Niks veranderd

 

Nogmaals Johannes Frederik Hulk (1829-1911). Ik weet niet waarom. Ik mis de dingen die langzaam verdwijnen, vervagen, maar herkenbaar als verleden. Amsterdam. Bruggen. En Nescio, die Bloem aanhaalde:

Geef mij de grauwe stedelijke wegen,

De’in kaden vastgeklonken waterkant,

De wolken, nooit zo schoon dan als ze, omrand

Door zolderramen, langs de lucht bewegen.

Nescio zei het eenvoudiger: zo moest het maar blijven.

Ik ben een eeuw weer verder: er is nog niks veranderd.

Verstild verwant

Hammershøi, “Portret van een lezende man”, 1898

Voelend met

Gezond verstand,

Ben ik hier 

Weer aangeland,

Voel ik mij

Verstild verwant,

Val ik niet meer

Door de mand,

Twee keer duwen,

Tot de rand,

Zorgen dat ik

Niet verzand.

Niks geleerd

 

Waarom schrijf ik eigenlijk over de actualiteit? Soms moet het. Heel soms, als ik voel dat het nodig is. Maarten van Rossum zat bij De slimste. Hij vond het erg dat de Nederlandse jeugd zo weinig geschiedenis leert. We leren niks van de geschiedenis.

Het Westen stuurt tanks naar de Oekraïne. Ik zie een escalerende dynamiek ontstaan die doet denken aan 1939. Rutte doet volop mee aan de retoriek. Ik hoop waarlijk niet dat ik gelijk krijg. Dat de geschiedenis straks op eenzelfde manier geschreven wordt. 

Over dat soort dingen denken ze bij defensie na, zei Rutte, toen hem naar de ins en outs van de tanks werd gevraagd. Laat het denken in dit soort situaties alsjeblief niet aan de militairen. Dat hebben we in Indonesië ook ooit gedaan. Dat gaat altijd de verkeerde richting in.

Waarom wordt er geen druk gezet op de twee landen in oorlog om met elkaar om de tafel te gaan zitten. Die hele ellendige toestand beëindigen. Deëscaleren. Het schijnt Rutte niet meer te lukken. Het is triest. Het maakt me een beetje verdrietig. 

Ineens wist ik het. Rutte moet weg! Hij heeft lang het voordeel van de twijfel gekregen van mij, maar na gisteren ben ik het ineens anders gaan zien. Een rare man, niet in staat zich erboven te trekken. Geen man meer voor deze tijden. Rutte moet weg.

Aan de kant van het water

 

Vincent van Gogh, “Portret van Armand Roulin”, 1888

Tijdens zijn verblijf te Arles in 1888 portretteerde Vincent van Gogh diverse familieleden van postbode Joseph Roulin. Bovenstaand portret van diens zoon Armand, destijds zeventien jaar oud, is in bezit van Museum Boijmans van Beuningen. Misschien wel het mooiste portret dat Van Gogh schilderde. Het mooiste voor mij. Ik moet denken aan Nescio.

Het was een wonderlijke tijd. Als ik er goed over nadenk, moet die tijd nog steeds voortduren, die duurt voort zolang er jongens van negentien, twintig jaar rondlopen.

Of zeventien. Toen ik voor het eerst Nescio las.

En dan gingen we de zon op zien komen aan de Zuiderzee, behalve Kees, die naar huis ging. Hoyer klaagde over de kou, maar Bavink en Bekker wisten nergens van. Die zaten op de stenen aan de Zeedijk met de ogen half dicht en keken tussen hun ooghoeken naar de dansende gouden pijltjes die de zon in het water maakte. Stapelmal werd Bavink ervan. Naar de zon lopen wilde-i over de lange, lange schitterende streep. Maar aan de kant van het water bleef-i toch maar staan.

En ik zat aan de kikkersloot, achter ons huis. En Armand keek naar Van Gogh, die de velden van Arles in alle eeuwigheid schilderde. En van Gogh zelf…

Schema van schoonheid

 

Anya Taylor-Joy

The Queens Gambit leert ons een ander schema van schoonheid. Anya Taylor-Joy verbindt gevoelens uit gescheiden circuits. Een bevreemding die bijna erotiseert.

Of zou alleen ik die emotie herkennen? Ik zou het bijna doen hopen!

Meer ga ik er niet van zeggen. De rest heb ik geschrapt.

Terloops

 

Eduard Martinez, “De rode jurk”

Zeroya Shalev beschrijft in haar romans regelmatig personages die terugblikken op kleine gebeurtenissen, kleine terloops gemaakte opmerkingen die tekenen voor het leven. Ik bedenk me dat ik ook zo’n roman zou kunnen schrijven. Als niet over mezelf, dan wel over de mensen die ik spreek. Sommigen zijn het morgen weer vergeten, anderen verbijten zich een leven lang in pijn.

