Dorothea Tanning: “Birthday”, 1942,
102,2 x 64,8 cm, Philadelphia Museum of Art
“Verjaardag” is een zelfportret van de Amerikaanse kunstschilderes Dorothea Tanning (1910-2012). Ze portretteert zichzelf als een mooi vrouw met loshangend haar in een verder volledig lege ruimte. Ze houdt de deurknop in de linkerhand, alsof ze de kamer wil verlaten (of komt ze net binnen?). Gracieus draagt ze een extravagante paarse rok die gemaakt lijkt van een soort stekelige wortels of zeewier. De paars-witte blouse is opengescheurd en schaamteloos toont ze haar blanke borsten. Bij haar smalle ontblote voeten zit een griffioenachtig dier, het midden houdend tussen een adelaar en een vleermuis. Ineengedoken kijkt het de toeschouwer enigszins kwaadaardig, verschrikt bijna, alsof het zeggen wil: ga weg!De weergave van de ruimte trekt de kijker . Door de open deur zien we een serie kamers die diep doorlopen naar achteren, in een sterk versmallend perspectief. De vloer bestaat uit donkere, schuin verlopende planken die contrasteren met de verticale belijningen van de deurstijlen en de diepte versterken.
“Verjaardag”, zeker bij eerste aanblik, heeft iets onthutsends, zonder dat je goed weet waarom. Het voelt alsof je in een ongemakkelijke surrealistische droom terecht bent gekomen. De kijker mag het verhaal verder zelf invullen, als er al een verhaal is, überhaupt. De neutrale titel (gekozen door Tannings latere echtgenoot Max Ernst) benadrukt dat de vrouw alleen is op haar feestje, maar biedt verder weinig houvast. Ook de betekenis van het fantasiebeest blijft onduidelijk. Tanning oogt bijna aristocratisch, soeverein, een vrouw uit de high society. De lege, in elkaar geschoven kamers en gangen lijken alleen maar naar nieuwe leegtes te leiden. In een land waar maatschappelijke positie erg belangrijk wordt gevonden krijgt dit een symbolische betekenis. Iedereen wil geliefd zijn, iedereen wil erbij horen, buitengesloten worden is het ergste wat je kan overkomen. De provocatief ontblote borsten hebben iets decadents, maar kan ook betekenen dat de vrouw het seksuele gebruikt om aansluiting te zoeken.
Tegelijkertijd zou je in “Verjaardag” kunnen zien dat het model (Tanning dus, maar eigenlijk ook weer niet) prima zonder familie en vrienden kan. Zelfbewust, in haar alleen zijn, geniet ze van haar vrijheid. Zet je een andere bril op dan heeft het iets ergens iets beangstigends, alsof er wat staat te gebeuren, als in een film van Hitchcock. Het is zinnelijk, mysterieus. Wat je maar wil. Het kan alle kanten op, net als in een droom. De ambigue en volledig open interpretaties geven het werk iets ongrijpbaars. Het kruipt in mijn denken en grift zich in mijn geheugen. Na de eerste navrante verbazing, die ik nog steeds niet heb verklaard.
 |
| Tanning en Ernst door Lee Miller |
