Gemiste ervaring

 

Hans Baumgartner, “Studentenhuis, Casiusstrasse Zürich”, 936

Ik kijk nog maar even naar de foto.

Soms kun je iets missen wat je nooit hebt gekend.

Traumatische ervaringen kunnen overerfbaar zijn, schreef ik in mijn voorgaande blog Waarom zou ik de goede ervaringen van generaties voor mij niet kunnen missen. Niet kunnen voelen. Nu geloof ik niet dat een van mijn voorvaderen ooit in Zürich is geweest, maar misschien heeft iemand wel boeken gelezen. Boeken geschreven. Je weet het niet.

Je kunt veel kanten op met deze theorie. Ook goede kanten. Er is toch nog hoop, durf ik denken.

Veel gebeurd

  

Vicomte Paul de Singly (1844-1912) Promenades champêtres, 1906

Traumatische ervaringen kunnen overerfbaar zijn. In de jaren zeventig werd een experiment uitgevoerd: een generatie ratjes werd getraumatiseerd door het toedienen elektroshocks, direct nadat een rozengeur in hun hokken werd verspreid. Tasjes vermenigvuldigen zich snel. Meerdere generaties later, waarbij aan nakomelingen noch elektroshocks werden toegediend, noch rozengeur werd verspreid, werd het experiment gedeeltelijk herhaald: deze werd een zoveelste generatie later enkel blootgesteld aan rozengeur en zie: de ratjes raakten in paniek.

Een collega vertelde dat ze bij het betreden van een donkere kerk altijd een onbestemd naar gevoel kreeg, alsof ze weg wilde. God weet wat ooit gebeurd is.

In zekere zin is de mensheid voorgoed verloren, vrees ik. Er is teveel gebeurd.

Wolken met me mee

 

Gustave Caillebotte, “Vissers aan de Yerres”, 1876 

Als de zon schijnt

    Zitten dingen beter mee,

Maar soms ook even niet,

 Soms heb je geen idee,

Waar het nu weer 

        aan kan liggen,

Wat brengt dit nu 

          zo weer teweeg,

Vind ik soms heel weinig reden

 Maar wat verder soms wel twee

   Loop ik onbewolkt naar huis toe,

Neem de wolken 

                             met me mee

Omdat ik niet zonder kan

 

Nieuwe dagboeken van Voskuil. In de zon lees ik wat willekeurige passages.

Het kabinet Den Uyl is gevallen. Hij komt op televisie, kamerzitting. “Ik kan niet zeggen dat ik van het begin tot het eind geboeid ben, het merendeel van de tijd verveel ik me rot, maar daar doorheen blijft het aangename gevoel dat ik vanavond een alibi heb om niets te doen. Ik vind het zelfs een beetje jammer dat ik daar niet in die kamer zit, al zou ik dan uiteraard geen genoegen nemen met een achterbankje. Een bezeten leven, waarin je geen tijd krijgt te beseffen dat het allemaal onzin is”. Vooral die laatste zin.

Brief aan Barend Voorham, over een van zijn verhalen: “Ik ben kennelijk je lezer niet. Aan mijn reactie heb je niets. Je kunt hem beter - en terecht - woedend naast je neerleggen. Tenzij zou blijken dat je over een paar jaar ook je eigen lezer niet bent. Als je dat risico wilt vermijden, dan kun je het het beste een jaar of acht in een la leggen voor je het overleest. Wanneer je dan om jezelf kunt lachen en in een helder, nuchter Nederlands onder woorden weet te brengen wat je werkelijk bezielde, dan is de kans groot dat ik dat wel met plezier lees en dat je aan mijn critiek geen behoefte hebt”. Voskuil liet zijn dagboeken jaren in de la voordat hij begon te bewerken. Ik schrijf een jaar of acht aan dit blog. Het sorteren komt nog wel.

Nog eentje dan, omdat Voskuil niet zonder kon: “Schrijven, dat is het, een kleine wereld, geheel voor jezelf”. Omdat ik niet zonder kan. Geen wonder dat ik een van zijn lezers blijk te zijn, ook al heb ik er wat weinig tijd voor. Wachten nu op mijn pensioen.

