Rustig leven

Weissenbruch, “Ophaalbrug bij Naarden”, 1890

                                                   Ik zou best
                                                   Zolang het mag
                                                   In bed willen blijven,
                                                   De hele dag,
                                                   Kussens omhoog,
                                                   Eerst de krant, dan een boek,
                                                   Nooit meer werken,
                                                   Wat ik ook zoek.
                                                   Nergens om malen,
                                                   Een koe in de wei,
                                                   Lekker kopje koffie,
                                                   Beschuitje erbij.

                                                   Hoor!

                                                   Buiten gaan
                                                   De kindjes naar school,
                                                   Geschreeuw, enthousiasme,
                                                   Apekool,
                                                   Onwetend
                                                                     Verwachtend,
                                                   Als kleine soldaten,
                                                   Een leven lang werken,
                                                   Nog niks in de gaten.

                                                   Weer stil!

                                                   Hupsende mussen,
                                                   Zomerwolken in de lucht,
                                                   Voel ik
                                                                 Voor even,
                                                   Met dubbel gemoed,
                                                   De eeuwigheid
                                                                             In de rustig van mijn leven.

De vervlogen poëzie van Gainsbourg

Je t’aime, moi non plus

Wie in de jaren zeventig is opgegroeid herkent het meteen al aan de eerste klanken. Als jonge pubers voelden we er ons wat ongemakkelijk bij. Wat lacherig. We schuifelden voor het eerst met meisjes over de dansvloer, zonder dat werkelijk doordrong waar de tekst over ging.

Wat de tekst eigenlijk betekent heb ik nooit gesnapt. Ik hou van je, ik ook niet, of ik evenmin, of ik niet meer. We dachten er ook niet over na, geloof ik. Hielden dat een beetje van ons weg.

Het geeft iets weer van het ongemak dat we voelen bij het zeggen van “ik hou van je”. Het ongemak van de seks in de liefde. Wat we toen al allemaal voelden.

“Ik hou van je”, zegt de stervende man. “Ik een beetje meer”, antwoordt zijn vrouw, en vleit zich tegen hem aan. Hoe dichtbij kun je werkelijk komen.

Serge Gainsbourg was die oude man die beslag had gelegd op Jane Birkin, op wie ik een beetje verliefd was, en die eigenlijk bij mij hoorde. Ik snapte niet zo goed hoe ze op zo’n oude man kon vallen. Hij was al over de veertig, en dat was toen heel oud, ouder nog als onze ouders.

Later heb ik ooit een biografie over Gainsbourg gelezen, uit nieuwsgierigheid denk ik. Ineens snapte ik het ook, van Birkin, de bewondering, verlegen onzekere mensen en het eeuwige zoeken naar een vaderfiguur. Een beschermer.

Gainsbourg is een dichter, een poëet. Met een diep doorleefd leven zoals ik het zelf nooit durfde, in al mijn onzekerheid, zoals ik had willen zijn, hier op deze aardkloot. Toen. Poëzie wordt zelden herkend, zeker niet in de groep. Wie luisterde toen naar de vervolgtekst van het lied:

Oh, mon amour...                                                   Oh, mijn liefste
Comme la vague irrésolu                                       Als een besluiteloze golf
Je vais, je vais et je viens                                      Ga ik, ga ik en kom ik
                                          entre tes reins                                                  tussen je lendenen
Et je                                                                        En houd
        me retiens                                                                    ik me in


Dat is pure poëzie. Die poëzie is de mijne. Na al die jaren.

Met Birkin, die aan mij denkt

Épuration

Rembrandt, “Jeremia treurend om de verwoesting van Jeruzalem “, 1630

Ik lees momenteel een boek over de vervolging van Franse kunstenaars en schrijvers na de Tweede Wereldoorlog. Épuration. Daar leer je veel van. Voor zover we het al niet wisten.

In september 1944, vlak na de bevrijding, publiceerde Jacques Decour en Jean Paulhan in hun eerder clandestiene verzetstijdschrift “Les Lettres Françaises” een lijst met 136 namen van intellectuelen, veelal schrijvers en propagandisten, die “fout” waren geweest en “hun welverdiende straf” moesten krijgen. Een van de mannen op de lijst, Jean Galtier-Bossière, sprak daarna steeds over “Paulhan Le Juste”. “De nazi’s”, zo schreef hij, “hebben in ons een spoor van autoritaire praktijken en vervolgingsdrang nagelaten”. Paulhan ging zich ongemakkelijk voelen onder de uitspraken van Galtier-Bossière en korte tijd later keerde hij zich openlijk tegen de door hemzelf gepubliceerde lijsten.

