Voorbij

 

Twee vrouwen op de pier van Clayton-on-Sea, ca. 1900

Als ik op vakantie ben maak ik foto’s. Wie foto’s maakt kijkt scherper, beweer ik weleens. Bewuster. Maar misschien is dat enkel een excuus.

Wie foto’s terugkijkt kijkt anders, ook dat. Alle kleine pijntjes, ongemakken en frustraties, boosheidjes, zijn snel vergeten. 

“Ik kan de werkelijkheid van de feiten niet laten zien, ik kan er slechts de schaduw van weergeven’’, schreef Patrick Modiano. 

De herinnering maakt weemoedig. Niet noodzakelijk beter. Niet noodzakelijk mooier. Al is het maar omdat het allemaal weer voorbij is.

Mitleid

 

Frédéric Valloton, “Het zieke meisje”, 1892

Stefan Zweig wekt in zijn roman “Ongeduld” het concept van medelijden uit. ‘Mitleid’ in het Duits. Zo schrijft hij het volgende:

Ik weet dat het geen zin heeft zich een genot te ontzeggen omdat het anderen ontzegd is, zichz LF een geluk te verbieden omdat iemand anders ongelukkig is. Ik weet dat elke seconde dat wij lachen en onnozele grappen maken, ergens iemand in zijn bed ligt te reutelen en sterft, en dat achter duizenden vensterbanken ellende schuilgaat en mensen hongerlijden, dat er ziekenhuizen, steengroeven en koolmijnen zijn, dat op fabrieken, in kantoren, in tuchthuizen tallozen moeten zwoegen, dag in dag uit, en dat de nood van niemand er minder op wordt als weer een aner zich zinloos kwelt. Ik weet maar al te goed: als je zou proberen je alle ellende voor te stellen die er op een en hetzelfde moment op deze aarde is, dan zou het je de slaap benemen en iedere lach in je mond smoren. Maar steeds is het toch niet het gedachte, het verbeelde lijden dat je verplettert en vermorzelt; alleen wat de ziel met meevoelende ogen daadwerkelijk heeft gezien, kan haar waarachtig tot ontzetting brengen.

Ik plak deze observatie op mijn werk als psycholoog. Al het leed in de wereld gaat mij minder aan het hart dan het leed van mijn cliënten. Zweig noemt dat “meegaan in het lijden”. Daar hoort een oprechtheid die alleen gevonden kan worden in het individuele contact. Al de rest is humbug en sentimentaliteit.

Vrijheid in zicht

 

William Brymner, “In de boomgaard”, 1892

Een leven lang volg je het nieuws vanuit het idee - kleine rimpelingen daargelaten - dat je eigen leven er niet noemenswaardig door beïnvloed wordt: dat gaat uiteindelijk gewoon door, dat sturen we zelf, lijkt zelfs in de toekomst verankerd.

Misschien is dat wel wat we met vrijheid bedoelen. Dat het ons niet of nauwelijks raakt wat er om ons heen gebeurt. Dat we de buitenwereld op afstand kunnen houden.

Een gevoel dat begint te veranderen. En dat met mijn pensioen in zicht. Net nu ik me bijna terug kan gaan trekken. Nu ik hoop dat ze me met rust zullen laten. Met de ultieme vrijheid in zicht.

Die natuurlijk nooit gaat komen.

Ik heb veel geschrapt in dit stukje.

Telefoon

 

Pleuni Touw in “De stille kracht”, 1974

“Men zag elkaar alleen op de receptie's , en verder besprak men elkaar door de telefoon. Het misbruik van de telefoon voor huiselijk gebruik doodde alle gezelligheid tussen kennissen. Men zag elkaar niet meer, men hoefde zich niet meer te kleden en het rijtuig - de wagen - te laten inspannen, want men causeerde door de telefoon, in sarong en kabaai, in nachtbraak en kabaai, en zonder zich bijna te bewegen. De telefoon was vlak bij de hand en door de achtergalerij tjingelde telkens het belletje. Men belde elkaar op om niet, alleen om het plezier te bellen. De jonge mevrouw Harteman had een intieme vriendin, die zij nooit zag en iedere dag, gedurende een half uur lang, besprak door de telefoon. Zij ging erbij zitten, zo vermoeide het haar niet. En zij lachte en schertste met een vriendin, zonder zich te hoeven kleden, en zonder zich te bewegen. Zo deed zij met andere kennissen ook: zij maakte hare visite door de telefoon. Zij bestelde zelfs haar boodschappen door de telefoon”.  

