Ik leef seizoensgebonden

  

Roelofs: "In 't Gein bij Abcoude"

Ik leef seizoensgebonden,

Ik verander met het weer,

Ik verlang zo naar het ritme,

Van het leven

                       keer op keer.

Ik kijk naar de wolken,

Ik voel mij de lucht,

In ordelijk schuiven,

Slaan mijn gedachten

                           stil op de vlucht.

Ik leef seizoensgebonden,

Ik ben nog steeds aan boord,

In terug gekeerde eeuwigheid,

Drijven mijn wolken

                                  altijd maar voort,

                                                en voort,

                                                en voort.

Tomorrow is a long time

  

Suze Rotolo en Bob Dylan, 1963

If today was not a crooked highway
If tonight was not a crooked trail
If tomorrow wasn't such a long time
Then lonesome would mean nothing to you at all

Suze Rotolo, 20 november 1943 - 25 februari 2011. Inspiratie voor de dichters onder ons. De échte!

Ik hoorde pas laat van haar overlijden, nu precies tien jaar geleden. Nog steeds stemt het me een beetje verdrietig. Een stem uit mijn verleden. Ik was Dylan, Suze aan mijn zij. Een geliefde had me verlaten. De muziek is voor altijd gebleven. Ik draaide The Freeweelin’ Bob Dylan terwijl ik naar de foto keek, nog steeds kijk ik naar de foto’s en voel ik me terug in mijn jeugd. En nog eerder. Voel ik hoe het geweest had moeten zijn maar nooit is geworden. Hoe ik wist dat het nooit zou mogen worden, maar wel anders. En uiteindelijk toch lang niet zo slecht. Zolang je het gevoel maar weet te houden. En Suze hielp daarbij. Helpt. Nog steeds. Tien jaar na haar overlijden.

I once loved a woman, a child I am told

I gave her my heart but she wanted my soul

Regels voor Suze. Alsof ik ze weer voor de eerste keer hoor. Ik wist dat ik niet alleen was.

Niemand weet

 

Anne en Margot Frank, Zandvoort, augustus 1940

Een intrigerende foto, die ik nog nooit had gezien. Alsof i zo geplukt uit een eigen vakantieserie.

Niemand weet wat de dag van morgen zal brengen. Hoezeer toont zo’n foto dat aan. 

Inmiddels hebben we allemaal wel een paar van zulke foto’s. We zijn niet meer de jongsten intussen.

Op een dag staan we zelf op de foto. Geen mens kan nog zeggen wanneer. En dat is ook maar het beste.

Het blijft verdrietig allemaal.

De verbeelding van de meester

 

Salvador Dali, “Portrait of Raquel Welch”, 91.4 x 60.3 cm, 1965

Iedere morgen wanneer ik wakker word, is mijn grootste vreugde: dat ik Salvador Dali ben.

De genialiteit van Dali is onmiskenbaar. Op 9 februari 1965 portretteerde hij de toen 25-jarige bikini-babe Raquel Welch in de etalage van het National Cash Register op de hoek van Madison Avenue en 61st Street, New York. Het was een goedbetaalde promotiestunt voor Robert Fleisher’s film “Fantastic Voyage” die in 1966 uitkwam. Hij draaide er zijn hand niet voor om. Het resultaat mag er wezen. Alleen zo voelt Rachel Welch in de verbeelding van de meester.

Wat moet je er verder van zeggen. Elke analyse gaat hier mank. Niemand analyseert de verbeelding van de meester, die onnavolgbaar is, anders ben je niet geniaal. Niet zoals Dali, blij met zichzelf, die altijd anders wist te denken. Hij hield van aandacht, van mooie vrouwen, van een excentriek leven, en dat zie je in zijn werk, dat herken ik in zijn portret van Rachel Welch. Ik geloof niet dat hij gek was. En anders ben ik het waarschijnlijk ook, een klein beetje dan. En wellicht een beetje minder gelukkig.

Hoewel...