In de pers ontstond een polemiek tussen Albert Camus en François Mauriac over de “épuration”. Camus had geschreven dat genade voor moordenaars de slachtoffers hun recht op gerechtigheid ontnam. Mauriac nam het op voor de aangeklaagden. Toen de dichter en journalist Robert Brasillach - die een tekst had ondertekend waarin geëist werd  had dat alle verzetstrijders geëxecuteerd en geschreven had dat “we ons 'en block' van de Joden moeten ontdoen, inclusief hun kinderen” - ter dood werd veroordeeld, wendde de moeder van Brasillach zich tot Mauriac. Mauriac concludeerde dat Brasillach welbeschouwd alleen woorden de wereld ingeslingerd had en stelde een petitie voor clementie op, onder meer ondertekend door prominenten, onder wie oud verzetsstrijders. Camus dacht na en uiteindelijk zou ook hij ondertekenen. Als laatste.

Het zijn verhalen die me raken. Die stemmen tot nadenken. Als je bereid bent diep in je hart te kijken en durft terug te keren op je standpunt. Tot ander inzicht komt. Het inzicht van je opponent. Als je barmhartig wil zijn voor de hardvochtigen. Als je medeleven toont met de verslagenen, ook als die zelf ooit anders handelden. Je zou er bijna katholiek van worden, zo katholiek als Mauriac.

De Gaulle was geen katholiek. Hij wees de Mauriac petitie af. Brasillach werd in februari 1945 gefusilleerd, net 36 jaar oud.

Het gelijk van Zjivago

Beelden bepalen je leven. De beelden van de Russische Revolutie, die tot op heden beklijven

Toen ik nog maar een manneke was, midden jaren zestig, hoorde ik mijn moeder vertellen over tante J., haar jongere zus, die Doctor Zjivago had gezien. En die het zo’n geweldige film had gevonden. Ik was zelf nog nooit naar de film geweest, überhaupt, maar het doorgegeven enthousiasme van mijn tante is me om een of andere reden altijd bijgebleven.

Later zou ik Doctor Zjivago ook zelf meerdere malen zien en ook ik vond het geweldig, de eerste keer toen ik een jaar of zestien-zeventien was. Het meeslepende epos weerspiegelde alle facetten van mijn adolescentenverlangen, de periode beelden van de Russische Revolutie brandden levenslang in mijn ziel. En natuurlijk de rechtschapenheid van Yuri Zjivago, die vooral ook zijn hart volgde naar de ware liefde, hetgeen mij toen het enige doel van het leven scheen. En nog steeds wel misschien. Waarom niet?

Toen ik pas getrouwd was, eind jaren tachtig, huurde ik met mijn vrouw de film, met een soort moviebox, omdat we nog geen videorecorder hadden. Ik wilde dat ook zij hem zag. De film zei iets over wie ik was, moet ik gedacht hebben. In elk geval dacht ik dat zijn hem vast ook net zo geweldig zou vinden. Na afloop was ik echter verbaasd toen ze mijn onverdeelde sympathie voor Zjivago niet bleek te delen. Hij had bij Tonja moeten blijven, vond ze. Lara vond ze een soort van verleidster, ze had het niet moeten doen.

Zo leerde ik weer. Iedereen ziet zijn eigen film. Leest zijn eigen boek. Maakt zijn eigen leven. Iedereen heeft altijd gelijk. Even was ik verbaasd, maar uiteindelijk zette haar reactie me tot denken. Ineens snapte ik ook Strelnikov, op mijn beurt, die het het immense land doorkruist in een speciale trein. Een gebroken hart, het besef dat Lara nooit van hem gehouden bleek te hebben, maakte hem tot een meedogenloze Bolsjewiek.

Ik geloof niet dat ik tegen mijn vrouw gezegd heb dat ze het niet goed zag. Dat moet je nooit doen, ook dat heb ik intussen geleerd. Als andere mensen dat nu ook eens wilden snappen. Wie kan er ooit gelijk hebben, als enige?  Zie maar eens te kiezen tussen Lara en Tonja. Iedereen heeft altijd gelijk, elke keuze is altijd terecht, zo lang je er maar in gelooft. Net als Zjivago.

“De waarheid wordt altijd gezocht door individuen”, schreef Pasternak, “Mensen in een groep hebben altijd iets middelmatigs”. Ook dat is waar.

Geraldine Chaplin als Tonja

Jullie Christie als Lara

Vettriano en de vraag naar kunst

The Valentine Rose

De Schotse kunstschilder Jack Vettriano (St. Andrew in five, 1951) is controversieel. Zijn werk is enorm populair, zijn schilderijen brengen tonnen op, maar kunstcritici zijn er niet over uit of we het hier nu hebben over echte kunst of niet. Is hij een moderne Hopper op enkel een artistiek onbeduidende kalender artiest?

