Auster in de ramsj

Klein stilleven met de resten van een bosje bloemen op de eerste echte herfstdag van 2020

Pauls Austers grootse roman 4 3 2 1 uit 2016 ligt in de ramsj. Bijna duizend geweldige bladzijdes voor 12,50 euro. In 2016 weigerde de pedante Nederlandse kritiek de grootsheid van dit werk te erkennen. Lees het na op internet. Soms wat voorzichtig, maar toch. Hier in Nederland hebben we er beter kijk op dan in de Verenigde Staten. Mijn conclusie is echter dat al die pruts-recensenten zich bij lezing niet los Hebben kunnen maken van Austers oude werk, voor zover al uitgelezen. Ze verwachten opnieuw ingenieuze detectiveachtige plots en droomachtige settings. Het verhaal in 4 3 2 1 leunt echter op herhalingen, die lezend in de juiste cadans bijna hypnotiserend werken. Niks langdradig, dat zal alleen als het niet binnenkomt. Het is een indrukwekkende karakterstudie bouwend op een veelheid aan tegenstrijdige identiteiten, zoals ik die ook bij mezelf herken. Welke keuzes en gebeurtenissen zijn bepalend geweest in iemands leven, welke rol heeft het toeval gespeeld, hoe had het anders kunnen lopen, is het zo de moeite waard geweest, welke herinneringen blijven hangen en waarom juist deze? Voer voor psychologen. Voer voor mij. Vanuit de ramsj zal het wel verkocht worden, wellicht, vraag is of het juist wordt gelezen. De door Auster zo bewonderde Hamsun wordt hier ook al nauwelijks verkocht.

Twee typerende citaten:

“Wat zo vreemd was aan jezelf zijn... was dat het soms leek dat er zoveel van waren, dat hij niet gewoon één persoon was, maar een hele serie van tegenstrijdige zelven, en elke keer als hij met een andere persoon was, was hij zelf ook iemand anders”.

“De wereld zoals die was kon nooit meer dan een stukje van de wereld zijn, omdat de echte ook bestond uit wat had kunnen gebeuren, maar dat niet deed, dat de ene weg niet beter of slechter was dan de andere, maar de last van te moeten leven in één lichaam was dat je op ieder specifiek moment maar op één weg kon rijden, ook al had je op een andere kunnen rijden, onderweg naar een hele andere plaats”.

Witte zee, zwarte nacht

Foto boerenmeisje uit Karelië, 1894, kleuren Klimbim

                                                         Oude foto meisje
                                                         Neemt me dwingend mee
                                                         Ver van voor de revolutie
                                                         Karelië aan de Witte Zee,
                                                         Sprookje en oerbron
                                                         Ingekleurd dichtbij,

                                                         Maakt een angstig gevoel
                                                         Diep van binnen wakker in mij.

                                                         Wakker in de ochtend
                                                         Klok die donker slaat
                                                         Denken aan de boze wereld
                                                         Pandemie, klimaat,
                                                         Al die mensen die niet snappen
                                                         Ellendig werk ook dat erbij,

                                                         Maakt een angstig gevoel
                                                         Diep van binnen wakker in mij.

                                                         Hoe lang nog dit
                                                         Hoe lang nog dat
                                                         Altijd weer naar voren
                                                         Zie je ‘s nachts het zwarte gat
                                                         Zet ik ‘s ochtends sterke koffie
                                                         Pak ik peperkoek erbij
                                                         Kijk ik naar die mooie foto
                                                         Wordt ik toch een beetje blij.

                                                         Gelukkig maar.

“Seemed long ago forgotten”

Spiridonova’s andere wereld

Vrouwelijke revolutionairen in Siberië, kort na hun deportatie, ergens eind 1906. Vooraan, naast de man met de witte muts, zit Maria Spiridonova. In januari 1906 vermoordde ze op een treinstation te Borisoglebsk met vijf kogels politie-inspecteur Loezjenovski, die tijdens de Revolutie van 1905 een gewelddadige onderdrukking van een boerenopstand had bevolen. Na haar arrestatie werd ze naakt uitgekleed, langdurig met geweerkolven geslagen en geschopt met laarzen, gegeseld met berkentakken en bewerkt met brandende sigaretten. Ze weigerde de namen van haar medestanders te noemen. Tijdens een transport per trein werd ze meermaals verkracht.

