Met mededogen

Rembrandt, “Het offer van Abraham”, 1635

T’is wat, denk ik soms, terwijl ik naar huis rijd in de auto…

Als je telkens weer heftige verhalen hoort, elke dag weer, verhalen van diepe pijn, innig verdriet, heftige angsten, wat doet dat eigenlijk met je?

Ik trek toch de conclusie dat elke verhaal weer binnenkomt, een snaar weet te raken, zoals je bij het lezen van de zoveelste dramatische roman. Het duizendste gedicht!

Niet het signaal maar het appèl is van belang. Verbazing wint het in persoonlijke verhalen altijd van de afstomping.  Zolang je maar nieuwsgierig blijft naar elk verhaal van elke individuele persoon. 

God blijft ook nieuwsgierig. Miljoenen per dag aan de hemelpoort. Allemaal met een een eigen verhaal. En een dramatisch einde. De namen op het holocaust-monument, de foto’s in de barakken.

God weet van geen ophouden. Maar dat mag ook niet. Het gaat niet om God. Het gaat erom dat je iets kunt bieden. Zonder oordeel! Met mededogen! Vooral dat, denk ik.

Gekwaak in mijn herinnering

 

En als kind voelde ik al de nostalgie die ik met nu zo zwaar herinner…

En weer, 

                    Proustiaans,

Gevoel van vochtig gras,

Ik zit hier aan de kikkersloot,

En denk aan hoe het was,

Gekwaak in mijn herinnering,

De kevertjes en het dras,

Een salamander, watertor,

Zo helder als het glas,

En weer

                        zit ik,

Zwijgend

                                in het gras,

En alles is nu dood,

Voorwaar,

                            de schoolplaat 

                                                               in de klas.

Tot in de eeuwigheid

 

Franz Pforr, “Sulamith en Maria”, 1810-1811

En het ergste van alles is dat je uiteindelijk dood gaat zonder dat je weet waarom. Niemand weet waarom. Mijn hele leven heb ik gezocht naar het waarom, maar niks. Waarom zoek ik eigenlijk, of is dat het waarom? Ook dat niet. Ik snap zelf niet meer waarom, maar het leidt allemaal tot niks. Het universum heeft geen antwoorden. We zijn er! Het is er allemaal! En dat is het dan.

Ik zit op mijn terras, kijk over het water. De laatste zonnestralen herinneren aan de lente, verraden weer de herfst. Verraden de dood die we rollend zullen achterhalen. En langzaam tekent zich een glimlach af. Toch! Ik kan wachten, mijn sterke punt, en ondertussen pik ik elke zonnestraal mee en voel dat het voldoende is. Tot in de eeuwigheid. Amen.

Verbinding

Een collega vertelde dat hij een tijdje geleden ergens anders had gesolliciteerd. Er zat ook een manager bij, met een notitieblokje. “En meneer VanX”, had hij gevraagd, “Wat voor innovaties had u allemaal in gedachten?” Mijn collega moet direct verdere vragen voorvoeld hebben over nieuwe inzichten, stippen aan de horizon, raakte spoedig de draad kwijt en het gesprek vond geen verbinding. “Als ik toch gewoon veel verstand heb van wat ik doe zou het toch genoeg moeten zijn”, verzuchtte hij tegen mij. Maar andere mensen willen altijd vooruit. Het moet altijd weer anders, beter, altijd zijn er plannen, en uiteindelijk blijft alles hetzelfde. En nog altijd werkt die collega gewoon bij ons. Godzijdank. Hij ziet wel waar het uitkomt. Net als ik…

Appellerende schoonheid

 

Horst P. Horst, “Gloria Vanderbilt”, 1941

Twee foto’s van Gloria Vanderbilt, 1924-2019.

De bovenste omdat ze voor mij het summun is van elegantie en stijl, welke ik op een of andere manier toch blijf koppelen aan rijkdom en bovenklasse. Ik vind dat terug in de romans van Tolstoj en Toergenjev, Marcel Proust, Thomas Mann. Een soort onbereikbare wereld die mijn moeder al bewonderde en tegenop zag, hetgeen blijkbaar toch sporen heeft nagelaten.