Vederlichte herinneringen

 

Met Epi 

Er zijn nieuwe beelden van Cruijff opgedoken, in kleur. Unieke beelden van toch een unieke figuur, die mijn jonge jeugd mee kleurde. Vederlicht vliegt hij door mij geheugen. Als een nostalgisch gedicht langs mijn verleden. Cruijf is poëzie. Veel in het leven is poezië in potentie, als we het maar willen zien.

Toen Johan nog Cruijffie heette. Met namen als Nuninga, Muller.

De Europacup-finale tegen AC Milan, toen ik niet op mocht blijven.

De finale van het WK, waarin hij de beste was, van het toernooi, van de wereld. Behalve in de finale, waarin we hem na de bekende rush in de eerste minuut niet meer gezien hebben. Wat een kleine relatiecrisis niet vermag.

Schoonheid is een breed begrip. Cruijff is kunst, als Maradona, zoals Messi. Alles wat licht is heeft schoonheid.

Met Aad

Met Willem

Binnen

Georg Schrimpf, “Meisje bij het venster (ochtend)”, 1925 

Blijf maar binnen

 Binnen is het beter

                       veilig

Het is lekker warm

                         binnen

Dus waarom zou je buiten gaan

Je hebt

                                            je eigen gedachten

                                            om je te vergezellen

Laat de rest

         maar lekker

                   buiten staan

Buiten

    heerst de angst

en is er niemand

 om te helpen

Binnen help de deur

                  die je net

                                           op slot

                                                   hebt gedaan

Binnen zijn de muren

        de strepen op behang

Buiten is het donker

Buiten schijnt de maan

Buiten zijn de sterren

Hoe ver

                                         ook hier vandaan

Zover

kun je niet reiken

Zover kun je nooit gaan

Binnen is het beter

veilig

                                lekker warm

Waarom zou iemand

 überhaupt 

   en onnodig

                                nog buiten willen gaan.

Vrouwen heersen

 

Ivan Olinski, “Gedichten lezen “, ca. 1939

Ik herhaal een citaat van Bob Dylan:

“I think women rule the world and that no man has ever done anything that a woman either hasn’t allowed him to do or encouraged him to do”.

Ik realiseer me hoe diep de traditionele waarheid is die erachter schuil gaat. En het gaat ook geheid fout zodra iemand zich buiten deze waarheid plaatst. Zie de grote wereldleiders. Het zijn altijd mannen bij wie het fout gaat.

Le Bal d’Opéra

 

Henri Gervex, “Le Bal de L’Opéra”, 1886

Aan het einde van de negentiende eeuw vonden in Parijs zo’n zes weken voor Aswoensdag carnavalsbals plaats, niet voor het gepeupel, zoals tegenwoordig nog steeds in Brabant en Limburg, maar voor de beaumonde. Gervex beeldt zo’n  carnavals-scène af in de Salle d’Opéra, later Opera Garnier, op en voor een balkonloge. Centraal staat echter een gemaskerde vrouw in wit, geflankeerd door twee mannen in klassieke kostuums met hoge hoeden. Bankiers misschien, of fabrikanten met veel geld, het flirten is van alle tijden. Een prachtig schilderij, van uitzonderlijke compositie. Ik houd ervan als je zelf mag invullen, ik waan me in vroeger tijden. De aandacht blijft niet steken bij de witte dame, al zou ze willen, maar wordt getrokken van links naar rechts, naar de andere aanwezigen, als ware je er zelve bij, terug in de tijd. Je zou er een roman bij kunnen schrijven, een verhaal.

Dit maakt een mooi schilderij. Het merkwaardige is dat het tegenwoordig weer kan, waar het werk van een schilder als Gervex gedurende vrijwel de gehele twintigste eeuw als academische rotzooi werd afgedaan. Geen museum dat zijn werk aankocht. Zelfs zijn beroemdste werk “Rolla” kwam van 1933 tot 2010 het depot van Musée des Beaux-Arts in Bordeaux niet uit, tot het in dat jaar werd aangekocht door het Musée d’Orsay. In 2018 werd ook “Le Bal de L’Opéra” door het museum aangekocht, waar het nu samen met “Rolla” prijkt in haar afdeling negentiende eeuwse schilderijen. Meer dan een eeuw lang was het in bezit geweest van de familie van chocoladefabrikant Henri Menier, die het begin twintigste eeuw had aangekocht, verborgen voor het modernisme, tot het weer op de markt mocht. Het werd gepresenteerd als een herontdekking. 