Toen een uit gevangenschap naar buiten gesmokkelde brief van Spiridonova werd gepubliceerd in Rus ontstonden er protesten, die uiteindelijk tot gevolg hadden dat ze niet ter dood werd veroordeeld, maar naar een vrouwengevangenis in Siberië werd gestuurd. Daar zie ik haar zitten, temidden van haar mannelijke bewakers, samen met lotgenotes. Naast haar zit Alexandra Izmailovitsj, die probeerde de gouverneur van Minsk te vermoorden, op de tweede rij zitten Lidia Jeverskaja (aanslag op de gouverneur Klingenberg van Mogilev), Maria Tsjolnik (aanslag op gouverneur Kvostov van Tsjernikov), Anastasia Bitsenko (moord op generaal Sacharov te Saratov) en Rebekka Fialka (runnen van een bommenlaboratorium).

Waarom laat ik deze foto eigenlijk zien? Wat is het dat me er zo aan fascineert? Nog maar goed honderd jaar geleden, mijn grootouders waren al geboren. Verdwenen wereld. Andere wereld. Andere mensen. Die overtuiging, de vastberadenheid. Door de bril van onze tijd kunnen wij hen niet meer begrijpen. Als jongeling nog een beetje, maar met de jaren komt het besef, de verenging, zodat we uiteindelijk helemaal gevangen raken in de koker van de eigen generatie, de eigen cultuur, en onze eigen persoonlijke geschiedenis. Ik wordt te oud om het nog te snappen, maar de verhalen blijven boeien. De foto is prachtig. Brengt toch verbinding. Voor de dames heb ik mededogen, dat ze niet zouden hebben verlangd. Maar zo ben ik. Laten we ieder maar nemen zoals hij is. Zoals ze waren.

Op transport naar Siberië, Dezelfde zes dames.
Omsk, 30 juni 1906. Spiridonova vooraan met bril.

Zoiets

Renoir, “Place de Clichy”, ca. 1880

                                                                  Zo is er niets,
                                                                  Zo is er iets,
                                                                  Geboren uit het niets,
                                                                  Zoiets,
                                                                  Als een gedicht,
                                                                  Uit het niets.

                                                                  Zo is er iets,
                                                                  En zo is er niets,
                                                                  Gestorven als iets,
                                                                  In het niets,
                                                                  Verdwijnt jouw gezicht,

                                                                  En denk ik
                                                                                     zoiets,

                                                                  Zoiets.

Notes on “camp“

Voormalig Bond-Girl Kari-Ann Müller op de debuutalbum van Roxy Music

Susan Sontag schreef ooit een prachtig essay over het fenomeen “camp”. Ik weet nog steeds niet hoe ik het moet vertalen. Als je het niet snapt noem je het kitch. Of denk je dat het met de homo-scene te maken heeft. Dat is geen camp. Sontag nam camp serieus, op een dieper niveau. Natuurlijk heeft het iets artificieels, een overtrokken elegantie, verwant aan decadentie, maar het zegt ook iets over de kijk op het leven, hoe je bent. Het zegt iets op de kijk op religie in barok. Het zegt iets over liefde in ballet. Zo probeerde Sontag het uit te leggen.

Als ik het dan uit moet leggen wijs ik naar de hoezen van Roxy Music. Kari-Ann Müller op het debuutalbum, Amanda op “For your pleasure”, de band en hun outfits, de kuiven. Mijn moeder vond het ‘sjappie’s’, wanstaltig ordinair. Maar ik zag er kunst in, al op mijn veertiende, en ik zie het nog steeds. Camp. Voor het eerst ik voelde iets van Nietzsche, trots, inzicht, mededogen, eenzaamheid. Kardinale deugden. Het hoge voltage. Een ander leven. Het nieuwe leven. Dat er uiteindelijk niet kwam. En niet meer zal komen. Zoals dat gaat...

Christa’s echo

Foto door Horst P. Horst, 1958

Christa Vogel (1934) was eind jaren vijftig een van de eerste Zwitserse topmodellen. Ze werd gefotografeerd door topfotografen als Horst P. Horst en Franz Christian Gundlach, stond meermaals op de cover van magazines als Vogue en Glamour. Op een gegeven moment kreeg ze zelfs een rol aangeboden in een Hollywood film, naast Elvis Presley, maar ze wees het aanbod af omdat ze haar familie niet kon missen. Tijdens een shoot in New York kreeg ze heimwee.