Soms wordt ik weleens gevraagd waarom ik van die oude boeken lees, terwijl en ook zoveel mooie nieuwe boeken verschijnen. Ik doe geen moeite om me te verdedigen.

Het fragment is uit “De stille kracht” van Louis Couperus, een roman uit 1900. Ik heb in recent jaren diverse boeken van Couperus gelezen, maar deze nog niet, niettegenstaande dat ik lang geleden met veel genoegen de televisieserie had bekeken. Of misschien juist daarom. Of om de sensuele verschijning van Pleuni, die niet los wilde laten. De mooie naam van Leonie van Oudijk. Wie zal het zeggen.

Bijzondere ervaring

 

Soms heb je een bijzondere ervaring. In het oude Verona, waar alleen de mensen leken te zijn vervangen,  zag ik Aida, in de Romeinse Arena. De de grootsheid van de enscenering en het massale luidruchtige publiek maakten een overrompelende indruk, zoals ik meende  het alleen nog te kunnen ervaren in een boek. Maar het leven bestaat echt. Niet alleen in boeken.

Ik heb niet gelezen in Verona.

          

Tegenstrijdig

 

Harold Taylor, “Up in the Hills”, Engeland, 1931

Drie foto’s die ik om een of andere reden opgeslagen heb, in een mapje op mijn ipad. Foto’s gemaakt rond 1930. Aan de vooravond. Er hangt dreiging in de lucht en tegelijkertijd voel ik een serene rust. De meeste mensen proberen hun gevoelens met elkaar in overeenstemming te brengen, maar dat hoeft niet. Gevoelens zijn vaak net zo tegenstrijdig als ons denken. Ook al geven we dat zelden toe. 

Maar dat maakt het er nog niet beter op.

Joseph Sudek, “The Veil of the Temple”, Tsjechoslowakije, 1934

Jan Lauschmann, “Meisje  bij de fontein”, Tsjechoslowakije, 1932

Aantikken

 

Soms denk ik na over de functie van schoonheid. Het sublieme.

Altijd zoek ik het water. Ik ben in Bellagio aan het Como-meer en de schoonheid van het uitzicht is overweldigend. Ik probeer het op me in te laten werken, denken dat ik er nú ben en nu dus gelukkig hoor zijn. Soms weet je het even heel dicht aan te tikken.

Ik vraag mijn vrouw: “Zouden mensen die in plaatsen als Bellagio wonen gelukkiger zijn dan andere mensen”? Zij meent van niet. Wat zo mooi is mag niet blijven duren. Even aantikken is genoeg. Daar is vakantie voor. Een mooie om eens over na te denken vanavond.

Trager

N.N.

Denken

Maakt gedachten trager,

Zonder eten

Wordt iedereen mager,

Zonder vlees

Geen werk voor de slager,

Kom je niet hoger,

Val dan niet lager,

Wordt je gevangen

Maar niet door de jager,

Denken maakt

Mijn gedachten wat trager.

Verbazing

 

In 1988 kocht en las ik Anatoli Rybakov’s “Kinderen van de Arbat”. Het greep me bij mijn strot en leidde tot meer dan een decennium meer dan regelmatig lezen over de Stalintijd. De terreur, werd het genoemd. Ik dacht dat niemand daar nog aan twijfelde. Ik viel van de ene verbazing in de andere.

Misschien werd ik wel door het onderwerp gegrepen omdat ik tien jaar eerder nog durfde geloven dat er ook goede dingen in het communisme zaten. En over Lenin kan ik altijd nog wel genuanceerd denken. Wat Stalin aangaat valt dat moeilijk. Het kwaad weegt hier te sterk.