Ik zie het als een kleine overwinning.

Doodsangst

Thomas Benjamin Kennington, “Koper poetsen”, 1912

Moeder is jarig. De lente is begonnen.

Mijn vader is al vijfentwintig jaar dood, maar mijn moeder is er nog. Gewoon door blijven leven, een soort na-leven eigenlijk. Ze heeft nooit meer moeite gedaan er een nieuwe draai aan te geven. Ik ben niet bang voor de dood, zegt ze nu. Op een gegeven moment is het goed geweest. En een keer is het toch zover. 

Zo praat ze.

Maar ik kan zo niet denken, merk ik. Het gaat niet om het sterven, niet om de dood, maar om het afscheidnemen. Afscheidnemen van de persoon die je altijd nabij is geweest, is in bepaalde zin onverdraaglijk. Ik merk dat ook bij mijn cliënten. Afscheidnemen van cliënten die me een tijdlang nabij zijn geweest. Cliënten met ziekteangst, doodsangst, die uiteindelijk niet bang blijken om te sterven, maar voor het beeld dat ze hun kinderen achterlaten bij de kist waarin ze liggen opgebaard.

Mijn moeder lijkt die angst niet zo te hebben. Maar ik weet nog steeds niet of ik straks zal kunnen zeggen: het is goed zo!

Rij voorzichtig

Walter Westley Russel, “Schoen strikken”, ca. 1910

Ik hoor me zeggen

Rij voorzichtig,

Een snelle kus

Daar rij je heen,

De kans is klein

                       dat iets gebeurd,

Maar elke afgrond

            is er één,

Denk ik snel

                          een om-correctie,

Rij voorzichtig,

                    Rij maar heen.

Verre herinnering

 

Dit zou’em moeten zijn

In 1965 was ik nog een kleuter. We gingen naar het circus. In het dorp, achter het politiebureau kam circus Boltini. Mijn moeder en haar zussen praatten giechelend over Rob de Nijs en Johnny Lion, want die zoud n optreden in het circus. Mijn moeder nog niet eens dertig. Zestig jaar geleden.

Later zou mijn moeder zich vooral herinneren hoe duur het was, maar ze kon niet achterblijven, blijkbaar. Piet en Bets waren er ook, met de kinderen. Een de broer van mijn vader, en mijn neefjes.

Ik herinner me alleen nog de clowns, die in een oude brandweerauto de piste opreden. De open wagen lag vol met koffers, een clown gooide ze aan de ene kant eruit en via andere clowns kwamen de koffers en via de andere kant weet in. Dat is wat ik nog herinner.

‘Rob de Nijs is dood’, zei ik tegen mijn moeder. ‘Help me eens’, zei ze, ‘wie was dat ook alweer’. ‘Oh’ vervolgt ze, ‘een voetballer toch?’ ‘Nee mam, een zanger.’

Tachtig

 

Herman van Veen is tachtig en mocht bij Ivo Niehe. Veertig-vijftig jaar geleden, toen ik nog journalistieke ambities had, was Ivo Niehe ook al op televisie. Zijn manier van interviewen irriteerde me. Zonder kritische vragen, geen vraag ook waar hij eigenlijk niet zelf het antwoord al niet op wist. Vertel nog eens… Wat oude opnames erbij en klaar. Zo zag ik dat.

Maar tegenwoordig ben ik wat milder. Het is ook een manier, kan ik nu denken. En als Herman het zich wil laten welgevallen… Herman vond het blijkbaar oké en - eerlijk is eerlijk - ik eigenlijk ook wel. Want Herman was een stukje van mijn jeugd. “Susanne” zong hij mooier dan Cohen. Wat iets wil zeggen, uit mijn mond.

Soms moet je Ivo gewoon zelf een beetje aanvullen. In een interview van vijf jaar geleden vertelt Herman: 'Soms lopen dingen anders dan gedacht. Ik zou onderwijzer worden.' Maar het liep anders. Herman denkt dat als hij inderdaad leraar zou zijn geworden, hij en zijn eerste vrouw nog steeds getrouwd zouden zijn. 'Maar ik werd een reiziger. Daar had zij niet op gerekend, ik ook niet. Je raakt raakvlakken kwijt. (...) Dat laatste gebeurde ook in mijn tweede huwelijk. Onze paden liepen uiteen.'