De andere foto is van Gloria in haar keuken. Net als mijn moeder, gewoon bij de fluitketel, twee jaar voor de geboorte van haar zoon Christopher. Bloemenjurkje, maar wel met een parelketting. Mooier als mijn moeder maar toch ook hier met een zekere herkenning. Alles wat appelleert aan schoonheid appelleert aan mijn herkomst, misschien wel aan mijn moeder. Of hoe ik gewild had dat ze zou zijn.

“What’s the use of anything’, zong Paul McCartney ooit.

Gloria Vanderbilt in haar keuken, 1950

Zelf bepalen

Horst P. Horst, “Zelfportret met Gertrude Stein”, Parijs, 1946

Iedereen moet werken, natuurlijk, en als je 67 bent krijg je pensioen, of als je wat in wil leveren een paar jaartjes eerder. Nu zat ik te denken, zou het geen idee zijn als iedereen gewoon zelf kon bepalen wanneer hij stopt met werken? Vanaf dat moment zou iedereen een passend pensioen moeten krijgen waarmee hij of zij aangenaam door kan leven, laat ik zeggen voor 25% van het aantal jaren dat gewerkt is. En daarna kies je zelf hoe je uit het leven wil stappen. Waarom zouden mensen nog dertig jaar moeten sudderen na hun pensioen? Tien goeie jaren is genoeg. En het zou veel problemen oplossen. In het land, in de wereld. Iedereen weet het. Maar het gaat niet gebeuren. Ik merk het al bij mezelf als ik het opschrijf!

De duizendste herhaling

 

Greta Garbo in Gösta Berling, 1924, nog een keer, omdat honderd jaar zo voorbij zijn.

Ik zit aan mijn duizendste blog, in minder dan vier jaar. Wat heb ik nog te zeggen? Ik merk steeds vaker dat ik mezelf begin te herhalen. Op een gegeven moment merk je het niet meer. Zoals ook God het niet meer merkt en de zon net zo vanzelfsprekend weer opkomt als i ondergaat. Uiteindelijk ga ik de zon nooit kunnen schilderen, zoals het ook Bavink niet wou lukken. Maar ik ben geen Bavink. Gelukkig niet. Ik laat me niet gek maken en zie het wel verder. Ooit wil ik me nog een keer aan iets groters wijden, maar zover is het nu nog niet. En daarbij, de herhaling heeft ook een boodschap. Een boodschap van eeuwigheid. Een torentje voor mezelf, als voor het dichtertje. Maar nu wordt ik hoogdravend en moet ik snel gaan stoppen. Dat heb ik na duizend stukjes inmiddels geleerd.

Wil tot macht

 

Félix Vallotton, “Gabriele Vallotton knielt op de sofa voor een spiegel
in het atelier van de kunstenaar, Rue des Belles-Feuilles”, 55,5 x 46,5 cm, 1905

We hadden aan tafel het over het politieke theater, de formatie, ministers die vertrekken en alles wat nog meer. Alles is berekening. “Macht is toch een lelijk ding”, hoor ik mijn vrouw zeggen. En dat is de spijker op zijn kop. Niet alleen in de politiek, maar met alles in het leven. En als je het zelf misschien wat minder hebt, dat kan door ervaring zo lopen, dan krijg je er altijd wel mee te maken. Overal. Op het werk, onder vrienden. Ik denk aan Nietzsche, de wil tot macht als centraal levensbeginsel, als een middel om te overleven. En het is nooit genoeg. Lang geleden dat ik Nietzsche las, maar ineens weet ik het weer. Voel ik me weer een beetje de verheffing van het inzicht, een beetje Übermensch. Maar veel helpen doet het allemaal niet.

Mijn Rilke 2

 

Charles Joshua Chaplin, Rêverie, ca. 1880

Verlangen

Dat is verlangen: wonen in wiegen

Geen thuis kunnen vinden in tijd

En dat zijn verlangens: stille gesprekken

Dagelijkse uren in eeuwigheid.

