 |
| Isaac Israëls, “Mata Hari”, 1916, 210 x 110 cm, Kröller-Muller Museum |
Isaac Israëls is een van mijn favorieten schilders. Waarom weet ik niet. Dat weet je nooit.
In heb een mooi boek over Israëls, “Mannequins en mode”, waarin hij als modeschilder beschreven wordt, in het bijzonder voor het Amsterdamse modehuis Hirsch. Vanwege het grote onhandige formaat ligt het plat op de vloer, onderop een stapel boeken die niet in de kast passen. Op Wikipedia beschreef ik zijn schilderij “Twee mannequins bij Hirsch”.
Israels kende Greetje Zelle, bekend geworden als Mata Hari, uit de periode dat hij veel bij Hirsch kwam. Greetje was er vaste klant en bezocht er ook modeshows. In 1916 nodigde Israels haar uit om voor hem te komen poseren, waarin ze toestemde. Daar was ze ijdel genoeg voor, meer dan dat. En Israëls was een toonaangevend kunstenaar in die tijd.
Als we aan Mata Hari denken hebben we meestal oude foto’s voor ogen waarop ze schaars gekleed in oosterse gewaden te zien is als wulpse danseres. Hier niet. Israëls portretteert haar frontaal, dik gekleed in een kuitlange zwarte mantel, afgezet met zwart bont. Zelfverzekerd en enigszins uitdagend kijkt ze de toeschouwer aan. Haar voeten zijn gestoken in zwarte kousen en schoenen met een kleine hak, om haar rechterarm draagt zij een zwarte bontmof en op haar hoofd prijkt een kleine zwarte hoed. Alles natuurlijk geheel conform de mode van die tijd.
En Zelle was een kind van haar tijd. Ze voelde de tijdsgeest aan, zoals later Madonna, Lady Gaga. Ze genoot van de aandacht die ze kreeg na een ellendig huwelijk met een tirannieke man. Waarschijnlijk heeft ze ook gewoon echt wel een beetje gespioneerd, zowel voor de Duitsers als voor de Engelsen, en genoot ze van haar rol, kon ze het niet laten om erover te vertellen, hetgeen haar fataal werd. In oktober 1917 werd ze door een Franse militaire rechtbank veroordeeld en vervolgens geëxecuteerd. Er moesten daden worden gesteld, waar dat op het slagveld niet wou lukken.
Er zijn veel boeken over haar geschreven, die ik niet gelezen heb. Er zijn talloze foto’s. De exotische foto’s boeien me niet zo. Wel de foto’s waarop ze als een modieuze elegante diva te zien is. En het portret van Israëls natuurlijk, dat Helene Kröller-Muller zelfs in haar huiskamer liet hangen. Een wonderbaarlijk portret dat tot op de dag van vandaag intrigeert. Ik zie een trotse, zelfverzekerde vrouw, krachtig, arrogant, uitdagend, een vrouw die zich ontworsteld heeft aan een ellendig verleden. Feministe avant la latere. Dat moest wel verkeerd aflopen in die tijd.
 |
| Greetje Zelle, 1912 |
 |
| Kort voor de arrestatie |