Ik mijmer wat na op een mooie zondagochtend. Reflecterend op mijn leven. Ik ben nooit een reiziger geweest. Ik ben een thuisblijver. Een mooi zonnetje glinster laag in  het water bij mijn achtertuin en zie dat de meesjes alweer huisjes beginnen te zoeken. Herman zingt droevig door mijn achtergrond, wat minder hard dan vroeger want mijn vrouw zit hier ook. Wat het fijner maakt. Het is goed zo!

Ochtend

 

Edmund Aubrey Hunt (1855-1922), “Avond in Holland”, ca. 1880-1890 

Diep-donker 

                        in het kamerbinnen 

                 de zwarte 

                     groene 

                                             gordijnennacht, 

kerkhof-schaduwen 

           over de laag-ligging 

                      van het grijzerig-witte

hard 

                     onbewegende 

                   breede 

                                    gespreide. 

Dampt huivend 

          en fronsend 

                               de mistige stilte.

Dampt huivend

en fronsend

                        door de stilstaande tijd

                     langs de oevers

                        van ons leven

  langs de oevers

   van de tijd.

naar een kleine beweging

van eeuwigheid.

Gedicht in proza, Lodewijk van Deyssel, fragment uit “Ochtend”, 1888, door mij geplaatst in de rust van het ritme, met een verkorte afronding. Zo kan het wel weer anno nu.

Misschien geluk

 

Luis Ricardo Falero, “Fee onder de sterrenhemel”, 1885

Ik ben schuldig en u niet, mooi zo. Maar u zou toch in staat moeten zijn tegen uzelf te zeggen dat u ook zou hebben gedaan wat ik deed. Misschien met minder inzet, misschien ook met minder wanhoop, maar toch op de een of andere manier. De moderne geschiedenis heeft inmiddels voldoende bewezen, dat iedereen, of vrijwel iedereen, in een bepaalde combinatie van omstandigheden doet wat hem wordt opgedragen; en neemt u mij niet kwalijk, maar er is weinig kans dat u een uitzondering bent, net zomin als ik. Als u geboren bent in een land en in een tijd waarin niemand uw vrouw en kinderen komt vermoorden, en waarin ook niemand u komt vragen andermans vrouw en kinderen te vermoorden, prijs dan de heer en ga in vrede. Maar vergeet dit nooit: u hebt misschien meer geluk gehad dan ik, maar dat maakt u nog niet tot een beter mens.

Jonathan Littell, “De welwillenden”

Er kan geen finaal oordeel zijn. Niet voor u, niet voor mij. Iedereen is tot het slechte in staat, afhankelijk van de omstandigheden. Maar dat betekent nog niet dat het allemaal niet uitmaakt. Littell schetst de rauwe wreedheid van de oorlog. Maar ik weet of ik me daarbij neer wil leggen. Zeker niet in dit nieuwe tijdsgewricht. Een droevig citaat, hoeveel waarheid er ook in zit.

We hebben geluk gehad.

Blondine

Wilhelm Hempfing, “Zittende blondine”, ca. 1940

Wilhelm Hempfing (1886-1948) was een Duits kunstschilder die de goedkeuring van de nationaal-socialisten kon wegdragen. Hij was lid van de ‘Reichskammer der bildenden Künste’ en nam tussen 1937 en 1944 deel aan zeker 28 exposities, waaronder alle edities van de ‘Großen Deutschen Kunstausstellung’ in het ‘Haus der Deutschen Kunst’ te München. Veel Duits-romantische landschappen en portretten, vaak ook naakten, van gezonde blonde Duitse ‘Mädeln'. Diverse nazi-prominenten, waaronder Goebbels, kochten zijn werk.