Delen van de roem

 

Tel Aviv, 1 mei 1947

Stalin die zelf na de glorieus door hem hoogstpersoonlijk gewonnen Tweede Wereldoorlog de roem blijft delen met Lenin, tot aan Israël toe. Ik heb het al eens eerder gezegd: het is te nobel om waar te zijn. Het moet zijn onschuld onderstrepen: wie durft er nog te denken dat de grote Stalin iets te maken heeft gehad met de dood van zijn voorganger, hoe goed die hem op dat moment ook uitkwam. Zelfs de gifdokter Jagoda durfde er tijdens zijn proces in 1937 niets over te zeggen. Trotski had zijn vermoedens, maar die koesterde alleen maar wrok. En verder durfde niemand iets te zeggen.

Nee Stalin is altijd te goeder trouw geweest, trouw aan Lenin, trouw aan de principes van de maatschappij, die altijd in zijn voordeel werden uitgelegd. Net zoals de geschiedenis trouwens, waar hij zich eigenhandig mee bemoeide. Straks is Lenin honderd jaar dood en is het geheim nog altijd bewaard. Zo handig was Stalin. Ook daar kun je bewondering voor hebben. In elk geval door gefascineerd raken. En verwonderd, nog altijd. Al bijna dertig jaar geleden viel bij mij het kwartje, maar blijkbaar ben ik nog steeds de enige zo’n beetje. Ik ben ook maar een simpele psycholoog. Naar psychologen luistert niemand. Gelukkig hebben we de historici, en de juristen, gevangenen van naakte feiten. Wat niet kan worden aangetoond is feitelijk nooit gebeurd. 

Generalissimus, altijd bereid om de roem te delen...

Lentegevoel

 

Adriaan Groenewegen, “Lente, Haagse Bos”, aquarel, 35,2 x 25 cm, ca. 1900-1920

Eind februari. Vandaag was een uitzonderlijk mooie dag. Lente! Alles reageert, begint te trillen, nieuw leven wordt voelbaar, zichtbaar. Ineens is er perspectief, opnieuw, o zo nodig.

Groenewegen leefde nog toen ik geboren werd. Op loopafstand. Meer dan honderd jaar geleden zat hij in het Haagsche Bosch. Schetsboek, krukje. Zelfde gevoel!

Alle figuren zijn weg, voorgoed. Misschien een verdwaalde grafsteen, een oude foto, soms een schilderijtje. Dat is het! Lentes komen, lentes gaan. De goden zijn onverstoorbaar.

Eigenlijk heb ik nooit begrepen waarom hij naar Budel is gegaan. Zijn talent lag in de steden. Talent komt niet tot wasdom op afstand. Het niveau van bovenstaande aquarel heeft hij zelden meer gehaald.

Ik leef seizoensgebonden. Voor het eerst weer sinds lang zit ik opnieuw op mijn terras, de zon in het verrimpelde water. Nog steeds is het corona, maar we leven nog! Alles zal zich herhalen. Het is goed zo...

Stille koetsier

 

Willem de Zwart, “Rijtuigen met wachtende koetsiers”, 1890-1894

Van hier naar ginder,

Van ginder tot hier,

Leidt alles tot twijfel,

Interesseert het geen zier,

Of het water of wijn is,

Brandewijn, 

                       bier,

Het enige uurtje,

Laatste kwartier,

Als jij blijft daarginder,

Blijf ik nog wat hier.

Als een laatste dragonder,

De stille koetsier.

Beeld en ervaring

 

Andermaal

“Je bent steeds met kunst bezig, maar gaat nooit naar een museum”. Het is ook weer lange tijd geleden.

Nog nooit was ik in het Mauritshuis geweest. Twee jaar geleden was ik er voor het eerst.  Waarom zou ik het Meisje met de parel in het echt willen zien? Bij het pronkstuk van het museum was het druk. Iedereen kende het schilderij. Niemand was verrast. Allemaal waren ze verrukt. Of vonden dat ze het moesten zijn. De rest van de kunstwerken trok weinig aandacht. Flegmatisch liep iedereen zijn rondje.

Ooit liep in met mijn gezin door Lucca. Mooi weer. Er was een tentoonstelling van Chagall, toevallig liepen we er langs. Ik houd van Chagal. Met je familie op vakantie ga je geen schilderijen bekijken. Eigenlijk met niemand. Schilderijen kijken doe je alleen. Met zijn allen zochten we een terrasje. Foto bij het standbeeld van Puccini. Mooie dag.