En dat is leven: dat uit het laatstleden

Het stilste der stonden ontstijgt

Anders verschijnt dan al haar verwanten

Oneindigheid zielezacht tegen zwijgt.

(Rainer Maria Rilke, Sehnsucht, 1897, eigen vertaling, met wat vrijheden)

Mijn Rilke

Edouard Bisson

Sluit me de ogen, doof me de oren,

Ik kan je zien, ik kan je horen,

En zonder mijn voeten, zal ik tot je gaan,

En zelfs zonder mond, nog roep ik je aan,

Zonder enig gevoel, vind ik jou op de tast,

Verwijder mijn armen, toch pak ik je vast,

Met heel mijn hart, als met een hand,

Reik mij je hart, zet mijn hoofd in de brand,

Je brengt mijn gedachten tot geestdrift en gloed,

Zo draag ik je mee in de stroom van mijn bloed.

(Rainer Maria Rilke, eigen vertaling met aanvullingen)

De verbazing van Neel

 

Alice Neel, “The Vegh Twins”, 1975, 96,5 x 81,3 cm

In zekere zin zoek ik altijd naar de verbazing. Kunst moet verbazen. Je ziet iets, maar je weet niet wat te zeggen. Soms moet je het gewoon voelen, toelaten. Dat geldt ook voor psychologen. Zodra je je niet meer verbaast moet je stoppen.

Portretten van Alice Neel (1900-1984) verbazen. Zeg maar waarom. Ik weet het niet. Van de ene kant voelen ze vertrouwd, dan weer lijken ze te shockeren. Er lijkt iets vreemds in te zitten, iets pathologisch bijna. Maar hoe lang je ook kijkt, je kunt het niet duiden. Teder en wreed. Net als het leven, de mensen om je heen. De Vegh twins waren gewoon haar buurmeisjes. Allemaal mensen gewoon uit de buurt. Je ziet het nooit aan de buitenkant. Psychologen weten dat, van lieverlede. Herkennen dat misschien net wat eerder. “Als ik geen kunstenaar was geworden had ik psycholoog kunnen zijn”, zei Neel op latere leeftijd. Ik keer op latere leeftijd terug naar het vak. Misschien nog wat verder en ik wordt kunstenaar. Ik blijf mezelf verbazen, probeer het althans. Het is de mother die me gaande houdt.

Schoonheid zit altijd dieper.

Berry and Mary Ellen Andrews, 1972

Nancy, 1966

Geoffrey Hendrikx and Brian, 1978

Een dubbel gevoel

 

Ik voel altijd iets dubbels bij Jet Bussemaker. Ik hoorde haar in 2008 een keer spreken over de nieuwe AWBZ en vond haar zo leuk dat ik eigenlijk niet eens meer luisterde naar wat ze zei, maar alleen maar naar haar keek. Ze had het gezien. Na afloop zocht haar blik even de mijne. Later kwam ik haar ook nog een keer tegen bij het afscheid van Andreé van Es, die ik vroeger ook altijd al zo leuk vond, en opnieuw voelde ik hetzelfde.

Op een gegeven moment ging ik weer luisteren naar wat ze allemaal zei en veranderde er iets. Er sloop iets van irritatie in. Het lukte niet meer om te denken: als Jet het zegt moet er wel iets inzitten. Ik hoorde hoe ze het nieuwe leenstelsel en wist direct dat het niet klopte. Recht praten wat krom is, waarmee ze voor mij exemplarisch werd voor alles wat scheef zit in de huidige politiek. Hoe iedereen erdoor besmet wordt. Inmiddels heb ik gelijk gekregen.