Er kleeft een mooi verhaal aan het hier getoonde ‘Zittende blondine’ van Hempfing. Het werd in 1941 door Julius Staub voor 1500 Reichsmark verworven voor zijn meester Adolf Hitler. Hitler refereert er ook aan in zijn door Henry Picker opgetekende tafelgesprekken. Het portret laat een onmiskenbare gelijkenis zien met Eva Braun, welke noch Staub, noch Hitler kan zijn ontgaan. Hoe we er ook naar kijken, het is gewoon een mooi portret, met een bijzonder verhaal. Ook dat is belangrijk. Het portret circuleert nog steeds in het particuliere circuit. Laatstelijk werd het geveild voor 4200 euro. Het had, gekoppeld aan het Hitler-verhaal, in geen enkel museum misstaan. Maar musea zijn daar schijnbaar nog steeds niet aan toe.

Dan maar in mijn eigen museumpje.

Demonen

 

Leon Wyczolkowski, “In het boudoir”, 1885 

Het demonische komt het meest ijzingwekkend tevoorschijn als het allesoverheersend opduikt in zomaar een mens. Ik heb dat in mijn leven meermaals zien gebeuren, zowel van nabij als van een afstand. Het zijn niet altijd de voortreffelijkste lieden, ze hebben vaak weinig geestkracht en talenten en munten zelden uit door goedhartigheid. Maar er gaat een ongelooflijke kracht van hen uit en ze oefenen een miraculeuze macht uit over alle schepselen in hun omgeving, ja, zelfs over de elementen, en wie kan zeggen hoe ver een dergelijke invloed reikt? De vereende morele krachten kunnen niets tegen hen uitrichten, en al wil het meer verlichte deel van de mensheid hen verdacht maken, hen ontmaskeren als bedrogenen of bedriegers, het is tevergeefs, want de massa voelt zich tot hen aangesproken. Zelden of nooit vinden ze onder tijdgenoten hun gelijken en niets kan hen overwinnen, behalve het universum zelf, waarmee ze de strijd hebben aangebonden.

Goethe

Goethe raakte in zijn latere leven steeds meer geobsedeerd door het demonische in de mens. Ik heb dat aspect in zijn denken nooit zo goed begrepen. Maar Goethe krijgt altijd gelijk. Vanuit een grootsheid die het slechte overstijgt. Als je meer als tweehonderd jaar geleden zo’n analyse kunt maken verdien je het nog steeds gelezen te worden. Maar hé t zijn er zoveel. En die lezen geen Goethe. Het is onbegonnen werk. Ik laat het maar gebeuren. Uiteindelijk heeft het universum ook Goethe tweehonderd jaar overleefd. En we zullen alles weer vergeten, wat ook troost geeft.

Oren dicht

 

Soms 

       hou ik 

                             mijn oren dicht

Bouw een muurtje

       Zware gordijnen

Soms 

        kan ik 

                                    mij goed verbergen

In mijn boeken

       Schrijverijen

     Soms 

                een lach 

                                 op mijn gezicht

Koetje kalfje

            Geen chagrijnen

Soms 

         hou ik 

                                   de deur gesloten

Maar door de kieren….

 Kan de onrust 

               niet verdwijnen

Grootsheid

 

Paul Fischer, “Uitzicht vanaf het balkon van de kunstenaar, Sortendams Dosseringen”, 1887.
Een mooie dag aan de oevers van de Maas, met andere gedachten.

Iedereen heeft het over de president. Ik ook!

De president heeft een narcistische persoonlijkheid. Ik zeg het voorzichtig. Alles wat hij doet staat in het teken van de bevestiging van zijn eigen grootsheid. En daarvoor is alles geoorloofd. Als je met hem om wil gaan zul je daar rekening mee moeten houden. Je zult altijd moeten zorgen dat hij uiteindelijk de credits krijgt. De mensen die dicht bij hem staan snappen dat vanzelf. Doen dat automatisch. Maar andere mensen zijn soms hardleers. Wat niet werkt. Niemand geraakt buiten zijn invloedssfeer. Als je hem nodig hebt moet je je klein maken. Zijn macht is inmiddels te groot.

Iedereen heeft het over de president. Allemaal bevestigen we zijn gelijk.

Ik ook!

Punk herinnering

 

David Johansen is dood. Ik zag hem in 1984 op Rock Werchter. We gingen er met de bus naartoe, vooral ook omdat Lou Reed kwam. En omdat we voor het eerst in jaren niet naar Pinkpop waren geweest. Ik herinner me de hooikoorts, vanwege het gemaaide gras. Ik herinner me dat ik in mijn eentje even naar Johansen ben gaan kijken. Zonder dat het veel sporen nagelaten heeft.