Voor zover ik weet leeft ze nog steeds. In 2019 werd ze in elk geval nog bezocht door een redactrice van het Zwitserse modeblad Annabelle: “Die 85-Jährige hat zu einem Stück Berliner Zuckerkuchen an den heimischen Holztisch im Appenzell geladen”, zo lees ik. Veel meer is er niet te vinden. Vanaf de jaren zestig ook geen foto’s meer.

Misschien is ze wel beter af geweest, mooie Christa, door gewoon bij haar familie te blijven. Misschien ook niet. Wie zal het zeggen, Het was een andere tijd. Ik herken de sfeer in de kleuren. Ik proef iets van de idealen van mijn moeder, die van dezelfde leeftijd is. Ook durfde niet naar het grote Utrecht, uiteindelijk. Huisje boompje beestje, een leven lang in hetzelfde dorp. Wat heet beter af... Je kunt maar één keer kiezen, in veel gevallen.

                                                            Christa Vogel (links) en een onbekend model,
                                                       New York, foto Sante Forlano, Vogue, februari 1958

Alles stroomt

Signac: “Soleil couchant, pêche à la sardine, Concarneau, Opus 221 (Adagio)”, 1891

Ik moet eigenlijk wat snoeien, maar het is weer veel te warm vandaag. Ik zak neer in een tuinstoel en blader wat in een bundel van Deelder. Ik heb zijn verzen altijd wel kunnen waarderen, wat de echte literatuurwereld er ook van moge vinden. Ergens zit overeenschap. En nu is hij dood. Ik lees zijn mooie gedicht Vogelvrij en voel zelfs iets van verdriet:

Soms, al dromend kan ik vliegen
en al vliegend ben ik vrij
Niets te willen
Niets te weten
Niets te moeten
dan er zijn
Onder mij zie ik het stromen
in een zuiver perspectief
Boven mij een onafzienbaar
peilloos diep, onpeilbaar niets
Soms, al wakend kan ik voelen
als een vogel in mijn droom
Hoe het is om niets te hoeven
en te zien hoe alles stroomt.

Dan roept mijn vrouw of ik aan het eten wil beginnen. Het is zaterdag. Ik snij de ui en tomaat en maak sla met gebakken aardappeltjes. Lekker. Mooi weer. Buiten gegeten, half september. Het leven is goed. Met Jules in de hemel, die ziet dat alles stroomt.

Viviane’s verhalen

Helmut Newton: Viviane F., Hotel Volney, New York. Vogue 1972.

Helmut Newton was een verhalenverteller, de grootste wellicht van onze tijd. Zijn foto’s hebben een sterk narratieve kwaliteit, die versterkt wordt door subtiele details en een afgewogen weldoordachte compositie. Mooier kan niemand het zeggen.

Newtons foto’s van Viviane Fauny (Nimes, 1944), bijna een halve eeuw geleden gemaakt in Hotel Volney te New York, zijn prachtig in hun irrelevante bekoring. Er wordt gespeeld met mijn verbeeldingskracht. Een open verhaal, zonder einde. Ik zie een stijlvolle, mooie, intelligente vrouw in gedachten. De details dringen in de intimiteit van het moment. De telefoon op het bed. Heeft ze net iemand gebeld? Of wacht ze op een telefoontje. ik zie het tasje en de lange leren handschoenen. Gaat ze weg of is ze net weer thuis? Krant, televisie. Is het vroeg in ochtend, laat in de avond? Net uitgekleed of op het punt om zich aan te kleden? Ik maak een verhaal in mijn hoofd, zonder het op te schrijven. Elke blik op de foto blijft uniek.

En nog een foto van Viviane, in hetzelfde hotel, nu in de badkamer. Met een glas champagne en de grote fles binnen handbereik. De juwelen boven de wastafel. Tevoren of erna? Is ze alleen? Wat is er te vieren? Ze kijkt om, naar zichzelf. Wat zie ik in haar blik?

Eenvoudige vragen intrigeren het meest, in de eenvoud van de foto’s van Newton. In de verleiding schuilt de kracht van de vrouw. Voldoende voor een sterk verhaal. Voor de juiste verhoudingen. Ingewikkelder hoeft het leven niet te zijn. Mooiers heeft niemand te bieden.

Viviane F, 1972, Hotel Volney, Vogue.

Bevoorrechte positie

Gerard Hoet: “Portret van de familie Quarles”, 103,5 x 156,5, olieverf op linnen, 1726-27, Haags Historisch Museum

Hoe een ouderwets schilderij toch heel mooi kan zijn.