Vettriano is autodidact. Hij begon met schilderen toen hij op zijn twintigste een waterverfdoos kreeg van zijn vriendin. Hij leerde vooral door het kopieëren van schilderijen uit kunstboeken. Pas op zijn vijfendertigste exposeerde hij zijn eerste werken. Zijn tegenwoordige populariteit verbaast hem zelf nog het meest.

Thematisch laat Vettriano zich vaak inspireren door songteksten. Vaak zien we die terug in zijn titels. Hij schildert nooit direct naar model, altijd naar zelfgemaakte foto’s, vaak van dezelfde vrouwen, vooral vrouwen. Als je een halfnaakt model voor je hebt zitten kun je je nooit volledig op je werk concentreren, is zijn opvatting.

Vettriano’s werken zijn sensueel en vaak ronduit erotisch. Sommige kritische vinden het plat. Maar dat is het zeker niet alleen. Hij schildert mensen zoal ze zichzelf willen zien, ideaaltypes, voortdurend op zoek naar vluchtige relaties, snelle seksuele contacten. Maar hoe zeer ze ook lijken lijken te hebben wat ze willen, hooi mooi hun wereld ook oogt, ze vinden geen geluk. Iedereen speelt zijn rol, om de eenzaamheid te ontvluchten. Mannenmacht, vrouwenmacht, en het misbruik ervan. Als ziekte, verslaving. Het heeft alles iets tragisch. Dat zie je, doorheen de façade van zijn werk. Het geeft een spanning die je voelt maar nauwelijks kunt zien. Die geen voldoening geeft, in consequentie. Bijzonder om te aanschouwen. Laat dat genoeg zijn. Of het kunst is, met een grote K, dat laat ik verder in het midden.

Power play

No turning back

The bleu gown

Baby bye bye

 

The devoted dressmaker 

  

Haegen on earth

Standing in the shadow of love 

The very thought of you

 

Lines of sacrifice

 

Beautifull losers 

Schone slaapster

Brigitte Bardot als Maria, foto Leonard de Raemy, 1965

                                                                Slaapt ze echt?
                                                                Wat zou ze dromen?
                                                                Denkt ze aan mij?
                                                                Zou ze nog komen?

                                                                Alles voorbij,
                                                                Al heel lang geleden,
                                                                Kijk ik opzij ,
                                                                Lach ik tevreden.

De laatste vrijplaats

Van Ostade, “De vioolspeler”, 1673

Ik heb jarenlang op zondagmiddagen - en meer - gebivakkeerd in de voetbalkantine. Ik het dorp waar geboren ben en al lang vertrokken, kennen ze me nog steeds van het voetballen. Dat blijft lang hangen in zo’n gemeenschap. De mensen uit die tijd groeten me nog steeds op de meest hartelijke wijze, vaak luidkeels, groots gebarend. Ik voel me prima thuis onder die lui. Een mens heeft vele gezichten.

Johan Derksen maakte een grap over de rapper Akwasi. Ik lees zijn reactie. "Die Akwasi is voortdurend in het nieuws met zijn geschreeuw en gejammer. En toen daar die verklede Zwarte Piet in beeld kwam, die speelde met zijn leven, zei ik: 'Weet je wel zeker dat het Akwasi niet is'." Derksen vond ook dat het met het racisme in Nederland wel meeviel. Het is hier geen Amerika.

Ik mag die Johan Derksen wel. Als je met een bepaalde intelligentie lang in de voetbalwereld hebt gezeten ga je sommige dingen scherper ziet. Sociale wenselijkheid heeft daar een andere lading, na de wedstrijd aan de bar. De humor ook. Wie dat nooit zo heeft gekend zal dat minder begrijpen. Johan zal het niet boeien. “Ik blijf zeggen wat ik vind”, zegt hij laconiek. Het lijkt steeds minder te mogen.

De kantine als laatste vrijplaats. Had ik dat ooit kunnen denken. Maar zo is het stilaan wel.

De wetten en het Heilige Land

Twee topwerken. Verschillend. Overeenkomstig.

Op weg van Egypte naar het Heilige Land trok Mozes zich veertig dagen terug op de berg. Daar ontving hij van God de Tien Geboden, onwrikbaar gebeiteld in stenen tafelen, als eeuwige waarheden voor zijn volk. Bij terugkeer zag hij hoe de Israëlieten weer eens het woord van God in de wind had geslagen: ze hadden een gouden kalf gemaakt en dansten daar omheen. Uit woede sloeg Mozes de tafelen stuk.