Ooit zat ik in Tate zwijgend voor het werk van Mark Rothko, samen met mijn vrouw. En ineens begreep ik wat het boek niet kon bieden. Ik stapte erin, voelde de connectie. Soms is het anders. Niets geldt voor alles. Alles geldt voor niets.

“A painting is not a picture of an experience, but is the experience,” zei Rothko. Als dat lukt is het de moeite.

Het patriottisme van Abel-Truchet

 

Louis Abel-Truchet, “Le Quatorze Juillet”, 41 x 32,2 cm, 1893

Klein requiem.

Louis Abel-Truchet (1857-1918) werkte aanvankelijk als kleine winkelier, met schilderen als hobby. In 1890, toen hier 33 was, schreef hij zich in bij de Académie Julian en richtte zich op de schilderkunst. Al snel had hij redelijk succes en exposeerde hij op de Salon d’Artistes Françaises en de Salon d’Automne. Het meest bekend werd hij om zijn stadsgezichten van Montmartre.

Abel-Truchet was een vurig nationalist. Hij maakte meerdere schilderijen van de Quatorze Juillet. Bovenstaand werk, gesloten, zonder lucht of doorkijkje, wordt compositorisch opgehaald door de decoraties, waar zelfs de figuren deel van uit lijken te maken. Doorheen alle somberheid voelen we de opwinding van de nationale feestdag, het klapperen van de vlaggen, het vuur in het hart der Fransen.

Abel-Truchets patriotisme bleek andermaal tijdens de Eerste Wereldoorlog. Op 57-jarige leeftijd nam hij vrijwillig dienst in het Franse leger. Als luitenant overleefde hij meerdere grote veldslagen, tot hij tegen het einde van de oorlog, op 9 september 2018, toch nog zwaar gewond raakte en in het harnas overleed. Eenenzestig jaar oud, geen leeftijd om te sterven.

Tegenwoordig kijken we anders naar patriotisme. Kijken we anders naar ons verleden, naar wat we nog vieren. Ik kijk zo ook anders naar de werken van Abel-Truchet over de veertiende juli. Anders dan de schilder zelf zal hebben gewild, zo vermoed ik. We vieren nog steeds onze feesten, maar het voelt toch allemaal net even anders. Beter wil ik niet zeggen! Dat is niet aan mij!

Nogmaals de veertiende juli door Abel-Truchet, ca. 1900

Oogopslag

 

Greta Garbo als Anna Karenina, 1935

Hier kan ik onbeperkt naar kijken, als dwaal ik in mijn eentje door mijn diepe museum.

Soms verbergt een foto een volledige roman. Soms verraadt een oogopslag de de intrige van het leven, hoe vaak je het boek ook gelezen hebt, de film weer gezien. Ik weet al niet meer of ik eerst de film zag en later pas het boek las, of andersom. Een boek is altijd beter, ben ik geneigd te zeggen, maar Greta blijft de beste. De juiste. Als ik de foto zie voel ik de hele klassieke Russische literatuur weer door mijn lijf kruipen, de jaren tachtig en negentig. Honderd boeken in een blik. Wanneer ik over een paar jaar met pensioen ga pak ik het weer op, ga ik vooral herlezen. Inmiddels weet ik welke boeken het waard zijn, welke foto’s me raken, Wat het waard maakt om te stoppen met werken, hoeveel pandemieën er ook nog gaan komen.

Van vissen en schaatsen

 

Soms maar gewoon even omdat het zo adembenemend mooi is. Ava Gardner tijdens het vissen, jaren veertig. 

In scène gezet? Als je zoektocht internet, Ava Gardner vissen, dan zie je dat ze vaker ging vissen. Wat maakt het uit. We zetten alles in scène, spelen allemaal onze rol, naar het beeld dat we van onszelf creëren. We zijn allemaal acteurs in de film van ons eigen leven. We regisseren, spelen de hoofdrol en zijn tegelijk ons belangrijkste publiek. Niet altijd onze grootste fan, dat verschilt weer per persoon.

Vandaag heb ik geschaatst. Gisteren trouwens ook. Vond ik het leuk? Ach, ik woon aan het water en dan vind ik ook dat je moet schaatsen als er ijs ligt. Net zoals je moet gaan vissen als je aan zee bent, wie weet. Als ik tussen de andere schaatsers reed deed ik dat zo cool mogelijk, met lange halen, je weet maar nooit wie er kijkt van achter de ramen. Misschien mijn vrouw wel. Mijn enige echte fan, geloof ik!