In 2016 verwierf het Haags Historisch Museum op een Franse veiling het schilderij “Portret van de familie Quarles” van Gerard Hoet. Ik was verrast door de reden tot aankoop: nadat was vastgesteld dat het huis rechts op de achtergrond de Voorburgse buitenplaats Vrijburg betrof, aan het einde van de achttiende eeuw gesloopt, was het niet moeilijk te achterhalen dat het om de familie Quarles ging: Pieter, Cornelia en hun zonen Willem en Lodewijk. De familie Quarles had naast dit imposante buiten ook een stadswoning aan de Lange Houtstraat te Den Haag, waar dit schilderij jarenlang moet hebben gehangen, zo bleek. En die Lange Houtstraat lag en ligt nog steeds op slechts een steenworp afstand van het museum. Leuke coïncidentie. Nog leuker dat ze die coïncidentie bij het museum hebben gezien. Bijna een thuiskomen.

Twee weken geleden voer ik een middag met vrouw en vrienden op een pontje over de Vecht, langs al haar prachtige buitens. Ik kijk naar het schilderij en zie de familie Quarles er in de winter bij het haardvuur naar kijken, dromend dat het weer lente wordt, dat ze weer kunnen jagen, thee drinken, genieten van hun bevoorrechte positie. Wat dat betekent merk je pas als je over de Vecht vaart. Zouden ze het zich bewust zijn geweest? Die bevoorrechte positie? Of als een vanzelfsprekendheid aanvaard hebben? Tegenwoordig heeft dat een andere connotatie, bevoorrechte positie. Breder in de wereld, het welvarende westen. Varend over de Vecht voelde het prima om ook weer naar huis te gaan. Kijkend naar het portret van de familie Quarles realiseer ik me dat ik een bevoorrecht mens ben. Meer nog wellicht dan de adel uit vroeger tijden, die meende dat het zo hoorde.

Kleine ontdekking

“Naakt in de studio”, 95 x 54.5 cm

In 2014 voegde ik op Wikipedia een lemma toe over de Russische kunstschilder Nikolaj Bodarevski (1850-1921). Vandaag viel mijn oog er weer op. Ik zocht wat naar zijn schilderijen en zoomde even in op “Naakt in de studio”, een estheticistisch werkje in de stijl van Whistler, gesitueerd in Bodarevski’s atelier. Rechts op de ezel staat een naaktportret, je zou denken van hetzelfde model, hoewel ik daar bij scherp kijken niet van overtuigd raak. Oordeel zelf! Als ik even later wat verder snuffel tussen Bodarevski’s werken stuit ik tot mijn verbazing dat op datzelfde naaktportret, nu als afzonderlijk werk. Warempel! En zo zoek ik weer verder, associatief, dat is het leuke van Internet. Ik lees dat beide werken in 2009 gelijktijdig bij Sotheby’s werden verkocht, samen voor 130.000 pond. Geen idee wat er eerst was, maar blijkbaar zijn de portretten altijd bij elkaar gebleven. Waar kunnen ze al die tijd hebben gehangen? Zijn ze toch van hetzelfde model? Sotheby’s rept overigens met geen woord over het onderlinge verband tussen de werken. Niet dat het de kopers zal zijn ontgaan, maar voor mij voelt het even als een kleine ontdekking. Dat zijn tegenwoordig zo mijn kleine geneugten. Leuk genoeg om hier te melden, denk ik dan. Er is altijd wel iets nieuws te ontdekken in de wereld. En is altijd wel iets moois om te tonen.

“Rustend naakt”, 40 x 82,5

Terras in de zon

Leo Gestel, “Terras in de zon, Mille Colonnes, Rembrandtplein”, 1908

Gisteren schreef ik over Café Mille Colonnes, honderd jaar geleden gesloten. Vandaag is het mooi weer. Nog steeds zitten mensen op het terras. Ook ik. Alsof het nooit voorbij gaat.

Mensen schuiven voorbij en worden ouder, beetje bij beetje. Maar als de zon schijnt heeft niemand dat in de gaten. Dan leven we voor de eeuwigheid, is alles zoals het zijn moet. Dit prachtige schilderij van Leo Gestel getuigt daarvan. Wat er nog moge komen. In de basis is nog weinig veranderd.