Ik kijk naar de Mozes van Chagall. Ik zie zijn persoonlijke frustraties. Het is een treurig schilderij. De wereld is niet vrolijk. Mozes was het begin van wat er fout ging met de mensheid. Hij riep dat hij de waarheid in pacht had. De eerste die het opschreef. Duizenden jaren na dato zitten we nog steeds met lieden die met stenen tafelen tot ons afdalen. Nog altijd vinden ze gelovigen. Maar het Heilige Land zullen ze niet betreden. Zoals Chagall het ook nooit wist te vinden.

Ik kijk naar de Mozes van Rembrandt. Ik zie teleurstelling, meer dan frustratie. Hier herken ik me beter. Ook Rembrandt heeft het Heilige Land nooit aanschouwd. Ook ik zal het nimmer betreden.

Soms voel ik me een omgekeerde Mozes. Volgens mij is het wel duidelijk intussen: niemand weet het, niemand heeft het Heilige Land ooit gezien. In Krabbé’s serie over Chagall zag ik van die Talmoed-joden in Israël. Er zijn ook anderen die het zeker denken te weten. Het blijft voor mij lastig te bevatten dat zoveel mensen het steeds nog niet willen zien. Ik heb alleen geen stenen tafelen om stuk te gooien. Mijn roepen maakt geen indruk. Dus zwijg ik maar liever. Ik laat het gebeuren, zoals Mozes beter gedaan zou moeten hebben.

Nergens om, daarom

Van Gogh, “Sterrennacht boven de Rhône”, 1888

                                                  Zou het waar zijn,
                                                  Sterren boven,
                                                  Dat het is
                                                                  zoals het is,
                                                  Dat alles er is,
                                                  Gewoon is,
                                                                     en nergens om,
                                                  Daarom,
                                                  En dat we dat
                                                                         moeten geloven.

                                                  Omdat we het niet
                                                                                willen geloven,
                                                  Omdat we
                                                  Het nooit,
                                                  Aan niemand,
                                                  Kunnen beloven.

                                                  Daarom.

Marilyn reading

Alfred Eisenstaedt, “Marilyn reading at home”, Beverly Hills, voor Life, 1953

Marilyn Monroe is in onze collectieve herinnering altijd het domme blondje gebleven. “Diamonds are a girls best friend”, “Gentleman prefer blonds”. Marilyn speelde die rol ook met verve. Maar tegelijkertijd liet ze ook een bibliotheek na van 430 literaire werken. Iedereen die haar een beetje nabij stond kende haar als een een fervent lezeres. Overal waar het maar kon pakte ze een boek, vaak tussen de filmopnames door, in haar eigen huis, altijd had ze iets te lezen bij de hand. Ze las Joyce, Tsjechov, Dostojevski, Toergenjev, Flaubert, Thomas Mann, D.H. Lawrence, allemaal schrijvers die ik ook gelezen heb. Ze las Freud en de prachtige biografie over diens leven van Ernest Jones. Ze kon uren over haar boeken discussiëren met Arthur Miller, die haar huwde.

We hebben allemaal onze vooroordelen, of we nu demonstreren tegen racisme of toch maar niet. We denken in beelden en algemeenheden, onontkomelijk, om de wereld een beetje te ordenen. Van dichtbij is niemand normaal, stond in het psychiatrisch ziekenhuis waar ik werkte op de muur. Van verre zien we slechts nevelen. De prachtige foto’s van Albert Eisenstaedt stellen ons gevormde beeld op de proef. “Marilyn reading”. Het gaat erom de ironie te ontstijgen. Goed kijken, je een beetje willen verdiepen. Iemand anders zien dan degene die we denken te zien. Alleen zo kunnen we er iets aan toe. Ieder op zijn eigen niveau. De spanning tussen het een en het ander werkt verrijkend, als een surplus. Tot een ideaalbeeld van mijn verlangen. Dat dan ook!

 

Zonder titel

Lovis Corinth, “Zelfportret met Charlotte Berend en champagneglas”, 1902

                    Tussen de auto en kletsnatte wegen,

                    Tussen de leegte en de tijd

                                                                                 Naar huis toe gebracht.

                    Tussen het raam en de regen ertegen,

                    Tussen de slaap en de kwetsing,

                                                                                  Die terug komt bij nacht.

                    Tussen droom en de grove ervaring,

                    Tussen de dood en de plannen

                                                                                  Waar niet wordt gewacht.

                    Tussen vitrage en trage ontwaring,

                    Tussen de tuin en de bergen,

                                                                                  Aan jou weer gedacht.