Deze week werd een monument onthuld van Joseph Stalin, in de metro van Moskou. Een generatie is blijkbaar voldoende om alles te vergeten. Boeken zijn maar boeken. En na de boeken komen weer andere boeken. We blijven herschrijven. En nog steeds val ik van de ene verbazing in de andere!

Eigen tijdsbeeld

 

1962, Brian tweede van rechts

Begin jaren tachtig ging ik in de zomer met een vriend, in een oude BMW, met enige regelmaat windsurfen, wat toen vrij nieuw was. We huurden een plank, op de auto, en daat gingen we, naar de grindbanen. Onderweg zette ik steevast een cassettebandje van de Beach Boys op, met jaren zestig surfmuziek. Dat gaf een goed gevoel. Het was zomer. We leefden.

Zelf had ik twee LP’s van de Beach Boys: Sunflower en Surf’s up. Tears in de Morning weerspiegelde een ander gevoel uit die tijd. Van eerder nog zelfs. Het was een soort van guilty pleasure avant la lettre, want eigenlijk gold de muziek van de Beach Boys als wat twijfelachtig. Maar de gevoelens van mijn tijdsbeelden laten zich niet verloochenen.

Brian Wilson is dood. Vandaag overleden, zijn broertjes Carl en Dennis achterna. Brian kampte met zware depressies. Doorheen alle harmonie is het bijna voelbaar. Alles gaat samen, denk ik dan maar. En alles gaat voorbij. Dat vooral.

Verlangen

 

Harald Slot-Møller, “Længsel”, 1913

"The sweetest thing in all my life has been the longing ... to find the place where all the beauty came from." 

~ C.S. Lewis, 'Till We Have Faces'

Ooit, tijdens mijn psychologiestudie, schreef ik, in een soort van bijrichting, een afstudeerscriptie over ‘sociobiology’, zoals dat toen nog genoemd werd. Omdat ik altijd al wilde weten wat de bron was van ons handelen en denken. Ik zoek daar nog steeds naar. Bij anderen en bij mezelf.

Soms denk ik na over de functie van schoonheid. Het sublieme, bijvoorbeeld. De schoonheid van de vrouw laat zich nog verklaren, maar het gaat breder. Het moet haast wel een soort van sublimatie zijn. Iets te maken hebben met het weten dat er meer is. Ons verlangen om verder te komen in de wereld. Verlangen naar een beter leven. Dat wat ons vooruit stuwt.

Verder kom ik voorlopig niet.

Rose

 

Philip Wilson Steer, “Narcissen”, 91,5 x 91,5 cm, 1889

Philip Wilson Steer (1860-1942) was in de jaren 1880 binnen de Britse schilderkunst een soort overgangsfiguur tussen de Prerafaelitische schilderkunst, die er op haar laatste benen liep, en de toen vernieuwende stroming van het impressionisme, welke vanuit Frankrijk kwam overwaaien. Beide zo verschillende bewegingen heb ik altijd warm in mijn hart gedragen. Wellicht daarom ook mijn warme gevoelens voor het werk van Steer.

Steer werkte in de jaren 1885-1895 veelvuldig met het model Rose Pettigrew (1872-1958?), die in die tijd samen met haar zussen Hetty en Lily ook voor tal van andere Londense kunstschilders poseerden. De Pettigrew Sisters werden ze genoemd. Rose was de jongste, wellicht de mooiste. Ze werd later ook zijn muse. De intieme portretten die Steer van Rose maakte, het gezicht verlegen verborgen, beroeren op een vermoeide avond mijn diep-romantisch hart, weemoedig als een gedicht van Rossetti:

And I should be ashamed to say:—

Poor beauty, so well worth a kiss!

But while my thought runs on like this

With wasteful whims more than enough,

I wonder what you’re thinking of.