Ik luister. Mijn broertje was ziek, had een syndroom, maar kon ook heel naar doen. Hij trok de slee onder me uit en ik brak mijn arm, en hij stond me nog uit te lachen terwijl ik erg pijn had. Maar mijn ouders namen hem meteen meteen in bescherming, dat kon hij niet expres hebben gedaan, het ging per ongeluk. En ik mocht zeker niet boos op het zijn. Hou je mond!

Ik herinner me mijn vader, en mijn zus, die altijd geëxcuseerd was, altijd de hand boven het hoofd werd gehouden. Tegen wie nooit gemopperd mocht worden. “Dat je godverdomme je mond houdt”. Veel is nooit verteld tegen mijn zus. En nog. Is er gisteren nog iemand geweest? Nee, niemand geweest. Ik kan het misschien wel snappen, een beetje. Maar het blijft pijnlijk. Oneerlijk. Al krijg ik dat mijn moeder nooit goed uitgelegd.

De cover van een roman. Het portret van Martinez is passend. Ook al kan ik niet zeggen waarom. Mijn zus tekent, veel in Rückenansicht. Afwijkend. Op afstand. Zo raak je nooit dichtbij. Zo lost zich nooit iets op.

Even bij elkaar

 

Annie Swynnerton, “Sense of Wight”, 1895

Tussen de een en de ander,

Tussen de pijn en de schuld,

Tussen slachtoffer en dader,

Tussen wachten en geduld,

Tussen onrust en bedaren,

Tussen trauma en het niet,

Tussen weten en ervaren,

Tussen boosheid en verdriet,

Tussen handeling en denken,

Tussen waarheid en het weten,

Tussen afscheid en het wenken,

Tussen schoonheid en vergeten,

Tussen vreugde en de zorgen,

Tussen woord en het gebaar,

Tussen zichtbaar en verborgen,

Zijn we even bij elkaar.

Kleine kapoentjes

 

Kleine kapoentjes,

Lopen me na,

Piepkleine schoentjes,

Onderste la,

Eten we groentjes,

Puddinkje na,

Kleine kapoentjes,

Waar ik ook ga.

Bij simpel weten

 

Laurits Andersen Ring, “Winter in Roskilde”, 1929

Zo’n mooie dag,

In vrieskou bemeten,

De meesjes aan de nootjes 

                   in de boom 

                                  in een rij,

Meer heb ik niet nodig,

Het slechte wordt vergeten,

De wolken aan de hemel 

                             schuiven stilletjes 

                               voorbij,

Voelt dit

                          als in momenten,

Geleefd bij simpel weten,

Verdwenen

                         voor mijn ogen,

                                                        Gebleven

                                                                                   nog voor mij.

Gina en de verloren tijd

 

Soms worden we verlaten door een persoon die ons verbindt met een ver verleden. Met mijn vader en zijn voorliefde voor Italiaanse actrices, niet alleen Sophia. Met mijn moeder die vanuit deze voorliefde rolmodellen zocht. Met de jaren vijftig en zestig films die we op vrijdag keken, veelal op de Belgische televisie. Met de schema’s uit mijn kindertijd, die ik in me draag, maar nooit meer heb hervonden.

Zonder dat ik wist dat ze nog leefde. Toch een beetje geraakt. Gina Lollobrigida is vandaag overleden, 95 jaar oud. Mijn vader zou morgen 91 zijn geworden. Hij was vier-en-eenhalf jaar ouder dan mijn moeder, die er nog is, vier-en-eenhalf jaar jonger dan Gina. Je vindt altijd parallellen. Zonder gericht te zoeken. Verlangend naar wat ooit werd verloren.

Beeldvorming

  

Ik keek het mooie programma Chansons terug, over Parijs. Twee mannen op zoek naar het beeld dat ze van zichzelf hebben gecreëerd. Ik herken me erin.

Matthijs van Nieuwkerk vertelde Rob Kemp een mooie anekdote. De toen op een voetstuk staande Jan Blokker had hem als jongste bediende bij Het Parool ooit stevige kritiek gegeven. Een tik op de vingers. Thuis had hij de pijn en het verdriet bij zijn ouders gezien. Als recensent had hij het later nooit over zijn hart kunnen krijgen om mensen in de kunstwereld volledig af te kraken. Ook bij de wereld draait door deed hij dat nooit. Hij dacht aan de ouders. En dat deed me deugd, tot ontroerens toe. Matthijs is een goed mens, dacht ik.

