 |
| Gerhard Richter: “Betty”, 102 x 72 cm, 1988, Saint Louis Art Museum |
Gerhard Richter (1932) schilderde bovenstaand portret in 1988 naar een foto van zijn dochter Betty van tien jaar eerder. Ze draait zich hal liggend met haar hoofd en schouders van de ons weg en kijkt naar een kale muur, die bij nadere beschouwing een van haar vaders abstracties blijkt te zijn. De compositie is evenwichtig symmetrisch, haar drukke, in rood geborduurde jasje contrasteert de egale achtergrond. Het werk maakt deel uit van een aantal hyper-realistische portretten die Richter van meerdere van zijn familieleden maakte.
“Betty” roept direct vragen op bij de kijker. Waarom heeft de kunstenaar niet gewoon een foto uitvergroot? Waarom laat hij met bredere penseelstreken niet duidelijker zien dat het om een schilderwerk gaat. Waarom kijkt het model van ons weg? Mogen we haar niet kennen?
“Begrijpt u het niet?”, zei Richter ooit in een interview, “Wat wij luchthartig werkelijkheid noemen is niet aanwezig en onwerkelijk zolang het niet via kunst werkelijkheid is geworden. Kunst doet nooit een uitspraak over de werkelijkheid maar is de enige werkelijkheid die er is”. Toch is Richters werk, van zijn vroege sociaal-realistische schilderijen uit zijn DDR-opleiding tot zijn meest abstracte latere werken, altijd gebaseerd op de werkelijkheid, een werkelijkheid die uiteindelijk nooit grijpbaar is, behalve in de werkelijkheid die de kunst zelf is, door Richter de hoogste vorm van hoop genoemd.
Pogingen om Richters schilderijen thematisch te duiden monden altijd uit in speculaties. Zo is wel geopperd dat Betty de adolescentendochter symboliseert die zich afwendt van de vader, of samen met de andere familieportretten juist een uitdrukking is van de intimiteit van het gezinsleven. De Duitse minister van Binnenlandse Zaken Thomas de Maziere toonde tijdens een persconferentie een reproductie van het werk om de identiteitscrisis van zijn land te illustreren. “Kennen wir denn unsere Identitat”, vroeg hij zich af. Richter geeft verder geen uitleg. Hij wil zich niet vastleggen op een specifieke uitleg omdat die enkel maar interfereert met de werkelijkheid van de kijker en hoe deze het werk beleefd, net zo min als hij zich ook nooit wilde vastleggen op een bepaalde schilderstijl. Eenmaal in een hokje komt het er nooit meer uit.
Bovenstaand kunnen we echter ook laten voor wat het is. Los van elke duiding grijpt “Betty” ons vooral door de pure esthetische schoonheid en haar mysterieuze uitstraling. Ik zie de kwaliteiten van een Vermeer. In dit werk is dat voor mij voldoende. Nadere uitleg is hier niet nodig. De hoogste vorm van hoop! Een schoonheid die ongrijpbaar is, behalve in de werkelijkheid die kunst heet.