 

Lijstjes

 

Ik ben van de lijstjes. In 1968 won Jan Jansen de Tour en elke dag knipte ik het algemeen klassement uit. Ik zag Jan Jansen langzaam stijgen van plaats zestien (‘Jansen kan de Tour nooit meer winnen’, bromde mijn vader) tot aan plek 1 op de laatste dag, ‘die Belzen kunnen niet fietsen’, riep hij lachend vanaf de fiets tegen een collega. Iedereen was blij.

Bij ons thuis stond altijd de radio aan. Ik hoorde de muziek, die ik - als ik de lijstjes bekijk - nog steeds hoor in mijn hoofd. Het is verbazingwekkend hoeveel liedjes tot in het kleinste detail in onze hersenen liggen opgeslagen. Ik ken nog bijna alle liedjes.

Ik ben weer in een andere tijd. Muziek overbrugt de jaren. En mijn gevoel reist mee. Een gevoel dat met mij ooit zak verdwijnen. Wat is geschiedschrijving welbeschouwd waard.

AI

 

Dit zou AI zijn. Over goede smaak valt te twisten. Mijn gevoel voor kunst is niet altijd intellectueel, hoe zal ik het zeggen. Kitsch kan ook mooi zijn. AI blijkbaar ook.

Op televisie schetste iemand de toekomst van AI. Er bekroop me een gevoel dat ik oud begon te worden, te oud voor een nieuwe wereld. Te traag voor na mijn pensioen.

Er bekroop me een gevoel van terugtrekken. Met mijn boeken, mijn huis, de tuin aan het water, en de zon die wel zal blijven. En met mijn soms twijfelachtige smaak voor kunst.

Misschien dat ik er toch iets mee ga kunnen…

Mooiste

Loretta Swit

Oude herinnering.

Loretta Smit is overleden. ‘Hot Lips’ dus, uit MASH, de televisieserie. Deel van mijn jeugd, hoewel niet mijn humor was. Maar vooruit. Leuke muziek. En toch ook ‘Hot Lips’, natuurlijk.

Terwijl de televisieserie nog liep werd ook de speelfilm MASH uitgezonden, uit 1970, met een andere ‘Hot Lips’: Sally Kellerman. Net als Swit uit 1937, inmiddels ook al ruim drie jaar dood.

Ik zal een jaar of vijftien zijn geweest. Met mijn vrienden discussieerde ik over wie de mooiste was. Ik koos voor Kellerman, al mijn vrienden vonden Swit.

Misschien was ik wel wat recalcitrant. Omdat mijn vrienden wel konden lachen om MASH. En misschien had ik wel wat ongelijk. Wist ik het toen al. Wie zal het zeggen. Oordeel zelf. 

Sally Kellerman

Verhalen zonder einde

 

Nieuw boek

               van Raymond Carver,

Dik boek 

               van weinig woorden,

Mooiste bundel aller tijden zegt de Volkskrant,

Mooie omslag ook,

Dat helpt,

Krachtige verhalen,

Verhalen zonder einde

                die het soms al kunnen doen 

                met alleen de eerste zin:

• Bill en Arlene Miller waren een gelukkig paar.

• We hadden ons eten op en ik zat sinds een uur aan de keukentafel, met het licht uit, en keek.

• Mijn huwelijk was onlangs stukgelopen.

• We zouden de avond voor we verhuisden bij Pete Petersen en Mary gaan eten.

• Gerald Weber was door zijn woorden heen.

• Ik had een baan en Patty niet.

• Ik wist wel dat ik er verkeerd aan deed om mijn broer dat geld te sturen.

• Haar naam was juffrouw Dent, en eerder die avond had ze een man onder schot gehouden.

Niet teveel achter elkaar, merk ik. Niets voor in zwaarmoedige toestand.

Je zou haast denken

 

Anders Zorn, “In de tuin van het Alhambra”, 1887

Je zou haast denken

Dat de tijd heeft stilgestaan,

Je zou haast denken

Het is hier niet zo ver vandaan,

Je zou haast denken

Er is toch niks verkeerd gegaan,

Je zou haast denken

Ik heb zo goed als niks gedaan,

Je zou haast denken

Ik heb het vast verkeerd verstaan.