Ik dacht ook aan alle verhalen, over grensoverschrijdend gedrag. Op momenten dat je even niet meer aan de ouders denkt. Ook dat geloofde ik. Dat kan allemaal samen. Een mens heeft duizend gezichten. Het een sluit het ander niet uit. Psychologen weten dat als de beste. Ook ik doe het vaak voor de ouders.

Sis

 

Ik ben een tolerant iemand. Als ik naar “De slimste mens” kijk kan ik Maarten van Rossum met een glimlach gedogen. Ooit heb ik ook wel met enig plezier naar de Van Rossums gekeken. Niet voor de inhoud, maar voor het amusement. Omwille van de verbazing, dat intelligente eigengereide mensen zich hiervoor laten lenen. Maarten is verworden tot een karikatuur van zichzelf en trekt zijn broer en zus erin mee. 

Sis moet het begrepen hebben. Toen het te laat was. Het ging bij Maarten allang niet meer om de inhoud.  En dus ook niet bij de Van Rossums. De oude foto van Sis doet me denken aan Voskuil, Bij nader inzien. Laat zien dat die aardige Sis, in al haar norsigheid, anders is dan hoe ze werd gepresenteerd. Opeens voel ik spijt dat ze overleden is. Meen ik haar beter te begrijpen. Zoals je de dingen meestal pas begrijpt als het te laat is.

Gevorderde schoonheid

 

Charlize Theron. Actrice en model. Venus van Milo. Kunst is veranderd, heeft nieuwe vormen. Nieuwe dragers. Wat blijft is de schoonheid. De perfectie. De troost, als enige zin van het leven. Poëzie en verwondering. Soms is verder geen uitleg meer nodig. Schieten woorden tekort. 

Richard Prum ziet schoonheid als een evolutionaire factor van belang. Het geeft meer kans op overleven.

Zeg maar wat het mooiste is. Zeg maar of de mens in evolutie is gevorderd. Aardige vraag.

Stormwind door een winterboom

 

Foto Dora Maar, 1932-1935

In een grijzige gedachte,

De stormwind door een winterboom,

Voelt het beter door het slechte,

In een ondergrondse stroom, 

Zoek ik zacht herboren wensen,

In een zoete zomerdroom,

Perfect day

 

Ik ben alsnog naar de Klimt tentoonstelling geweest, helemaal naar Amsterdam, naar het Van Gogh Museum. Het was een prachtige dag, lente in de winter. Het zonnetje scheen. We waren er al vroeg. De stad was nog rustig.

In het museum was het druk. Veel toeristen ook, veel buitenlanders. Ik hoor mensen praten, veel mensen in musea horen zichzelf graag praten. Sommige mensen staan letterlijk in de weg, soms met rolstoel en al. Iedereen mag naar het museum.

Even denk ik, als nu aan het einde van de tentoonstelling de boodschap zou staan dat het allemaal reproducties waren, om veiligheidsoverwegingen of zo, zou er dan sprake zijn geweest van een andere beleving? Heb ik tijdens de expositie, tussen al die mensen die in de weg lopen, een intensere beleving dan thuis op de bank met mijn grote Klimt-Taschenboek? Wat doet de beschikbaarheid op internet met de kunstbeleving in musea?

Nutteloze vragen.

Voor een moment was er de beleving waar je op hoopt, vlak na binnenkomst, waar een studie van John Singer Sargents “Portret van Madame X” uit 1883 en Klimts “Portret van Marie Breunig” uit 1894 gezusterlijk naast elkaar hingen. Daar zat een verrassingseffect. Op dat moment voelde het even of ik alleen was. Heel even. “Knap gedaan hè, net een foto”, hoorde ik iemand zeggen. Mijn vrouw was alweer doorgelopen. Een bankje om te zitten stond er niet en zou ook zinloos zijn geweest in deze mêlee.

Na andermaal langs de van Goghs te zijn gelopen, langs Manet en Van Dongen, gingen we rond half drie weer naar buiten. Er was een optocht van boeken die vlagden. Nog steeds scheen het zonnetje en op een mooi plekje achter het raam bestelden we een lunch. Op ons gemak slenterden we naar het station.

Een hele mooie dag.

Mild voor Harry

 

Laten we mild zijn voor Harry

“De bron van geweld zit in iedereen”, schrijft Gavin de Becker, “het enige wat verschilt is hoe we tegen de rechtvaardiging ervan aankijken”. Als je geweld voor jezelf kunt rechtvaardigen, of je laat je overtuigen dat het gerechtvaardigd is, zit er in ieder van ons een moordenaar. Mits we besloten hebben dat we kunnen leven met de consequenties.

Prins Harry heeft in Afghanistan vijfentwintig mensen vermoord. Vanuit een Apache helikopter. Ik denk aan Paul Tibbets, die vanuit een B-29 bommenwerper een atoombom op Hiroshima gooide. Alsof het werk was. Na het lezen van Sartre en de confrontatie met de existentialistische gedachte kwam hij later met zichzelf in de knoop.