                    Heel even,

                                                   Heel plots,

                                                                                  Heel kort,

                                                                                                                     Heel zacht

Marlène en Madonna

                                                            Marlène en Madonna,
                                                            Samen donker stil,
                                                            Samen onbereikbaar,
                                                            Ongenaakbaar kil.

                                                            Madonna en Marlène,
                                                            Samen stil gezocht,
                                                            Samen in mijn denken,
                                                            Aan elkaar verknocht.

                                                            Marlène en Madonna,
                                                            Samen honderdtien,
                                                            Samen mooie benen,
                                                            Zelden zo gezien.

                                                            Madonna en Marlène,
                                                            Samen voor altijd,
                                                            Samen voor heel even,
                                                            Tot de dood ons scheidt.

 

Negativistisch

Toulouse-Lautrec, “Dans in de Moulin-Rouge”, 1890

Ik erger me vaak aan de au fond altijd negativistische houding van de Nederlandse journalistiek. In 2000 was ik betrokken bij het eerste cliënt-tevredenheidsonderzoek in De Limburgse ggz en organiseerde ik met een trotse clientenraad een persconferentie. Er was welgeteld één journalist, van De Limburger, dat wel. Trots lieten we de resultaten zien. Clienten hadden ruim deelgenomen en bleken heel tevreden, wat aandachtspunten misschien, wachttijden waren misschien wat lang, maar de kwaliteit en bejegening was uitstekend en het eindcijfer lag rond de acht. Dat hadden we toch maar mooi gemeten. Nu kijken wat de journalist zou schrijven. Wat stond er de dag erop in de krant? “Cliënten ggz klagen over wachttijden”. Gotsamme!

Lang heb ik journalist willen worden. Altijd heb ik er een beetje spijt van gehad dat het er niet van gekomen is. Zou ik ook zo zijn geworden? Ik vrees van wel.

Witsens verstilling

Willem Witsen, “Waalseiland en Schreierstoren”, 1891

Uit het oeuvre van Willem Witsen (1860-1923) spreekt een zekere tijdloosheid. Hij had een voorliefde voor verstilde stadsbeelden. Vaak stond hij vroeg op om in de ochtendschemer door de Amsterdam te struinen, op momenten dat er nog nauwelijks mensen op de been waren, de gebouwen verscholen achter mist en waterdamp, de kleuren getemperd tot een rijk scala aan omberkleuren en grijzen, dat waren de momenten dat hij meende de stemming van de stad het beste te kunnen vangen. Hij schreef: "wat ik dan gewaar wordt is één brok Amsterdam, iets dat je nergens anders zou kunnen vinden, iets ook, dat nooit gemaakt is, 'k bedoel: dingen waarin het eigen karakter van Amsterdam is uitgedrukt. De Dam van Breitner en die van Ietje, toch van het belangrijkste wat hier gemaakt is, geven nauwelijks iets van het eigen karakter van de stad - zoals trouwens geen van Breitner z'n schilderijen hiervandaan. En daarom lijkt het mij zo curieus, omdat Amsterdam zo geweldig mooi is in z'n eigen mooiheid, <...> zo curieus omdat er zo veel schilders wonen, en geen schijnt het te zien". 

De verstilling van Witsen doet denken aan Nescio. Het thema doet er niet toe, welbeschouwd, het gaat om de wijze waarop ze het weergeven. Een mistige winterdag rond 1891. Het water is leeg, op de schepen wordt niet gewerkt. Slechts in de verte een passanten. De schilder heeft zich genesteld op het Oostelijke Stationseiland. Aan zijn linkerhand ligt de ingang van de Waalseilandsgracht. Voor hem de Geldersekade, met rechts de Schreierstoren. In de verte schemeren de torens van de Waag en de Zuiderkerk.

Het voelt als mijn wezen. Ik denk aan de Titaantjes: ‘Dikwijls waren we ook minder spraakzaam. Aan den rand van 't trottoir zaten we tot lang na twaalven, zoo maar op de straatsteenen en waren weemoedig en tuurden naar de klinkers, en van de klinkers naar de sterren. En dan zei Bekker, dat-i eigenlijk medelijden met z'n baas had en ik probeerde een gedicht te maken, en Hoyer zei, dat-i opstond want dat die blauwe steen zoo optrok. En als in die korte, zoele nachten het zwart recht boven onze hoofden wat verschoot, dan zat Bavink met z'n hoofd in z'n handen, over de zon te praten, bij 't sentimenteele af.’

Sentimenteel ben ik soms ook wel een beetje. Meer moet ik niet willen zeggen. 