Isabelle

 

Isabelle Adjani, 1979

 Foto

                                   van een oud gevoel,

Dwars 

                              door mijn leven,

Zoekend 

                            naar mijn doel,

 Ben ik nu nog 

                  de enige

Die dan weet 

                          wat ik bedoel.

Ongemak

 

Luis Martí Grass was een Spaans kunstschilderdie leefde van 1887 tot 1961. Niemand die hem nog kent geen lemma op welke Wikipedia dan ook. Ooit zag ik “Naakt op de sofa” bij kunsthandel Simonis & Buunk en was onder de indruk. Kopen was niet aan de orde, ik stelde het mijn vrouw niet eens voor. Ik zette hem op mijn mijn lijstje voor aan te maken artikelen, maar kon niks over de goede man vinden.

Toch licht ik hem er alsnog even uit. Ook al voel ik me altijd een beetje ongemakkelijk met het tonen van een naaktportret. Erotische driften kunnen veel ellende veroorzaken in een menselijk leven. Ik weet dat vanuit mijn werk. Maar het brengt ook schoonheid. Wat moet ik verder zeggen. Mooi, adembenemend bijna, maar niet meer voor in de woonkamer. Zoiets denk ik. Ongemak. En dat zegt meer over mijn schaamte dan over onze tijd.

Luis Martí Gras, “Naakt op de sofa”, 80,8, 155,8 cm, 1933, particulier bezit.

In diepte verdwenen

Ferdinando Scianna, “Allegorie der ijdelheid”, Sicilië, 1987

Door

een rozig-blauwe bloem,

In groen en lichte gelen,

Op het dak van houten huis,

Langs de regenpijp beneden,

Langs de nagel aan de muur,

Langs de lijn nu van het heden,

Uit een krant van vorig jaar,

In de diepte weer verdwenen.

Blijf ik meestal even stil,

Heb ik stilletjes gebeden.

Natassja

 

Natassja Kinski, 1979

Natassja is voor mij een beetje van de eeuwigheid. Een van mijn vroegste erotische herinneringen. Van ver voor het internet. Ik zal er niet over uitweiden. Erotiek bezoedelt, bijna per definitie. Maar Natassja is me lief gebleven. Ze past voor mij in een rijtje met Françoise Hardy, Jane Birkin, prinses Caroline. Namen die horen bij mijn adolescentie. Ze maken deel uit van mijn dromen, die onvervulbaar bleken, wat achteraf misschien ook wel goed was.

En de rest wat hier stond heb ik verwijderd. Voor vandaag is een foto voldoende.

Meisje voor de spiegel

 

Pablo Picasso, “Meisje voor een spiegel”, maart 1932

Er staat een meisje voor de spiegel. De wereld is mooi maar ze is niet blij. Haar spiegelbeeld is somber, grauw, accentueert al haar onvolkomenheden. Het meisje is onzeker over zichzelf, ziet alleen het negatieve. Ze ziet haar eigen schoonheid niet, de kleuren van de wereld. De kleuren van de harlekijn, die Picasso is, die haar omringt. En dat maakt somber.

Of is het een vanitas: de angst voor het ouder worden. De ijdelheid van het heden. Maar ook dat stemt somber.

Dag en nacht, las ik ook ergens. Ze reikt naar haar spiegelbeeld om haar verschillende ikken te verenigen. Tevergeefs.

Picasso portretteert in “Vrouw bij de spiegel” Marie-Thérèse Walter, zijn toenmalige, enigszins labiele maîtresse. Zijn zelf-ontwikkelde stijl van het kubisme staat hem toe haar van alle kanten te bekijken. Hij speelt ook met texturen, die grover zijn in het spiegelbeeld, met donkere lijnen die de somberheid onderstrepen. De lichte kleuren van het meisje, Walter dus, trekken de meeste aandacht, het spiegelbeeld lijkt zich te verbergen. En binnen dit alles vormt het werk toch een afgewogen geheel, een totaalcompositie, zoals al onze gezichten er in laatste instantie toch weer één zijn.