Roman en de trauma’s

 

Roman Polanski, Catherine Deneuve, en Gène Gutowski tijdens de opnames van Repulsion, 1965

Via Catherine kwam ik weer bij Roman. Het leven is één grote associatie. Iemand die “The pianist” kan maken kan geen slecht mens zijn. Niemand is een slecht mens, als je wat scherper in-zoomt.

Kids just accept reality as it is, because they have no way of comparing jit with anything else. I'm much more sensitive now to all this, having a child that goes through all these stages that I went through. She's now six: That's the age I was when the Germans walked into Poland. She's five: That's the age when my parents took me for the last holiday in the country. You see? She's seven: That's when I was running in and out of the ghetto through the hole in the barbed wire. I see it through her eyes, and it's only now that I realize that I was in harm's way. But at the time when I was a kid, no. The only tragic thing was the separation from my parents. This was something that made me cry, not that the food was bad, not that I had lice, not that there were fleas in the bed, not that there were bedbugs. And I think, you know, how tragic it would be for my daughter to go through that.

Citaat uit zijn autobiografie. Roman Polanski heeft veel meegemaakt. Als kind overleefde hij het getto van Krakau, waar ik enkele jaren geleden op zoek ging naar “Schindlers List”. Hij had geen psychologen nodig. Later werd zijn vrouw vermoord, Sharon. En nog steeds had hij geen psycholoog nodig.

En weer denk ik aan “The pianist”.

Wie zijn die mensen die figuren op het internet om Roman te veroordelen? Zichzelf moreel zo verheven te voelen? Iedereen worstelt met zijn eigen trauma’s. Iedereen veroorzaakt nieuwe. Wie is er beter dan een ander? Alles gebeurt achteraf. Alleen voor kinderen niet. En zelfs dat is niet zeker...

Roman en Sharon, 1968

In de stoel, bij de haard

 

Millais, Mariana, 1851

Was jij maar weer hier,

In de stoel,

Bij de haard,

Waar je al je

gedachtes

bewaart,

Waar de oude herinnering,

Het denken bezwaart,

En de druk van ons leven,

De dagen verjaart,

En je ogen

bedenken,

In diepten bedaard,

Was jij nu maar hier,

In de stoel,

Bij de haard.

Zeven kleine vogeltjes

 

Isaac Israëls, “Vrouw en profil voor de zonnebloemen van Van Gogh “, 1917

Zeven kleine vogeltjes,

Vliegen in het rond,

Eten zaadjes, nootjes, vet,

Psychisch heel gezond,

Voorwaar!

Mussen, mezen zelfs een specht

Waar toen hun huisje stond,

Zoeken ze de hele dag,

Vanaf de ochtendstond,

Zij alle zeven vliegensvlug,

Het zwarte gat errond,

En houden mij in winterweer,

Gelukkig,

Met beide benen op de grond.

Catherine herkend

 

Catherine Deneuve en haar man Roger Vadim, 1961

                        Soms herken ik iets. Of ik wil iets herkennen. En vaak is dat gelijk.

                        Soms zie ik iets en ben ik terug verliefd. Alsof het nooit verdwijnt.

                        Soms zit schoonheid in de eenvoud die je meestal niet bereikt.

                        Soms zit ik met mijn meisje, en weet ik wat beklijft.

                        Soms weet je dat het goed is, als je terugreist in de tijd.

                        Soms denk je aan de afloop, en raak je alles kwijt,

                                             In de krochten van het leven,

                                                                  Waar je alles

                                                                                        voorzichtig

                                                                                                            vermijdt.

Zusjes

 

Catherine en Françoise, Vogue, 1965

Catherine Deneuve (1943) en Françoise Dorléac (1942) speelden in 1967 tweelingzusjes in de muziekfilm Les demoiselles de Rochefort. Ze scheelden goed een jaar. Toen kwam het ongeluk. Niet eens een mooie auto. Slecht weer. Scherpe bocht. Françoise voor eeuwig vijfentwintig.

