 |
| Konstantin Gorbatov, “De verdronken stad”, 1933 |
Michel Krielaars haalt in 2017 in zijn boek “Alles voor het moederland” de grote Vasili Grossman aan wanneer hij schrijft over de Holomodor, de gecreëerde hongersnood in de Oekraïne begin jaren dertig: “In hen was het beest opgestaan toen de mens in hen stierf”, zegt Grossman. De misdaden en verschrikkingen waren even talloos onvoorstelbaar, aan welke kant je ook stond.
Krielaars wijst op de moeite die men in het huidige Rusland heeft met de verwerking van het verleden en het niet op gang komen van het publieke debat over de verschrikkingen in de Stalin-tijd: “Iedere Rus heeft wel familie die is omgekomen of medeplichtig is geweest aan begane misdaden”.
Iedere Rus heeft wel familie in de Oekraïne. Ze laten het opnieuw gebeuren. Of misschien doen ze het wel zelf. Was het Stalin of was het zijn volk. Als je geen slachtoffer wilt zijn wordt je dader, of andersom. Iedereen is dader en slachtoffer tegelijk. Zelfs Grossman.
De teleurstelling is groot, omdat ik het niet eerder heb gezien. Weten, begrijpen en toch niet willen geloven. Misschien is dat wel de fascinatie. Een half leven lezen en niks hebben geleerd. Net als de Russen. Wie ben ik om te oordelen.