Verbonden verward

 

François Barraud, “Naakt voor de spiegel “, 1932

De pijn 

                  bij de ander,

Verbonden

            in smart,

     Van harte

verstard,

     Van harte

verstard,

Als teken 

              van liefde,

            de rust in mezelf,

De rust in mezelf

  Behoorlijk 

           verward,

  Behoorlijk

          verward.

Vier jongetjes

 

Eva Besnyö, “Amsterdam, Leidsegracht”, 1951, vanuit de woning van de kunstenares

Nog maar een foto van Eva, genomen vanuit haar woning aan de Leidsegracht.

Vier jongetjes geboren rond het einde van de oorlog, tijdens de hongerwinter misschien. Vier jongetjes die goed nog kunnen leven. Rond de tachtig zouden ze moeten zijn. Vier levens die een nieuwe tijd ingaan. Maar die zich daar onder het vissen niet mee bezig houden. Vier vissende jongetjes, zich amper bewust hoe gelukkig ze eigenlijk zijn, daar aan het water. Dat bewustzijn komt altijd pas later.als het al komt.  Op hun oude dag misschien. Als het allemaal verloren is. Zo moeizaam te herstellen.

Wer zie ik de openingsscène van een film. Geen leven is zonder verhaal.

Contemplatie

 

Eva Besnyö, “Vrouw en kat”, Amsterdam, Lange Leidschedwarsstraat, 1934

Evan Besnyö (1910-2003) was een Van oorsprong Hongaarse fotografe met Joodse roots. In 1930 verhuisde ze naar Berlijn om zich verder te ontwikkelen in haar vak, maar vanwege en het anti-Joodse sentiment daar week ze in 1932 uit naar Amsterdam. Ze was tijdens de oorlog betrokken bij het verzet, in de jaren zestig-zeventig ook bij de vrouwenbeweging. Dat beeld en haar verbinding van de meer zakelijke stroming van de ‘Nieuwe fotografie’ overschaduwt soms haar vroege contemplatieve werk, wat voor mij tot het beste behoord dat er in Nederland is gemaakt.

Bovenstaande foto typeert die contemplatieve benadering misschien wel het best. Een jonge vrouw ligt uitgestrekt voor een zich van vloer tot plafond uitstrekkend raam op de eerste of tweede verdieping van een gebouw in Amsterdam. Dromerig kijkt ze weg naar de hemel en lijkt haar gedachten de vrije loop te laten, terwijl een jong katje rechts van haar hoofd heel erg gefocust wordt door iets wat beneden gebeurt. Misschien is het wel dit contrast wat me zo intrigeert.

Waar droomt ze van, deze mooie vrouw, wat gaat ze doen als ze dadelijk weer opstaat? Hoe loopt het later met haar af in een wereld vol spanningen?

Het zou de openingsscène kunnen zijn van een film, waarvoor het scenario nog geschreven moet worden. Of misschien al geschreven is. De geschiedenis blijft zich herhalen.

De schoonheid van het leven evenzeer.

Stoere tijd

 

Michel Platini, Johnny Rep, Dominique Rocheteau, ca. 1979

Toen ik 16 werd kreeg ik een brommer. Mijn vrienden reden ook brommer. De school was 12 kilometer verderop dus een brommer was heel fijn. Een brommer was ook stoer. We wilden stoer zijn in die tijd. Lijken in elk geval. En een brommer hielp daarbij.

Johnny Rep was een stoere voetballer. Op hem wilde ik wel lijken in die tijd. Mijn latere vrouw vond Johnny altijd de leukste voetballer, dus dat klopt ook wel. De foto brengt me terug naar mijn stoere tijd. Hoewel ik later merkte dat ik dat niet was. Ik doe nu geen moeite meer.

Mannelijkheid

 

Voor Hamsun was de mens niet meer dan een reeks voortdurend veranderende stemmingen, vaak zonder een spoor van samenhang", schrijft Singer in zijn essay "Knut Hamsun: kunstenaar van het scepticisme".  Dat spoort met de veranderende modi in de schematherapie. We doen van alles, voortdurend, ook vanalles wat tegen ons werkt. We weten vaak nauwelijks waarom.