Inmiddels is Jet hoogleraar en zal ze haar eigen lezing hebben. Cognitieve dissonantie heet zoiets. Op internet lees ik dat ze de uitgangspunten nog steeds verdedigd. De huidige studenten hebben haar bovendien al niet meer gehoord over het leenstelsel. Die associatie is weg. Niemand is verantwoordelijk. Het is de luxe van de bureaucratie. Altijd wel iets of iemand om je achter verschuilen.  Nooit hoeven te zeggen: ík heb het niet goed gedaan. Geen consequenties. En uiteindelijk ga je gewoon door, alsof er niks is gebeurd. Maar misschien geldt dat ook wel voor mij. 

Haar boek heb ik nooit gekocht. Kind van een kampoverlevende in Indië. Je weet niet niet hoe zoiets uitwerkt. Wat voor schema’s zich vormen. Waarom ze zich zo naar de top heeft gewerkt en wat ze daar niet voor over heeft gehad. En nog heeft. Sommige mensen zou ik graag nog eens willen spreken, maakt niet uit in welke hoedanigheid. Jet is er eentje van. Die blijft gewoon leuk. Op sommige mensen kun je niet boos worden. Mag ook niet als je therapie geeft.

Tot de woorden geregen

 

Jordi Diaz Alama: “Ophelia”

De stelling

Dat ik dit

Wat ik nooit heb bedacht,

Maar dat wat bedacht

Zichzelf heeft geschreven

Heeft ooit

In trots

Mijn geweten verzacht,

Waarover alles wat ik voel

Op het volgende wacht,

Tot de woorden geregen

Wat ik nooit heb gedacht.

Sherilyn en de juiste toon

 

Sherilyn Fenn als Audrey Horne, door Bettina Rheims, Sky Magazine, 1992

Bij een goed boek is eis nummer 1 dat de sfeer klopt. De toon. De basis. Dat heb je meestal al na enkele bladzijdes in de gaten. Soms al bij het bekijken van de cover, hoewel vergissen altijd mogelijk blijft natuurlijk. Maar ik vergis me niet meer zo vaak.

Bij een film of serie heb ik hetzelfde. Ik kijk niet meer zoveel films, soms ook hele oude. Series hebben mij nooit zoveel getrokken, maar Twin Peaks heb ik gevolgd. Omwille van de muziek, omwille van de atmosfeer, omwille van Sheridan Fenn.

Bettina Rheims weet precies was ik bedoel. Soms denk ik na of dat te maken heeft met het gegeven dat ze een vrouw is. Ik kom daar niet uit. Bij Sherilyn heeft het sowieso te maken met het feit dat ze een vrouw is, maar dat mag je tegenwoordig niet eens meer hardop zeggen lijkt het.

Toch nog maar een keertje dan, omdat het zo bedoeld is!

Harde regenbui 4

Dylan door Jerry Schatzberg, 1965

Ik flikkerde op de flanken 

                van benevelde bergen,

Ik sloop en ik kroop 

                              langs een slingerende snelweg,

Ik betrad de binnenste plekken 

                       van diep bedroefde bossen,

Ik stond verloren tegenover 

        een stille oceaan,

K’marcheerde mijlen en mijlen 

                                tot in de de greppels der graven,

En het is een bijster harde regenbui,

                   die voorzeker vallen zal.

Overeenkomst via omweg

 

Gustave Caillebotte, “Rue de Paris. Temps de la Pluie”, 1877

Soms zie je een overeenkomst en ontdek je pas later dat die er ook is. Ik kende natuurlijk Rue de Paris, Temps de Pluie. Later stuitte ik op onderstaande foto uit 1892 en herkende het schilderij. Het bleek een portret van Gustave Caillebotte (1848-1894) door zijn broer Martial (1853-1910), die ook componeerde. Gustave met zijn hond Bergère op de Place du Carrousel, bij het Louvre. Natuurlijk dacht ik, maar later wist ik niet of het het werkelijk wel zo natuurlijk was.

Ik weet ook nog steeds niet of het schilderij mooier is dan de foto. Of misschien weet ik dat best, maar wil ik het even niet vertellen nu. Nu luister ik naar de muziek van Martial, die ik nog niet kende. De eerste regendruppels tikken tegen het raam. Het verdriet me dat beide heren er niet meer zijn. Ik weer niet waarom.

