De toon van Reve wordt geroemd. Zijn ironische toon is ongeëvenaard, hoor ik Onno Blom op televisie zeggen. Langer geleden zei Martin Ros ook al zoiets op de radio, maar ik heb die toon blijkbaar gemist. Was ik te jong? Moet ik het nog maar eens proberen? Ik weet het niet. Het voelt vreemd als je met ruim zestig de toon van De avonden pas kunt vatten.

Ik heb ook de verzamelde werken van Karel, de geleerde broer. Die pak ik er nog geregeld bij. Karel spreekt altijd de toon die ik wil horen. “Je leest toevallig één regel van een auteur en je weet meteen zeker dat je alles wat die schrijver ooit gemaakt heeft zult lezen”. Dat schreef hij bijvoorbeeld. Hij wist het zelf als de beste.

Karel is een wijs man. Zo deed hij ook ergens de uitspraak: “Ik geloof niet dat de beste manier om een mening te bestrijden is om de uiting ervan te verbieden.” Ik moest nog even aan hem denken toen een buitenlandse complotdenker vandaag de toegang tot ons land werd ontzegd. Karel heeft altijd gelijk! Meer gelijk dan welke complotdenker ook!

Maar dat is weer wat anders…

Vallende blaadjes

 

Pieter de Regt, “Herfst”, ca. 1920

Geelrode bladeren

Dwarrelend omlaag

Als de dagen van mijn leven

In de herfst van weer een jaar

Als de pijn die we ontwaren

In de trilling van een snaar

In de woorden die we schreven 

Als de geur van het gevaar

Als de handen weer gaan beven

In de as van een sigaar

Vind ik telkens een herleven

Zoek ik troost in het gebaar

Biedt hetgeen dat is gebleven

Maakt het vallen minder zwaar

Lokroep vanuit een boek

 

Luther Emerson van Gorder (1861-1931), “Quai aux Fleurs, Paris”, 1897, 91,4 x 122 cm, Toledo Museum of Arts.
Van Gorder was afkomstig uit Toledo. Zijn studies deed hij onder andere in New York bij William Merrit Chase, in 1984-1985 trok hij naar Parijs en volgde daar lessen aan de École des Beaux-Arts, bij Carolus Duran. Later reisde hij nog meermaals terug naar Europa, vaak naar Parijs, maar later ook Londen waar hij onder invloed kwam van realistisch-esthetische schilders als James McNeill Whistler en John Singer Sargent.

Ik heb een dik kunstboek dat heet “The Lure of Paris”. De lokroep van Parijs. Over Amerikaanse schilders die in de laatste decennia van de negentiende eeuw naar Parijs trokken om zich verder te bekwamen in het vak. Of de nieuwe rijken, die hun vermogen hadden gemaakt in de burgeroorlog en in zich Europa kwamen storten op hun nieuwe hobby: het verzamelen van kunst.Het moderne elegante Parijs van Baron Hauseman beloofde een prachtige toekomst. Een nieuwe tijd. Een betere tijd.

Ik koop niet voor niets zo’n boek. Bijna anderhalve eeuw later voel ik diezelfde lokroep. Met terugwerkende kracht. De nostalgie van “Chansons”, dat ik volg op televisie. Het onafhankelijke leven van de kunstenaar of de miljonairszoon. Ik zou een goeie geweest zijn om veel centen te hebben. Voor het kunstenaarsbestaan heb ik nooit genoeg lef gehad. Enfin. Een mooi boek doet ook wat. Zolang ik dat nog kan betalen volg ik mijn eigen lokroep. Er zijn er die slechter af zijn.