Johansen heeft met zijn New York Dolls vooral zijn sporen nagelaten in de Punk scene, waar in uiteindelijk nooit middenin heb gezeten. Dat soort dingen hangen ook samen met je vrienden van het moment, die in 84 al niet meegingen om Johansen van nabij te zien.

In een naburig dorp had je een punk-band, de Brassers, en een naast de kerk gelegen punk-café die De Kwiet heette. Daar was een kleine punk-scene. Toen Hermans Brood in het dorpshuis kwam kwamen de Brassers in een busje aanrijden en vroegen of ze in het voorprogramma mochten. Café De Kwiet in de raam een kijkdag opengelaten om de kerkgangers te shockeren. Soms kwamen wij er ook. Een vriend van me lachte een keer hard en toen stond er een in zwart gekleed punkmeisje op en gaf hem een pets in zijn gezicht. “Er valt niks te lachen”, zei ze. Dat was niet onze stijl.

Maar dit alles heeft niks met David Johansen te maken. Van hem weet ik ook niet zo veel. Na zijn Hothothot-hitje was het wel helemaal klaar. Maar hij stond altijd goed op de foto. Zo zag ik me vroeger ook zelf wel, daarom ging ik misschien in 84 wel even kijken. Goed dat ik niet zo ben geworden.

Psychische noodzaak

 

Walker Evans, “Coney Island Boardwalk”, 1929

Trump maakt ruzie met Zelensky en mijn gedachten schieten alle kanten op.

Niet zo lang geleden kocht ik twee dikke geschiedenisboeken van Ian Kershaw, over Europa vanaf de Eerste Wereldoorlog. Tot 2017, het jaar van verschijnen. Ik ben er nog niet aan begonnen. Voor als ik pensioen heb, dacht ik bij aanschaf.

De geschiedenis laat ons het heden beter begrijpen, zeggen ze weleens. Maar die uitspraak kan inmiddels ook de ijskast in. Trump maalt niet om de geschiedenis. De boeken van Kershaw voelen nu een beetje als een biografie van een nog levende persoon, die na verschijnen de verkiezing heeft verloren. Hillary, Kamala.

Ik zag een tijdje geleden een film over de jeugd van J.D. Vance, waarin hij als een sympathieke jongen werd neergezet. Zoals ze dat doen in Amerika. Ook al zo’n biografie die niet af is. Wie weet waar het nog op uitdraait.

Je kunt nadenken over wat macht met mensen doet. Of de nabijheid van macht, ook dat. Ik ben niet goed met dominante mannen, maar heb toch een hele tijd dicht tegen bestuurders aan gewerkt. Wat vaak goed ging trouwens. Maar wat zegt dat over mij. Ik heb de analyse nog steeds niet helemaal rond.

Weer denk ik over evenwicht. En het verstoren daarvan. Waarvoor op een gegeven moment een soort van psychische noodzaak ontstaat. Misschien zit daar wel een les vanuit de geschiedenis. Of anders voor ons eigen leven. Op het zelfdestructieve af.

Kennis van psychologie laat het heden soms beter begrijpen. Maar niemand neemt er notie van.

Recht spreken

 

Leonid Pasternak, “De avond voor de examens”, 1895

In “De broers Karamazov” staat een hele verhandeling te lezen over de verhouding tussen het kerkelijk recht en het maatschappelijk recht. De hele discussie lijkt niet meer van deze tijd, maar de vraag of het bestraffen van misdadigers wel zin heeft als er geen enkele poging wordt gedaan om ze tot berouw te krijgen. We laten ze maar een beetje verpieteren in gevangenissen tot ze weer vrij komen en denken dat dat recht is gesproken. Dostojevski had daar moeite mee, en ik eigenlijk ook wel. Eigenlijk moest geen enkele misdadiger vrij mogen komen zolang die niet oprecht berouw betoont. Maar ja, wie moet dat dan weer beoordelen? Psychologen hebben het al druk genoeg met de slachtoffers.