Aan het kruis

Rembrandt, “David en Uria”, 1665

Met mensen die anderen aan het kruis willen nagelen loopt het meestal slecht af. Ik denk aan Adriaan Venema, die joeg op Nederlanders die fout waren geweest en daarmee altijd het gelijk aan zijn zijde voelde. Ik denk aan Felix Eijgenraam, aan wie ik me ooit vreselijk gestoord heb omdat hij mijn lichtend voorbeeld Piet Vroon de grond in schreef. Op een of andere manier denk ik ook aan briefkaart-op-de-eerste rang wonder Hans Beerekamp, die Erik Scherder van ijdelheid betichtte. Ook die bal komt nog wel eens terug, denk ik dan.

Wie anderen aan het kruis nagelt zit meestal ook met zichzelf in de knoop. Er schieten me nog meer voorbeelden te binnen, maar laat ik liever stoppen. Ik schiet er niks mee op en weet eigenlijk ook niet goed wat ik er verder mee wil zeggen. Er is zo een bepaald slag mensen die zich moeilijk kan verplaatsen in een ander. Die zullen zich nooit eens afvragen: “waarom die ik dit, ben ik eigenlijk wel goed bezig”. Of ze doen het wel, op enig moment, maar dan is het al te laat. Voor iedereen, meestal, Piet Vroon incluis. En anderen die het niet verdienden.

Om esthetische redenen

Renoir, “ La baigneuse endormie”, ca. 1897

De Engelse ornitholoog Richard Prum (1961) verklaart de evolutie van veel eigenschappen van de soort op basis van seksuele selectie. Het is niet alleen “struggle fot life”, natuurlijke selectie en individuele overleving, maar Prum stelt dat het kiezen van een partner op puur esthetische redenen een onafhankelijke motor van evolutie is. Op basis van decennialang veldonderzoek is hij er van overtuigd geraakt dat bepaalde uiterlijke eigenschappen en paringsrituelen enkel bedoeld zijn om het andere geslacht te imponeren en daarmee voortplanting te verzekeren. Hij beargumenteerd zelf dat hele loten zijn uitgestorven op grond van hun uiterlijk voorkomen. Naar de menselijke seksualiteit toe legt hij uit hoe het Mannelijk lichaam en de mannelijkheid zich door evolutie heeft aangepast aan vrouwelijke voorkeuren, en andersom. Op een hoger level verklaart het hoe schoonheid deel uit maakt van de wetten de evolutie en heeft het een completer inzicht in wie wij zijn, wat we denken en wat ons drijft. Schoonheid heeft een functie! Het vergroot de kans op overleven!

Met een goede basis is het snel invoegen, ook al raak je wat afgedwaald. Ooit studeerde ik af in sociobiology, als deelstudie bij mijn doctoraal. Ik had zelf ooit promotieplannen op dit onderwerp, wat er nooit van gekomen is. Ik kreeg een gezin. Piet Vroon ging dood. Ik ben er echter altijd van overtuigd gebleven dat evolutietheorieën een belangrijk verklaringsmodel bieden voor het menselijk gedrag. Soms verschijnt het me zelfs als een alles verklarend wereldbeeld, dan lijkt alles opeens glashelder. Het grote inzicht. De koppeling van esthetische schoonheid aan dat inzicht helpt me weer een stapje verder. Het geeft inzicht in wie ik ben, inzicht in wat schrijf en de themakeuze’s voor dit blog. Zo denk ik dan. Bij momenten. Totdat je weer wat verder bent en de conclusie trekt dat je van de hele bliksemse bende nog steeds geen ene jota snapt, hoeveel je ook gelezen en gestudeerd hebt. Maar ook dat is een inzicht.

Francisco van Kamp, Hollander in Manilla

Francisco van Kamp, zich later Van Camp noemend, was een Nederlands fotograaf uit de negentiende eeuw. In 1874 nam hij in Manilla de fotostudio over van de net overleden Engelsman Albert Honiss. Hij maakte naam als portretfotograaf, maar vereeuwigde ook de gevolgen van een aardbeving in 1880 en de gevolgen van een tyfoon in 1883.

Bovenstaand portret behoort tot de canon van de Filipijnse fotografie. Een prachtig jong meisje afkomstig uit de “Mestiza de Sangley”, waar veel mensen woonden met een gemengd Spaans-Aziatische achtergrond. Haar elegantie en weelderige kleding, met opzichtige ketting en waaier, doen vermoeden dat ze van goede komaf moet zijn geweest. Ze wordt ook wel de Mina Lisa van de Pacifische rand genoemd. Daar is geen woord teveel mee gezegd.

Hieronder nog twee van Van Kamps portretten. Modern als vandaag nog genomen. Mooi als de weemoed van een parel van Smaragd. Geen wonder dat hij bleef hangen.

