 |
| Ans van Dijk, kort voor de oorlog |
Sommige levengeschiedenissen intrigeren, kunnen ons iets leren over het wezen van ons menszijn.
Tot aan het begin van de Tweede Wereldoorlog leidde de Amsterdams-Joodse Ans van Dijk, geboren in 1905, een vrij doorsnee leven als gehuwde vrouw zonder kinderen. Begin 1940 gooit ze het roer om: ze laat zich - na 13 jaar huwelijk - plotseling scheiden, begint een hoedenwinkeltje aan de Nieuwendijk en gaat boven haar winkel samenwonen met jongevrouw Miep Strodel. Een grote en dappere stap in die tijd.
Van Dijk was niet altijd dapper. Kort na haar “Lebenswendung” begint de Tweede Wereldoorlog en niet lang daarna de Jodenvervolging. Ze vergaat van de angst, zou ze later verklaren. Haar eveneens Joodse vriendin vlucht in 1942 naar Zwitserland, zelf wordt ze Pasen 1943 opgepakt door Bureau Joodse Zaken. Ze wordt voor de keus geplaatst om te tewerkgesteld te worden in het Oosten of voor het bureau te gaan werken. Ze kiest voor het laatste, “uit pure angst” zou ze na de oorlog verklaren.
Van Dijk deed zich vervolgens voor als lid van een verzetsgroep. Door haar Joodse uiterlijk wekte ze vertrouwen. Ze gaf aan dat ze Joden kon helpen aan een onderduikadres en liet ze zo in de val lopen. Bij honderden, zou blijken, met veel fanatisme. Zelfs de familie Frank werd soms genoemd. Deed ze het voor de vergoeding? Drie rijksdaalders per persoon? Was ze trots op het goed vervullen van haar opdracht? Waarschijnlijk werd ze opnieuw gedreven door angst. Goed je werk doen, zelf buiten schot blijven.
Dat is wat ík denk.
Na de oorlog werd Ans van Dijk het symbool van het Joden-verraad. Vooral geen Nederlanders aanwijzen, of de Amsterdamse politie, ambtenaren bij de verkeerde bureaus. Als enige vrouw Nederlandse werd ze ter dood veroordeeld en begin 1948 ook daadwerkelijk geëxecuteerd. Onze koningin Wilhelmina tekende persoonlijk het doodsvonnis, na een gratieverzoek van Van Dijk te hebben afgewezen. Dezelfde koningin die in de meidagen van 1940 niet wist hoe snel ze naar Engeland moest zien te komen.
Hoeveel mensen komen in hun leven nog voor een keuze te staan als Ans van Dijk? Wie durft er bij zo een fundamentele levensangst te voorspellen hoe hij of zij dan zouden reageren? Mensen zijn snel met oordelen. Weinig mensen worden zelf zo drastisch op de proef gesteld als Van Dijk. Haar slachtoffers mogen haar veel verwijten, en de doodstraf eisen. De rest zou wat terughoudend mogen zijn. Als het uur van de waarheid werkelijk daar is kan niemand het nog voorspellen.
Na de oorlog werd Ans van Dijk het symbool van het Joden-verraad. Vooral geen Nederlanders aanwijzen, of de Amsterdamse politie, ambtenaren bij de verkeerde bureaus. Als enige vrouw Nederlandse werd ze ter dood veroordeeld en begin 1948 ook daadwerkelijk geëxecuteerd. Onze koningin Wilhelmina tekende persoonlijk het doodsvonnis, na een gratieverzoek van Van Dijk te hebben afgewezen. Dezelfde koningin die in de meidagen van 1940 niet wist hoe snel ze naar Engeland moest zien te komen.
Hoeveel mensen komen in hun leven nog voor een keuze te staan als Ans van Dijk? Wie durft er bij zo een fundamentele levensangst te voorspellen hoe hij of zij dan zouden reageren? Mensen zijn snel met oordelen. Weinig mensen worden zelf zo drastisch op de proef gesteld als Van Dijk. Haar slachtoffers mogen haar veel verwijten, en de doodstraf eisen. De rest zou wat terughoudend mogen zijn. Als het uur van de waarheid werkelijk daar is kan niemand het nog voorspellen.