Catherine zal vaak gevraagd zijn naar het verlies van haar zusje. Ik weet daar het fijne niet van. Hoe ze ermee omging. Wat quotes op internet. Anderen moeten het zelf maar zien te klaren. Of krijgen het niet geklaard. Wat moet je er van zeggen, achteraf. Vaak vertel je maar weinig.

De foto’s voeren terug naar een tijd die voorbij is. De jaren zestig zijn ver weg, maar ik weet het nog. Voel het nog. Mijn vrouw voelt het ook nog. Elke dag. Iedereen heeft dierbaren verloren, ergen onderweg. Tenzij je op je vijfentwintigste de bocht verkeerd neemt. En dat wil je ook niet, natuurlijk.

Nooit is het goed. Alles is goed als het voorbij is. Eenenzestig, negenenzeventig. Uiteindelijk gaat alles voorbij.

Weerspiegeling

 

Henri Manguin, “De weerspiegeling (naakt voor de spiegel)”, 1915, 100 x 81,3 cm.

Henri Manguin (1874-1949) wordt vanwege zijn intense kleurgebruik doorgaans tot de fauvisten gerekend. Ik twijfel of hij dat zelf zo zag. Ik zie geen overrompelende experimenten, maar vooral een academische zorgvuldigheid die hooguit hier en daar botst met de vreemde kleurcontrasten. Dat wel natuurlijk! Je moest toch wat in de nieuwe eeuw, waar het modernisme hoogtij vierde.

In De weerspiegeling portetteert Manguin zijn vrouw Jeanne Carette, die negentien was toen hij haar in 1899 trouwde. Zijn voornaamste model, zodat hij geen andere nodig had, moet ze gedacht hebben. Talloze malen zou hij haar schilderen, in de intimiteit van het huwelijk, vergelijkbaar met het werk van Vallotton en Bonnard. Zijn werk ontroerd me. Dichterbij kan niet. De contouren en kleuren bewegen zich als muziek door de ruimte. Uit alles ademt het ideaal van de rust.

Manguin zocht tijdens de Eerste Wereldoorlog als Fransman de rust in Zwitserland. De weerspiegeling is geschilderd in zijn woning aan de Avenue de Rumine te Lausanne. Hij vreesde een oproep voor het leger, wat hem later wel werd aangewreven als lafheid. De dapperen hebben helaas geen gelijk gekregen. Ik ben blij dat hij overleefde en de rust vond in zijn werk. Al is het maar voor deze blogpagina.

In de weemoedige weerspiegeling van mijn wezen. Het levenslied van de liefde.

Op het balkon

 

Isaac Israëls, “Meisje op het balkon van Hotel Continental, Rue Castiglione, Parijs, ca. 1910

Omdat ik er eigenlijk nooit genoeg van krijg, andermaal Isaac Israëls. Kosmopoliet in Parijs, toen middelpunt van de wereld. Een andere wereld. De Groote Oorlog moest nog beginnen. Paarden met wagens op de klinkers. De rust van de ochtend. De dames zijn mooi.

Afbeeldingen van dames op het balkon hebben altijd iets bijzonders. Er is afstand tot de wereld, beschouwing, contemplatie. Het leven raast voort, voor even sta je erbuiten. Zoals een schilder erbuiten staat. Zoals Israëls er buiten stond. En zoals ik me er buiten voel staan als ik hier weer iets schrijf.

Het is de enige manier om te overleven. Even naar buiten treden. Even enkel toeschouwer. Langer gaat niet lukken. Het leven raast door. Iedereen moet mee. Ook ik, want iedereen moet leven. Eventjes dus. Dat moet genoeg zijn. En dan gaan ze weer naar binnen. Er wordt geroepen. Altijd wordt er geroepen!

 

Een stukje van de tijd

 

Alfred Stevens, “Maria Magdalena”, 1887

Een stukje van de tijd

Heb je geraakt met je vleugels,

                      getard,

Heb je geleefd vanuit het niets,

Om te verdwijnen 

                             in het zwart.

Een stukje zonder lijden

Heb je gevonden in je jeugd,

                       benard,

Heb je verloren met de jaren

Bleek het niet genoeg gehard.

Bleek je toch zwakker dan het leven

Kreeg je nauwelijks ontweven,

                       ontward

Vanuit de knoop van alle draden

Vanuit het het diepste 

                            van je hart.