Joan Trumpauer Mulholland

Joan Trumpauer Mulholland, politiefoto 1961

Joan Trumpauer Mulholland (1941) werd geboren in een welgestelde Amerikaanse familie uit Virginia, waar rassendiscriminatie gemeengoed was. Haar grootouders van vaderskant waren nog slavenhouders in Georgia. Al vanaf haar tiende voelde ze dat er iets niet klopte in de verhouding tussen blank en zwart in De Verenigde Staten. Ze ontwikkelde een oppositionele verhouding die uiteindelijk zou leiden tot een breuk met haar ouders. Vanaf 1960, toen ze naar Duke University in Durham ging, nam ze deel aan sit-ins in voor blanken voorbehouden plekken (whites only) en samen met de groepering Freedom Rides meereizen in bussen voor zwarten. Ze werd meermaals gearresteerd en uiteindelijk van de universiteit gestuurd. In 1963 schreef ze zich als eerste blanke vrouw in bij Tugaloo College in Mississippi, de eerste universiteit voor zwarten, waar ze doorging met haar activisme, om wederom in de gevangenis te belanden waar ze werd geschopt en geslagen. Ze vond bij blanken in het toenmalige Zuiden geen enkel begrip, kreeg alle hoon over zich heen, werd uitgescholden en bedreigd door de klu klux klan.

Zestig jaar later hebben we een Afro-Amerikaanse president gehad, maar in de grond is er nog maar beperkt iets veranderd. De dood van George Floyd houdt de gemoederen wereldwijd bezig en verdringt zelfs de strijd tegen corona. Voor die demonstranten in Amsterdam en Rotterdam heb ik minder sympathie dan voor Joan Trumpauer Mulholland. Ik heb wat moeite met het gemak waarmee die demonstranten zich bij de goede helft der mensheid scharen. Dat heeft weinig van de dapperheid van Joan, ondanks het trotseren van het virus. Zo zie ik dat! Maar misschien komt dat ook wel door die liefelijke politiefoto van haar. Want dat is uiteindelijk toch de ware reden voor het schrijven van dit stukje.

Breek moment

Bijschrift toevoegen

                                                   Life event
                                                   Hoe oud je bent
                                                   Het breek moment,
                                                   Dat nooit echt went.

                                                   Soms is een keuze,
                                                   Moeilijk als een antwoord,
                                                   Sterker dan de leugen,
                                                   Trillend als een weerwoord,

                                                   Eenmaal als gesproken,
                                                   In twijfel niet gehoord,
                                                   Maar als het dan gaat lopen,
                                                   Beweegt een wankel koord,

                                                   Dan voelt het toch weer anders,
                                                   Dan voelt het toch gestoord,

                                                   Maar nimmer als een einde,

                                                   Want altijd gaat het voort.
                                           

Ouderwets

Meissoniers, “Campagne de France 1814”, 51,5 x 76,5 cm, 1864, Musée d’Orsay. Napoleons terugkeer van Elba.
Wellicht zijn beroemdste stuk. Hij lijkt vooral nog gekend als chroniqueur van Napoleon. Maar wel raak!

In 1867 bezocht Ivan Toergenjev de Wereldtentoonstelling in Parijs. Hij was vooral geinteresseerd in de schilderijen die er tentoongesteld werden, meer dan in de technische machinerieën en noviteiten. Vol bewondering schreef hij over Meissonier, die hij “op dit moment beslist de beste schilder ter wereld” noemde. Hij betreurde het dat hij niet genoeg geld had om zo’n “heerlijk landschap” te kopen van de Beierse historieschilder Karl von Piloty. De solo-expositie van Manet ging hij niet eens bekijken, hoewel hij bevriend was met Zola, die er uitermate enthousiast over was.

Meissonier en Piloty zijn al een eeuw lang geheel uit de mode. Voor zover ze nog aanwezig zijn in collecties van grote musea, die hun werken ooit vol trots aankochten, bevinden ze zich veelal in het depot, zeker Piloty.  Ze zijn niet meer van deze tijd. Ach jà. De romans van Toergenjev zijn eigenlijk ook niet meer van deze tijd. Probeer ze maar te beschrijven. Sentimenteel, klassiek van opbouw, met epiloog en al, veel gedateerde thematiek, zoals het lijfeigenschap en het slavofielenvraagstuk. Wie zou dat nog lezen, zeker als je hoorde welke schilders hij bewonderde.

Maar lees hem maar eens. Je zult je verbazen over de moderniteit. Of je eigen ouderwetsigheid. Niet voor niks dat Karel van het Reve Toergenjev bewonderde boven alle andere Russen. Toergenjev blijft, altijd, nog steeds. Er verschijnt een nieuwe vertaling van zijn romans door Froukje Slofstra. Over twee dagen. Ik heb al ingeschreven. Mijn laatste boekenbon heb ik eraan besteed. Ik verheug me weer op het weerzien. Het herlezen. Op de zomer.