Duizend pilaren

Café Mille Colonnes (het hoge gebouw), Rembrandtplein, 1890-1900, Jacob Olie

Ik weet niet waarom, maar zo bij tijd en wijle lees ik graag even in de memoires van Tachtigers. Zoals ik nu weer een deeltje Privé-Domein van Frans Erens uit de kast heb gepakt. Vervlogen jaren. Alleen al om de titel. De weemoed spat eraf.

Een paar keer stuit ik op Café Mille Colonnes aan het Rembrandtplein nr. 11-13, waar de heren zich geregeld troffen. Zou het nog bestaan? Café Mille Colonnes? Wat een mooie naam ook.

Jac van Looij, “In ‘t café”, 1890-95

Het Café schijnt geopend in 1880 door Gerard Heineken, aanvankelijk nog gewoon als Café Mast. Na een uitbreiding naar nummer 15, waar Café Van Hell was gevestigd, werd rond 1890 de nieuwe naam geadopteerd, vanwege de talloze reflecterende spiegels die de zuilen weerkaatsten. Mooie naam. Op de begane grond was café, op de verdiepingen een restaurant en hotel.

Ik kijk naar de foto. Vervlogen jaren. Bruisende jaren. Het was hier dat de kunstenaars zich troffen. Kloos, Verwey. Erens schreef het op. Jacques van Looij, Isaac Israëls en Geert Grauss legden het vast in hun schilderijen. Het ruikt naar Parijs, net als de naam. Mooie naam. Mooi als de memoires van Erens.

Ja, dat ‘zwammen’ op allerlei kamers in de Pijp of in de cafés, bij Willemsen, Mast, Krasnapolsky, de Poort van Cleve. of in allerlei kleine kroegjes van Amsterdam! Wat hebben wij gepraat en wat heb ik gepraat! Wat heb ik betoogd, verklaard, verdedigd, afgebroken! Zó ontstonden de nieuwe begrippen over literatuur en andere kunsten; het broeide toen van alle kanten. Er waren uit Den Haag ook schilders gekomen, Isaac Israels, Breitner en nog anderen. En zij zaten met de literatoren 's avonds in de cafés en zwamden zoals men dat noemt, al is het dan ook met een lelijk woord. (Frans Erens)

In 1920 werd het café-gedeelte van Mille Colonnes volledig afgebroken. Er waren andere plannen. Er kwam een café-cabaret, even nog onder dezelfde naam, en vanaf 1929 zat er lunchroom Heck. Later werd een deel nog gebruikt door het Rembrandttheater. Tegenwoordig is het discotheek Escape. Dat laatste roept geen weemoed op. Tijden veranderen. Namen raken vergeten. Ik weet niet of het beter wordt.

Geert Grauss, “Café Mille Colonnes”, 1911

Jac van Looij, “In ‘t café”, Mille Collonnes, 1890-95

Isaac Israels, Kunstenaars in Mille Collonnes, 1890-1895

Isaac Israels, “In café Mille Colonnes”, 1890-1895

Zonder mededogen

Vincent van Gogh, “Twee afgesneden zonnebloemen”, 1887

                                                             Je weet
                                                             Dat je weet
                                                             Dat het gaat
                                                             Zoals het gaat
                                                             Dat ze zo zijn
                                                             Zoals ze zijn
                                                             Dat het geschiedt
                                                             Zoals het geschiedt
                                                             Zonder te vragen
                                                             Zonder de dagen
                                                             Te tellen en te wegen
                                                             Ten leste uit te vegen
                                                             Weinig willen schelen
                                                             Weinig met je delen
                                                             In de oorlog of bij vrede
                                                             Vrijwel altijd zonder reden
                                                             In geheel of voor de helft

                                                             Uiteindelijk toch altijd
                                                                                                  alleen maar voor zichzelf.

Dylan, dichter, Desire

Ik luister naar Desire van Bob Dylan.

Toen Bob Dylan de Nobelprijs kreeg lagen er dikke boeken in de winkels met zijn complete songteksten. Ik heb er in gebladerd, getwijfeld, maar uiteindelijk niet gekocht. Dylan is een dichter, maar de kracht van zijn teksten zit hem toch vooral in de combinatie met de muziek. Meer nog, de melodie en het ritme klinken voortdurend in mijn hoofd. Probeer eens het begin van Hurricane:

Pistol shots ring out in the barroom night
Enter Patty Valentine from the upper hall
She sees a bartender in a pool of blood
Cries out my God, they killed them all.