Weer heb ik Hamsun’s “Mysteriën” herlezen, in het Duits, zoals het hoort. Ik snap de woorden van Singer: het gaat niet om de handeling, om de uiterlijkheden van wat zich afspeelt, want die ken ik intussen wel, het gaat om de mysterieuze motieven en stemmingen die eraan te grondslag liggen, waarin ik mezelf herken. Om een of andere reden zoek je altijd naar de bevestiging daarvan. Bij Hamsun vind ik die nog steeds.

Ik heb een mapje met artikelen over Hamsun op mijn computer. Eentje ervan beschrijft het gedrag van de protagonisten uit zijn vroege boeken als performatief: ze spelen verschillende vormen van mannelijkheid, de meeste - zo lees ik - “outdated”, om het maar even onvertaald te maken. Nu is natuurlijk alle gedrag performatief, zelfs als je het niet wil, maar de bron, waar het vandaan komt, kan nooit “outdated” zijn natuurlijk. Dat wat onder de ijsberg zit, de stemmingen en motieven, rivaliteit, moed, agressie, dominantie, onderwerping, trots, mededogen, oerdriften die er al zitten sinds de savannen. Ook al worden ze in ons gedrag niet altijd meer herkend. Ook bij mij niet.

Maar toch zoek ik ze nog steeds. Omdat het de poëzie is van mijn ziel. Het zal daarom zijn dat ik nog altijd herlees. Omdat dat ik anders ben dan hoe ik lijk.

Zoals iedereen trouwens.

Tomaten voor chocola

 

Andrii Kateryniuk, Oekraïne, 2025

Bevrijdingsdag. Anekdote.

Mijn moeder woonde pal op de gens bij de bevrijding. Engelse of Canadese soldaten reden in een soort van parade ons land in en ze snelde met haar oudere zusje naar de straat. Hun vader had tomaten geplukt en die mochten ze aan de soldaten geven, om er dan chocola voor terug te krijgen.

“Ik weet nog dat ik heel boos was op ons Koos omdat die geen tomaten gaf aan soldaten op een motor. Dan trok ze snel haar hand terug. Soldaten op een motor gaven geen chocola. Dat deden alleen die te voet gingen of achterin een Jeep zaten”.

Kleine dingen maken soms meer indruk dan de terugkeer naar de vrede, waar ze als meisje van 8-9 waarschijnlijk niet zoveel gemerkt heeft. Het leven ging door. Nog een jaar of tien en er is niemand meer die zich nog iets herinnert. Maar Bevrijdingsdag mag blijven.

Hoop bij herdenking

 

Finnigans Wake (Agogo en Magogho en het hele zoopzoodje agroggo)

Shnit? Als een paal boven theewater! Macool, Macool, ai ai, waarom bestu sneven? op een moeie mondorstdagmorguen? Snikken verzuchteten zij bij Kannekeeks' kerstofverse wake, alle hoolivans der natie, geprosterneerd in hun consternatie en hun duodecibale overvloedige overmaat aan lamentatie. Er was frambowling en fuiven en fluiten en flippen en romijnen en appelchinezen ook. En ‘tal maakte het reuze gezwellig met de luiderste sjovialiteit. Agogo en magogho en het hele zoopzoodje agroggo. Op de kontinuatie van die illuminatie tot Hanenhunnigans extirpatie! Sommigen in klinkling kooras, meer, op klanklang klaaglijk. Knappen hem op en leggen hem af. Hij's teut maar hij's stabiel dat istie Priamas Olim!

(James Joyce, vertaling Henckes en Bindervoet)

Het is de dag van dodenherdenking. En steeds meer discussie.

Arnon Grünberg is op televisie. Hij spreekt over Herzberg, die ik hoog heb. Klik maar even door.

We zouden moeten streven naar een liberale samenleving waarin mensen met verschillende achtergronden en overtuigingen zouden moeten kunnen samenleven, wordt min of meer gezegd. Er ontstaat een geëmotioneerde discussie over ons handelingsperspectief.