Op Wikipedia beschreef ik meerdere werken van Toergenjev. Het adelsnest, Eerste liefde, Lentebeken, Rook. Bij Rook gaf ik een citaat dat me bij herlezing direct weer raakt. Uit de epiloog notabene. Als een landschapstekening van Piloty. Ik herhaal het in de blijkbaar verouderde vertaling nog van Karel van het Reve. Wat heet verouderd, wil ik zeggen. Maar zo gaat dat.

Litwinov verlaat Baden-Baden per trein, na zijn jammerlijke liefdesperikelen:

Hij begon uit het raam te kijken. Het was een grijze en vochtige dag; het regende niet, maar de mist bleef nog hangen en de lage wolken bedekten de hemel. De trein reed tegen de wind in; witte wolken stoom, nu eens alleen, dan weer vermengd met andere, donkerder wolken rook, vlogen in een eindeloze rij langs Litwinovs raam. Hij begon naar die stoom, naar de rook te kijken. Onophoudelijk opwervelend, stijgend en dalend, kronkelend en hangen blijvend aan gras en struiken, grimassen makend, zich uitrekkend en wegsmeltend, vloog wolk na wolk voorbij... ze veranderden onophoudelijk en bleven dezelfde... een eentonig, haastig, vervelend spel! Soms veranderde de wind of boog de spoorweg af - dan opeens verdween de hele massa en werd meteen door de andere raam zichtbaar; dan werd de enorme staart weer naar de andere kant geworpen en benam Litwinov het zicht op de brede Rijnvlakte. Hij keek en keek... en een brede gedachtegang overviel hem. "Rook, rook" zei hij een paar keer; en alles leek hem opeens rook, zijn eigen leven; het Russische leven - al het menselijke. Alles lijkt rook en damp, dacht hij, alles schijnt onophoudelijk te veranderen, overal nieuwe beelden, het ene verschijnsel na het andere, en in wezen is alles hetzelfde; alles heeft haast, moet nodig ergens heen - en alles verdwijnt spoorloos, zonder iets te hebben bereikt. Er waait een andere wind en alles vliegt de andere kant op, en daar zie je dan weer hetzelfde onophoudelijke, opgewonden en omwondige spel.

Tekening van Piloty. Waarin ik toch iets van Toergenjev herken. En van mezelf.

Andere mening

Gabriël Metsu, “Het zieke kind”, 1665

Ik lees een stuk van Carl Zimmer (1966), vooraanstaand Amerikaans wetenschapper, blogger en columnist. Zimmer, zelf zoon van een politicus, maakt zich ernstig zorgen over de verhouding tussen wetenschap en politiek. Hij maakt zich sterk voor de wetenschap als leidraad voor de samenleving, is bezorgd over “science-denial” en wijst op de gevaren ervan voor onze toekomst. “If people come to see science as just someone else's opinion, rather than a powerful way of knowing based on evidence, then all sorts of trouble may arise“, lees ik. Mensen moeten meer inzicht krijgen in hoe de wetenschap werkt, is zijn overtuiging. Met populair-wetenschappelijke stukjes en boeken probeert hij daaraan bij te dragen. Zimmer vindt dat elke wetenschapper de plicht tot populariseren heeft.

Ik voel met Zimmer mee. Ik las zijn populair wetenschappelijk boek over erfelijkheid en zie overal potentieel politieke discussies ontstaan die de verkeerde kant op kunnen waaien. De wetenschap zou veel van die discussies kunnen beslechten. Wat zelden gebeurt. De wetenschap heeft het ook allemaal een beetje aan zichzelf te wijten, denk ik wel eens. Wetenschappers zijn het continu met elkaar oneens, over van alles en nog wat, soms op heel fundamenteel niveau. Mensen voelen dat. Bij de Corona-bestrijding zie ik het ook voortdurend. Maurice de Hond leest weer onderzoeken die de RIVM wetenschappers weer niet gezien hebben, een fysicus maakt een model van verspreiding waar niet op wordt gereageerd en zegt dan: fysici steken blijkbaar anders in elkaar dan virologen. Wat moet je daarmee, als burger, als wetenschappers allemaal andere dingen blijven roepen, of al leggen ze maar andere accenten. Zeker als ze elkaar met hun resultaten gaan beconcurreren, wat ook gebeurt, dan gaan als die populaire stukjes van Zimmer niet meer helpen. Hoezeer ik het ook met hem eens ben.