De noten galmen er dwars doorheen. Te zeer ingebrand om de tekst nog afzonderlijk te kunnen waarderen. Maar dat geldt niet voor alles. Er zijn een aantal teksten die intrigeren in zichzelf, ook zonder de muziek. Dat had ik bijvoorbeeld bij Isis, ook al van Desire:

Isis oh Isis you mystical child
What drives me to you is what drives me insane
I still can remember the way that you smiled
On the fifth day of May in the drizzling rain.

Dit leest tenminste als een gedicht. Elke zin is multi-interpretabel. De dolende liefde die zichzelf niet kan verklaren. Er wordt weinig verklaard, weinig beschreven. Ergens, iets, je weet niet waar, je weet niet wat, maar het wordt wel voelbaar, zoals het hoort, zoals het bedoeld is in een gedicht.

Een gewoon meisje

Mary van Lelieveld, 1931

Nog een Miss verhaal. Miss Holland verkiezing 1931. Gekozen werd de amper negentienjarige HBS-scholiere Mary van Lelieveld. De pers was kritisch. Ze zou te gewoon zijn, geen schoonheidskoningin. Haar deelname aan de Miss Europe verkiezing in Parijs was geen succes. Haar jurk zou te zwart zijn geweest, werd geschreven. Ze zou er te oud in hebben geleken, hoe jong ze in feite ook was. Terug in Nederland mocht ze niet meer terugkeren naar school, die ze bijna afhad. Daar was men niet zo gediend van miss verkiezingen. Zo ging dat toen.

Mary was geen meisje voor de glamour. Ze koos na haar miss perikelen voor een gewoon gezinsleven. Ze trouwde Met Isaac (Jacques) Dresden en kreeg een zoon, Machiel. Samen woonden ze in de Van Woustraat te Amsterdam. was een beter leven. Maar ook voor hen kwam de oorlog. In juni 1943 werd ze met haar man, zoon en haar zus en schoonbroer opgepakt en naar Westerbork gebracht, korte tijd later, 20 juni, werden ze naar Sobibor gedeporteerd. Aangenomen wordt dat ze daar vrijwel direct vergast zijn. Ook haar beide ouders kwamen om in de holocaust.

Wat moet ik nog zeggen. De glorie van missen is van korte duur. Ook voor gewone missen.

Mary vertrekt per trein vanuit Amsterdam naar Parijs
om deel te nemen aan de Miss Europe verkiezing 1931

Moment in de tijd

V.l.n.r. Irina, Ingeborg, Rie, Parijs, 1930

In 1930 was de Miss Holland verkiezing een ongekend rommeltje. De Haagse Emmy Kuster werd verkozen, maar een dag later bleek dat ze een verkeerde leeftijd had opgegeven: ze was vier jaar ouder dan toegestaan. Daarmee ging de overwinning naar Rie van Rest uit Breda.

Rie mocht naar de Miss Europe verkiezing in Parijs. Met het vliegtuig. Een heel avontuur in die tijd. Op bovenstaande foto is ze te zien met Miss Oostenrijk en Miss Rusland. Een mooi trio. Wat zoeken op internet leert dat de Oostenrijkse Ingeborg von Grinberger heette en de Russische Irina Wentzel.

Miss Rusland in 1930? Nee hoor! Niet echt! Irina (ook wel Irene) vertegenwoordigde niet de USSR maar de witte Russische Emigrantengemeenschap te Parijs. Ze werd geboren in Essentoeki en was dochter van de gouverneur van Koetaissk. In de prijzen viel ze niet. Net zo min als Ingeborg en onze Rie.

Irina’s achternaam, ook wel gespeld als Veisel, doet een Joodse herkomst vermoeden. Ik heb nog wat op internet zitten speuren naar meer informatie over hoe het haar verder is vergaan. Daar vind ik nog wat foto’s, allemaal uit 1930, maar geen overlijdensdatum. Het doet het ergste vermoeden.

Rie wilde naar haar miss avonturen een carriere in de filmwereld. De meest onderste foto moest haar in die wereld een beetje promoten. Het is haar niet gelukt. De glorie van missen is vaak van korte duur. Maar de foto’s zijn voor de eeuwigheid. Dat is het mooie weer van deze digitale wereld.

Een elegante conducteur helpt Emmy Kuster uit de tram.
Net verkozen to Miss Holland werd ze een dag later gediskwalificeerd.

Irina Wentzel arriveert per auto voor de Miss Europe
Verkiezing van 1930 te Parijs

Rie van Rest, 1931, klaar voor het acteerwerk. Dat niet kwam.