Hetzelfde

 

Als we Deventer binnenrijden herken ik de Ceintuurbaan en even later de ramen waar Jaap en Suus gewoond hebben. Spil woont daar recht achter. Misschien is het te verklaren uit het onwezenlijke van de situatie, misschien ook wil ik, na een hele middag waarin hij aan het woord is geweest, iets terugdoen, iets menselijks van mijn kant. Hoe het zij, als we daar langsrijden, scheelt het weinig of ik zeg: ‘Achter die ramen heb ik vijftien jaar geleden geweldig liggen vrijen’. Liggen? Zitten? Staan? - ik aarzel over de juiste formulering en zwijg. - God weet gebeurt het nog eens dat ik mijn mond open, als ik nog iets afweziger ben, of als mijn controle om andere redenen verzwakt is, voor een kort ogenblik, of van ouderdom.

Ik heb geen grote geheimen wat dit soort dingen aangaat, maar ik herken het gevoel. Voor je het weet zeg heb je meer gezegd dan je zou willen. Anders kun je nooit eens Ad rem zijn. En dat wil je toch ook, zo af en toe, zeker onder collega’s.

Ik koop de dagboeken van Voskuil, zopas “Uitzicht op geluk”. Al bladerend lees ik wat. Alles draait om herkenning. Om redenen die ik nog steeds niet goed begrijp lijken we dat te zoeken. Het gevoel van ‘zie je wel, het gaat overal hetzelfde’.

Hoe kleiner de afwijking van de alledaagse werkelijkheid is, hoe meer ik ervan geniet, zegt Voskuil er zelf over, in een iets ander verband. Maar wat is genieten. Het leven is treurig, als je zijn dagboeken leest. Het lijkt een goede zaak dat hij ze bewerkt heeft tot een romancyclus.

Evenwicht

 

Ellen von Unwerth, 1993

Na de Tweede Wereldoorlog vormde zich een zeker evenwicht in de wereld. Soms een wankel evenwicht, niet altijd eerlijk ook, maar er was evenwicht. Tot nu, zo lijkt het. We weten niet wat komt.

De laatste tijd heb ik regelmatig nagedacht over evenwicht. Evenwicht is een sleutelwoord. Het is de essentie van leven, zelfs van materie. Het hele universum is in beweging, enkel op zoek naar evenwicht. Ook ik zoek naar het evenwicht, wij allen, want alleen evenwicht zorg voor rust. 

Evenwicht staat voor harmonie, wat de basis is voor schoonheid, in het gedicht. De basis van relaties. Start van elke intentie, motor van vooruitgang. Alles in het leven is afwegen. In het wegen zoeken we balans. In de balans ontstaat de rust.

Disbalans werpt ons terug. Terug in de onrust, terug in de chaos, die wel willen vermijden. Harmonie staat haaks op de chaos. De chaos staat haaks op balans, haaks op de harmonie die we zoeken.

En toch, als we dichterbij komen wordt vrijwel altijd de boel weer door elkaar geschud. Soms heb ik het gevoel dat ik dicht bij de essentie kom, maar dat laatste wil ik maar niet snappen. 

Je komt er nooit helemaal. Je komt hooguit in de buurt, en ook dan nog maar voor even.

Complementair

Elliott Erwitt zat in het voorjaar van 1989 op het plein voor het Louvre, tegenover de fontein, voor de pyramide. Hij schoot zomaar wat foto’s, zoals altijd. De kunst van observeren. Fotografen kijken beter. Vaak zocht hij naar de emotie, meestal in een moment, maar soms werd het een reeks, zoals op die mooie dag in het voorjaar, voor het Louvre. 

Erwitt zocht en benadrukte altijd de verschillen tussen mannen en vrouwen, waarvan hij vond dat ze complementair waren. Vrouwen moeten niet op mannen willen lijken. Niet alleen omdat ze verschillen, maar vooral omdat ze complementair zijn. Je moet een natuurlijk evenwicht niet verstoren. Soms mag er overlap zijn, meestal is er evenwicht nodig.

Kijken naar kunst is de kunst van herkennen. Vrouwen kijken anders dan mannen. Rond de tijd dat Elliott bij het Louvre zat was ik net getrouwd en met mijn vrouw in Parijs. Het geheim van een goed huwelijk is het evenwicht, niet persé gelijkwaardigheid. Alleen in het evenwicht blijft alles marcheren. Omdat we eenvoudigweg niet gelijk zijn, en ook nooit zullen worden.