Maar misschien moeten we mild zijn voor Harry. Veel mensen die in Afghanistan hebben gevochten komen met zichzelf in de knoop. Ik denk aan Marco Kroon. Ik denk ook aan KNIL-soldaten na de politionele acties. Ik ken diverse veteranen vanuit de praktijk.

Uiteindelijk is het de oorlog die dit soort moorddadig gedrag creëert. Elke partij heeft zijn eigen rechtvaardiging. Elke partij weegt de consequenties af. 

Met oorlog is het net als met mensen. Je krijgt het er nooit helemaal uit.

Historische sensatie

 

Max Ehlert, “Elegante vrouw in cabrio bij het Gardameer”, gepubliceerd in “Die Dame”, april 938

Het besef dat het verleden echt bestaan heeft. De historische sensatie noemde Huizinga dat.

Deze zomer fietste ik over een voor auto’s afgesloten weg langs het Lago d’Iseo in Noord ItaIië, bezijden het Gardameer.  Ik zou zweren dat het op de weg van de foto was. Ik voel me weer terug op vakantie. Op vakantie voelde ik me terug in de jaren dertig. De jaren van de dame in de cabrio. De jaren van Duitslands glorie, ook door Max Ehlert gefotografeerd.

Soms weet je niet waar je eigenlijk naar verlangt.misschien is dat zelfs wel waar het om draait in het leven: uitzoeken waar je naar verlangd, altijd verlangd hebben. Om er vervolgens achter te komen dat het te laat is. Dat je cabrio’s met mooie dames verdwenen zijn. Tot je plotseling gewaar wordt dat er nog kleine brokjes resteren. Op een afgesloten weg in Noord-Italië. Als historische sensatie.

Het dichtste bij de waarheid dat je kan komen! Enige zin des levens!

Lezen als adolescent

 

Jean Seberg en Mylène Demongeot in “Bonjour tristesse”, 1958

Soms roept een foto een bijzonder gevoel op. Op de middelbare school las ik “Bonjour tristesse”. Net als  “Le diable aux corps”. Ik las ze met de passie die past bij de leeftijd. Ik hoorde Kluun op de radio beweren dat het plezier in lezen er op de middelbare school wordt uitgeramd, maar dat is niet waar. Het ligt niet aan de boeken.

Literatuur sensibiliseert, is een training in empathie, maakt ons betere mensen. Aftreksels als young adult boeken en thrillers doen dat veel minder.

De foto is bijzonder. Ik herken er iets van Helmut Newton in. Ik herken iets van de  leeshonger uit mijn adolescententijd. Ik zie de levens voorbijgaan. Seberg stapte er zelf uit, nu is ook Demongeot overleden. Zo stuitte ik op de foto.

Maar ik ben er nog. Ik moet nog maar even blijven, vind ik. Er valt nog zo veel te lezen. Een halve eeuw is verre van genoeg.

Dertig-veertig jaar

  

Laurel & Hardy

De ‘dikke en de dunne’ waren een begrip in mijn kinderjaren. Ze waren vaak te zien op televisie, het was leuk en niet meer dan dat. Nu is het vooral iets wat bij mijn kindertijd hoorde. Korte filmpjes van toen ongeveer vijfendertig-veertig jaar oud.

Als ik nu denk aan vijfendertig-veertigjaar geleden kan ik het bijna niet geloven. Dan zit ik in de jaren tachtig, ruim nig verder van de tijd toen ik naar Laurel & Hardy keek. Het is vreemd gesteld met de tijdsbeleving. Hoe kijken mijn kinderen eigenlijk naar de jaren tachtig? Naar mensen van mijn leeftijd?

Mijn kinderen weten amper nog wie Laurel & Hardy waren. Hun komische avonturen worden zelden meer vertoond, op YouTube zelden nog gezocht. Nog eens vijfendertig-veertig jaar en ze zijn helemaal vergeten. Met mij zullen ze definitief verdwijnen. Honderd worden is weinigen gegeven.

En dan nog een vijfendertig-veertig jaar verder. Het leven verschuift met generaties. Net als het verleden.

Maar de filmpjes en de foto’s blijven nog altijd leuk.

Te snel om te bewaren

 

Hobbe Smith, “Twee schepen”, zj. 

Beste wensen

Passen beter in de kou,

Passen best

Bij bomen zonder blaren,

Nieuwjaarsdag,

Voelt toch wat anders dan de kerst,

Voelt verkeerd om verbonden,

Te snel om te bewaren,

Te snel ook voor de lente,

Maar dat weet ik nu al jaren.

Gelukkig Nieuwjaar