 |
| Rembrandt, “Jeremia treurend om de verwoesting van Jeruzalem “, 1630 |
Ik lees momenteel een boek over de vervolging van Franse kunstenaars en schrijvers na de Tweede Wereldoorlog. Épuration. Daar leer je veel van. Voor zover we het al niet wisten.
In september 1944, vlak na de bevrijding, publiceerde Jacques Decour en Jean Paulhan in hun eerder clandestiene verzetstijdschrift “Les Lettres Françaises” een lijst met 136 namen van intellectuelen, veelal schrijvers en propagandisten, die “fout” waren geweest en “hun welverdiende straf” moesten krijgen. Een van de mannen op de lijst, Jean Galtier-Bossière, sprak daarna steeds over “Paulhan Le Juste”. “De nazi’s”, zo schreef hij, “hebben in ons een spoor van autoritaire praktijken en vervolgingsdrang nagelaten”. Paulhan ging zich ongemakkelijk voelen onder de uitspraken van Galtier-Bossière en korte tijd later keerde hij zich openlijk tegen de door hemzelf gepubliceerde lijsten.
In de pers ontstond een polemiek tussen Albert Camus en François Mauriac over de “épuration”. Camus had geschreven dat genade voor moordenaars de slachtoffers hun recht op gerechtigheid ontnam. Mauriac nam het op voor de aangeklaagden. Toen de dichter en journalist Robert Brasillach - die een tekst had ondertekend waarin geëist werd had dat alle verzetstrijders geëxecuteerd en geschreven had dat “we ons 'en block' van de Joden moeten ontdoen, inclusief hun kinderen” - ter dood werd veroordeeld, wendde de moeder van Brasillach zich tot Mauriac. Mauriac concludeerde dat Brasillach welbeschouwd alleen woorden de wereld ingeslingerd had en stelde een petitie voor clementie op, onder meer ondertekend door prominenten, onder wie oud verzetsstrijders. Camus dacht na en uiteindelijk zou ook hij ondertekenen. Als laatste.
Het zijn verhalen die me raken. Die stemmen tot nadenken. Als je bereid bent diep in je hart te kijken en durft terug te keren op je standpunt. Tot ander inzicht komt. Het inzicht van je opponent. Als je barmhartig wil zijn voor de hardvochtigen. Als je medeleven toont met de verslagenen, ook als die zelf ooit anders handelden. Je zou er bijna katholiek van worden, zo katholiek als Mauriac.
De Gaulle was geen katholiek. Hij wees de Mauriac petitie af. Brasillach werd in februari 1945 gefusilleerd, net 36 jaar oud.