De plaatjes zijn zo mooi…

Gustave Caillebotte bij het Louvre met zijn hond Bergère, 1892, door Martial Caillebotte

Tot sneeuw ons zal vergasten

 

Childe Hassam, “Winter in Union Square”, 1889-1890

Winter meisje,

Blijf alleen,

Tot sneeuw ons zal vergasten,

Ik blijf je zoeken,

Elke dag,

Van kerst tot aan de vasten.

Ik zoek je in de hoogste boom,

Ik zoek je in het water,

Ik zoek je langs de hemelpoort,

Ik zoek in nu en later.

Ik blijf je zoeken,

Elke dag,

Tot sneeuw ons zal vergasten.

Van bovenuit mijn luchtballon

 

Nog even is het zomer,

Nog even in de zon,

Maar ginder komen weer de wolken,

Waarmee het eerder ook begon,

Waarmee het altijd zal beginnen,

Van bovenuit mijn luchtballon.

Waarmee het altijd zal beginnen,

Waarmee het eerder ooit begon.

Even afgewend

 

Gerhard Richter, Lesende, 1994

Nogmaals Richter. Lesende. Portret van zijn vrouw Ema.

Een lezende vrouw heeft iets mysterieus, is elders met haar gedachten, afgesloten, niet toegankelijk, in elk geval voor even. Richter geeft een uiterst persoonlijke impressie van stilte, afstand en tegelijkertijd emotioneel engagement. Genegenheid.

Lesende doet denken aan Vermeer. Ik kijk naar Brieflezend meisje bij het venster. Ook Vermeer is observator, op afstand. Tussen het model en de schilder zijn objecten geplaatst, om de afstand te accentueren. Het is alsof Vermeer het lezend meisje vanuit een spiegel gadeslaat. Afgewend.

Soms moet je de ander even laten. Even stil zijn. Je even afwenden. Omdraaien. Accepteren dat je niet centraal staat. Niet op ieder moment. Delen van de stilte. Delen van de pijn. Dat komt het dichtste bij liefde. In alle afstand het dichtste tot elkaar.

Richter snapte dat. Vermeer ook. Ik vind het soms lastig.

Johannes Vermeer, “Brieflezend meisje”, 1657-1659

Krachten

 

Gerhard Richter, Ema. Akt auf einer Treppe”, 200 x 130 cm, 1966, Museum Ludwig Keulen

De vrouw op het schilderij komt niet de trap af om piano te spelen of thee te drinken, en ook niet omdat haar geliefde onderaan de trap verheugd op haar wacht. Ze komt de trap af met gebogen hoofd en neergeslagen ogen, alsof ze ertoe gedwongen wordt maar zich erin schikt. Alsof ze zich ertegen heeft verzet, maar haar verzet heeft gestaakt omdat degene die macht over haar heeft te sterk is. Alsof ze alleen nog door meegaand te zijn, door verleiding en overgave gespaard kan worden.

(Bernard Schlink, romanfragment, 2014)

Soms voel je krachten van geweld en verleiding, verzet en overgave. Soms roept een schilderij een wereld op die je nooit hebt willen betreden. Of misschien ook wel, maar wil je het niet toegeven. Of anders de ander wel niet. Omdat er ook een ander leven is. De laatste stap op de trede van haar oude leven is nog niet gezet. Waar zal het eindigen als ze tot beneden is geraakt?

Wie zal het zeggen? Noch de macht, noch de kracht. Nooit zal ik het weten!

Oneerlijk verdeeld

 

Vakantie.

“Als het om de schoonheid van de omgeving gaat is het oneerlijk verdeeld in de wereld”, zeg ik tegen mijn vrouw”.

Om daarop volgend, na het passeren van een gezelschap, te verzuchten: “net als om de schoonheid van de vrouwen”.

“En net als met heel veel andere dingen in het leven”, antwoord mijn vrouw.

Enkelen die ons nabij waren zijn ons ontvallen, soms veel te vroeg.

Schoonheid is aan hen reeds ontzegt.