Rego en de mythe van Sneeuwwitje

Paula Rego, “Slikt de vergiftigde appel”, 1995, 178 x 150 cm

De dromen uit je kindertijd vervliegen in volwassenheid. Onschuld bestaat niet. Ouder worden biedt geen oplossing maar enkel verval. Zo maar wat associaties bij het werk van Paula Rego.

Zit er een doel achter Rego’s schilderijen? Bieden ze troost troost? Gedeelde ervaringen? Helpen ze bij het verwerken van trauma’s? Of is de boodschap dat je ze je hele leven bij je zult dragen?

Op “Sneeuwwitje en de vergiftigde appel zien we een vrouw van middelbare leeftijd. Niet het mooie prinsesje waar ze ooit van droomde. Languit op de grond na het eten van de appel, creperend tussen de rommelige dekens, haar rok omhoog getrokken, refererend aan een niet nader te duiden seksualiteit.

In “Sneeuwwitje en haar stiefmoeder” helpt een elegant geklede vrouw van middelbare leeftijd (zelfportret?) een niet meer jong meisje (of is het een jongen?) bij een verkleding als het prinsesje. Gaat het slipje uit of gaat het aan? Er zit geen enkele schoonheid in het prinsesje. Er zit weinig goeds in het schilderij.

Maak er maar een verhaal bij. Eenieder een eigen verhaal.

De mythen van onze kindertijd nemen verrassende wendingen. Een vroegere baas zei me ooit: “als de gordijntjes dicht zijn weet je nooit wat er gebeurt”. Waarom zei hij dat? Dacht ik toen. Je zou je ook kunnen afvragen waarom ik deze schilderijen van Rego beschrijf. Ik heb geen traumatische jeugd gehad. Maar toch voel ik me schuldig.

“Sneeuwwitje en stiefmoeder”, 1995, 178 x 150 cm

Dali en Amanda, Roger en Angelica

In 1965 leerde de toen eenenzestig jarige Salvador Dali de het vijfentwintig jarige model Amanda Lear kennen in een Parijse nachtclub, waar ze als zangeres-stripper optrad onder de naam Peki d’Oslo. Dali en en zijn vrouw Gala waren in die tijd steeds meer van elkaar verwijderd geraakt en Dali omgaf zich door een hele hofhouding van mooie jonge dames, die vaak naakt rondliepen in zijn atelier. Ook Amanda wist hij aan zich te binden en zijn werd een van zijn favorieten. Lear op haar beurt raakte helemaal in de ban van de grote kunstenaar. Vijftien jaar lang zou ze zijn muse blijven en hem op allerlei openbare gelegenheden ook vergezellen, op reis, naar musea, salons, restaurants, over heel de wereld. In haar autobiografie “My Life with Dali” schreef ze dat ze een spiritueel huwelijk hadden, ze ontkende een intieme relatie.

Diverse keren stond Amanda ook model voor Dali, onder andere voor “Roger bevrijdt Angelica” (1970-1974), een soort remake van een versie van Ingres uit 1819. Het thema gaat terug op een gedicht van Ariosto uit de zestiende eeuw, waarin wordt verhaald van een mooie vrouw die door een barbaarse bevolking aan de kust van Brittannië naakt aan de kliffen werd vastgeketend om een zeemonster te behagen. Als ridder Roger haar zo aantreft tijdens een van haar reizen bevrijdt hij haar en door het monster met zijn lans. Een soort variant van Sint-Joris, of Perseus. The beauty and The beast. Misschien is dat wat Dali intrigeerde in zijn verhouding met Amanda. De overdreven lange  lans, bij Dali een soort van laserstraal, is onmiskenbaar fallisch en moet de mannelijkheid van de ridder aantonen. De agressie waarmee Roger zich weert kan duiden op seksuele frustratie. Sommige vrouwen moet je bevechten.

Dali moet het gevoel hebben gehad dat hij Amanda moest bevechten, hoezeer zij hem ook vanuit bewondering toegenegen was. Zij intrigeerde hem zoveel als hij haar. En dat is altijd gevaarlijk. Op een of andere manier heeft Amanda Lear ook mij altijd geïntrigeerd. Dat is al begonnen met “For yor pleasure”, de tweede elpee van Roxy Music uit 1973, waar ze met Brian Ferry op de hoes stond. Later zag ik haar met Bowie, als host op de Italiaanse tv, als schilderes. Voortdurend stapt ze een nieuwe wereld binnen. Ze belichaamde alles wat ik wilde maar niet was. Niet durfde. Als je niet durft ga je het nooit krijgen. Soms moet je iets durven bevechten. Dat zijn zo dingen die me bezig houden op het moment. En dan denk ik weer aan Roxy Music, aan Amanda en aan Dali. Mijn moeder ga ik het niet meer vragen. Die zou het toch niet meer begrijpen. Heeft het nooit goed begrepen, welbeschouwd.