Marlène’s benen

 

Milton Greene, “Marlène Dietrichs benen”, 1952

“Had mijn vrouw maar één zo’n been”, sprak Godfried Bomans.

“Darling, the legs aren’t so beautiful, I just know what to do with them”, sprak Marlène.

Alles is perspectief.

Marlène Dietrich in 1952. Ik was er nog niet. Ik weet nog wel dat ik hoorde van haar overlijden, veertig jaar later. Soms verbaas je je dat levens zo lang kunnen overlappen en toch zo ver uit elkaar lijken te liggen. Madonna avant la lettre, toevallig de juiste keuze gemaakt. Of misschien ook niet toevallig. Wat weet ik ervan? Wat doet het ertoe? Als je Dietrich heet en in de Blauwe engel hebt gespeeld is alles goed. Voor mij wel.

Duitse vrouwen zijn beter dan Amerikaanse. Twee generaties in Amerika en het goede is verloren. Als bij Madonna, die niet is maar wil worden. De aristocratische arrogantie red het niet in een land waar je overal voor moet strijden, ambitie hoort te hebben. Nooit kan het er gewoon zijn, als vanzelf, altijd geweest. Het verdwijnt. Zoals in Europa alles verdwijnt in decadentie en teloorgang. En ook dat heeft met taal te maken. Als alles.

Maar ook in de teloorgang schuilt aantrekkingskracht. In Europa van vandaag. In Marlène in 1952. Om uiteindelijk toch te capituleren. Het is de doem van het leven. Onze ongelijke strijd. Vooralsnog is er niets aan te doen.

Enkel de herinnering. Enkel soms de beelden.

Nog eentje, zelfde jaar, zelfde sessie

Knieval in Duits

  

In 1964 was Marlène Dietrich in Moskou. Toen haar gevraagd werd wat ze nog
wilde. zien gaf ze tot ieders verbazing aan dat ze de schrijver Paustovski zou willen
ontmoeten, die toen nog schier onbekend was. Ze bewonderde met name diens novelle
“Het telegram”. Toen ze hem in het schrijvershuis trof maakte ze spontaan een knieval.

„Hunderte von Wegen kreuzen sich, und zufällig treffen sich Menschen, ohne zu wissen, daß ihr ganzes früheres Leben eine Vorbereitung für diese Begegnung war. Wahrscheinlichkeitstheorie. Anwendbar auf menschliche Herzen. Für die Dummen ist alles einfach."

Citaat van Paustovski. Eind jaren tachtig tikte ik voor een prikkie in een Utrechts antiquariaat diens Erzählungen vom Leben op de kop, in zes pockets, in het Duits. Op weg naar huis begon ik al te lezen, in de trein. Binnen zes weken las ik ze uit en nog steeds liggen ze verankerd in mijn weemoedige hart. Later kocht ik de serie fasegewijs in de privé domein reeks en uiteindelijk ruimde ik, om plaats te maken, wat af en toe nodig is, de Duitse boekjes op. Dat had ik nooit moeten doen.

Er ligt een merkwaardig verband tussen mijn zieleroerselen en de Duitse taal. Hoe goed ook in het Nederlands vertaald, Paustovski komt bij mij beter binnen in de melancholische klanken van onze oosterburen. Er zit een soort van aristocratische arrogantie in, een subtiele afstand die ik nodig heb om te overleven.  Ook Hamsuns verzamelde werken bezit ik in het Duits en roert me tot tranen. Recent kocht ik een bundel gedichten van Hölderlin in de Perpetua reeks waar de Duitse originelen niet bij stonden. Zo jammer!

Ooit had ik een korte vakantieliefde in Torremolinos, hoogblond was ze, Regina, Tochter eines Försters uit Heidelberg. Ze was verbaasd hoe vloeiend ik Duits sprak. “Who hasst du denn das doch gelernd?” “In der Schule”, heb ik toen geantwoord. Maar ook toen al las ik boeken in het Duits. Aus dem Leben eines Taugenichts. Dat kan alleen maar in het Duits. Mijn kompanen snapte niet dat ik zo’n boekje bij me had. Die keken alleen naar Bonanza. En naar de meisjes op het strand.