Het koppel dat door Elliott gefotografeerd werd illustreert de kunst van het balanceren. Zonder te overdrijven, zonder klef of cliché te worden. De zoektocht naar balans, naar liefde wellicht. Waarbij je kunt voelen dat het goed is zo. Maar ook een zoektocht die nooit eindigt. Niet voor mij, niet voor de mensheid. Niet voor niets sluit Elliott af met een lege plek: plaats voor de volgende. Tot  in de eeuwigheid.

  

Ander gevoel

 

Bij toeval stuit ik op een oude Top 40 lijst uit september 1965. Ik zat nog op de kleuterschool. Maar het merendeel van de hits ken ik nog, al is het natuurlijk vaak van iets later. Hoe dan ook. Satisfaction stond op 1. Ik herinner me Satisfaction als een van de eerste popliedjes die ik mee probeerde te zingen: “get no” zong ik, zonder enig benul van de betekenis te hebben. Het moet iets van een begin zijn geweest.

Ik zie Bob Dylan, de Beatles, de Kinks, de Beach Boys, Donovan. Allemaal LP’s van gehad. Zelfs Marianne Faithfull.

Het is een vreemd gevoel om al die bekende songs te zien en je te realiseren dat het allemaal zo lang geleden was. Een andere tijd en een ander gevoel. Wat niet meer terugkomt. Verwachtingen van een generatie van kort na de oorlog, zoals ik ze wellicht net te laat maar een beetje toch nog gevoeld heb. En waarvan we intussen weten dat ze niet worden bewaarheid. Maar het gevoel zit er nog steeds, al schiet niemand daar nu nog iets mee op. Alleen ikzelf misschien.

Omdat schoonheid…

      

Louis Vuiton, Vogue-reportage, “L’invitation au voyage”, door Inez & Vinoodh.

Omdat ik soms niet weet hoe schoonheid te definiëren.

Omdat ik soms niet weet hoe kunst te definiëren.

Omdat het allemaal door elkaar begint te lopen.

Omdat het evenwicht in gedrang komt.

Honderd-en-een redenen. 

Omdat het niet goed voelt.

Omdat het beter voelt.

Omdat schoonheid blijvend is.

Opdat schoonheid moet blijven.

G

In rede gebroken

 

Lina Scheynius, zonder titel

De rede lijkt gebroken,

En alle mensen zwijgen,

Een vogel stopt met fluiten,

De deur klapt zachtjes dicht,

De rede lijkt gebroken,

De wolken zullen wijken,

De zon heeft niet geschenen,

Een raampje remt het licht,

De rede lijkt gebroken,

Tussen hazen en hun vlucht,

Tussen de muizen en de spouwen,

Tussen het woord en een gedicht,

In de angst voor het verdwijnen,

In verdriet om wat er komt,

In het donker van de kelder,

In de meerderheid gezwicht.

Gedicht in proza

 

Heinrich Gogarten, “Winteravond in Hamburg”, 1892

Nog maar een keer Toergenjev dan. Als een gedicht in proza. Omdat ik het niet beter kan:

Het was een witte winter met de wrede stilte van wolkenloze vorst, met dikke, knarsende sneeuw, roze rijp op de bomen, een bleek smaragdgroene hemel, rookmutsen boven de schoorstenen, damp die naar buiten wolkje zodra ergens een deur openging, frisse gezichten in de bijtende kou en de jachtige draf van verkleumde paarden. De januaridag liep al ten einde; de avondkleden perste de roerloze lucht nog sterker samen en de bloedrode zonsondergang vervaagde vlug.

Gelukkig heb ik mijn boeken nog! Omdat de wereld er niet beter op wordt!

Zijde zwart

 

Thérèse Schwartze, “Portret van Lizzy Ansingh”, 1902 

Zijde zwart

Een zware gedachte

Brengt zwakjes wat licht

In mijn zware gedachten

Brengt zwakjes zekerheid

Die ik zelden verwachte

In mijn zwakke gedachten

In mijn zware verwachten

Zoals de zeven zijden 

                               inzicht brachten

Die ik eerder nog 

                                   zo vaak verachtte.