Ingres’ versie van “Roger en Angelica” uit 1819

Amanda poseert als Angelica, foto Yul  Brynner, 1971

Dali’s “Roger bevrijdt Angelica”, 1970-1974

Boekengek

Soms schrik je van jezelf. Of weet je even niet goed hoe je het nu uit moet leggen aan je vrouw.

Mijn laatste week vakantie. Binnen enkele dagen tijd kocht ik vijf boeken. Weliswaar verkocht ik er ook twee, oude vertalingen van Poesjkin, een slechte paperback van Thomas Mann kan bij het oud papier, maar toch. Het geld vloog weer uit de portemonnee.

Daar staat tegenover dat ik er verder ook geen geldverslindende hobbies op na houd. Ik rook niet, drink geen sterke drank, houd het al mijn hele volwassen leven bij dezelfde vrouw, overdrijf niet met kleren, rijd in een oude auto. Ik kan me wel verantwoorden denk ik dan.

“Wanneer denk je die allemaal te gaan lezen” vraagt mijn vrouw, “De vakantie is voorbij”. Ik weet het niet. Ze zijn ook niet altijd om te lezen, denk ik dan, Het gaat er ook om dat je iets te kiezen hebt. Of dat je weet dat je ze kunt gaan lezen als je dat zou willen. Maar dat snapt niemand.

De ruimte in mijn boekenkasten is een ander probleem. Maar dat is er al jaren, lost zich altijd wel weer op. De kunstboeken zijn verhuisd naar een kast in de garage, een noodoplossing, maar voorlopig kan ik weer een poos vooruit.

Vroeger dacht ik dat ik alles nog ooit een keer zal lezen. Inmiddels is de collectie dermate gegroeid en ben ik op een leeftijd dat ik weet dat het niet meer haalbaar zal zijn. Maar het vooruitzicht op pensioen lonkt. Het is allemaal niet voor niks geweest. Hoop ik dan maar...

Gebukt

Degas, “De tobbe”, 1886

                                                             Het doet er niet toe
                                                             Hoe het water verspringt,
                                                             Als er verder nog niets aan de hand is,

                                                             Wat er werk'lijk toe doet,
                                                             Als het vuur je omringt:
                                                             Hoe je zorgt dat er grip op de brand is.

Vertrek uit Honfleur

Jongkind, “Sortie du Port de Honfleur”, 1865

Inmiddels heb ik Honfleur verlaten en zit ik weer thuis op de bank. Jongkind verliet het oord in 1865,  het jaar ook dat hij zijn majestueuze “Sortie du Port de Honfleur” schilderde, voor mij misschien wel het grootste marine schilderij door een Hollandse meester. De kwalificaties zijn van mij. En dat wil wat zeggen, als ik dat zeg, ook als anderen het nauwelijks herkennen. Of waarschijnlijk zegt het helemaal niets, niemand zal het horen, maar vind ik het toch!

“Sortie du Port de Honfleur” doet me denken aan Turner. Het roept een weemoed op die het onderwerp overstijgt. Trots ook. Als in de werken van Nietzsche, in wording nog. De compositie met de lage horizon en de diagonale belijning vanuit links roept een sterke dramatiek op. De zeilen staan precies goed. Het sobere kleurenpalet is een keuze vanuit zichzelf. De zwarte stoomwolk wijst op een nieuwe fase. Misschien ook in mijn eigen situatie. Ik voel het schilderij.

In mijn vorige blog koos ik nog een beetje voor de grootsheid van Monet. Dat voelde niet echt eerlijk. Laat ik als afsluiting van mijn kleine Normandische reeks even kiezen voor Jongkind. De grootste Nederlandse kunstschilder in 1865. Een van de grootste schilderijen van de negentiende eeuw, net ook superieur aan zijn gelijknamige pendant van een jaar later, na enig twijfelen ook maar afgebeeld. Met tweeën sta je altijd iets sterker, uiteindelijk. En ook dat is persoonlijk.

Jongkind, “Sortie du Port de Honfleur”, 1866