Grunberg zegt uiteindelijk hoopvol te zijn. Maar ik houd er een heel ongemakkelijk gevoel aan over.

Mensen zijn groepsdieren, met territoriumdrift. Elementen van buitenaf worden geweerd, zeker als het er teveel worden. Lang waren de Joden zelf die vreemde elementen in de samenleving, nu hebben ze een eigen staat, maar vervolgens reageren ze daar op dezelfde wijze, vanuit hetzelfde sentiment dat zich vroeger tegen hen keerde. Uiteindelijk blijken ze net zo menselijk als degenen die hen vroeger vervolgden. 

En het lost zich nooit op.

Ik keer weer terug naar Herzberg, die zocht in de menselijkheid, kleine tekens, die overal zijn te vinden. Ook dat is hoop. Maar net ietsje anders.

Niets doen

 

Henri Le Sidaner, “De kleine tafel”, 1900-1910

Het was weer buitengewoon mooi weer en ik was vroeg thuis vandaag. Einde van een volle werkweek, mooi moment om even niets te doen. Ik zet me op mijn terras met een alcoholvrij biertje. Al is het maar voor het beeld, dat het goed is zo. Even zit ik zo, maar als vanzelf loop ik weer naar binnen, pak mijn iPad erbij en open weer een blog. Het heeft iets dwangmatigs, dat weet ik ook wel. Een drang om te creëren, voortkomend een behoefte aan controle, je niet neer willen leggen bij het verstrijken van de tijd. Lang nietsdoen is aan mij niet besteed, behalve als ik slaap. Nietsdoen kan ik alleen beleven als ik erover schrijf. Of wanneer ik Nescio lees, al veertig jaar dezelfde stukjes. Ik pak Titaantjes er nog maar eens bij omdat ik het zelf nog steeds niet beter kan uitdrukken. Niets doen op een mooie dag in mei:

En aan de rivieren mijner gedachten zit ik stilletjes en genoeglijk en rook een steenen pijpje en voel de zon op mijn lijf schijnen en zie 't water stroomen, voortdurend stroomen naar 't onbekende. En 't onbekende deert mij niet. En ik knik maar eens tegen de schoone vrouwen, die de bloemen plukken in mijn tuinen en hoor den wind ruischen door de hooge dennen, door de wouden der zekerheid, dat dit alles bestaat, omdat ik 't zoo verkies te denken. En ik ben dankbaar dat mij dit gegeven is. En in ootmoed pijp ik nog eens aan en voel mij God, de oneindigheid zelf. Doelloos zit ik, Gods doel is de doelloosheid. Maar voor geen mensch is het weggelegd dit bij voortduring te beseffen.

Ook God vervalt in herhalingen, schrijft Nescio. Daar is niks aan te doen. Het is goed zo.

Vervlogen idealen

 

Gustave Caillebotte, “Dahlia’s”, 1893

Dag van de arbeid. Druk met Belgen en Duitsers. Dat is er van over.

Zo rond mijn twintigste dacht ik een beetje anarchist te zijn. Vrijdenker. In mijn hoofd natuurlijk, niet in daden. Sterker nog, bijna niemand wist het. Ik hield het wijselijk voor mezelf. Wie bij God in mijn omgeving zou het willen begrijpen.

Nog steeds heb ik een behoorlijke verzameling anarchistische literatuur. Veel biografieën ook. In stilte schreef ik een paar artikelen voor De Vrije Gedachte, waar Jan Vis hoofdredacteur was en Anton Constandse aan meewerkte. Later schreef ik een aantal artikelen op Wikipedia. 

Dat voor wat betreft mijn bijdrage aan de nieuwe wereld, die er natuurlijk niet gekomen is. Een nieuwe wereld wordt zelden een betere. Dat hebben we inmiddels geleerd. Mijn idealen zijn vervlogen, maar toch had ik vandaag een hele mooie dag. De hele week in zonnig weer. Beetje werken, beetje lezen in mijn zacht-groene tuin. Het is goed zo. Laat het alsjeblief blijven zoals het is.

Magiërs

 

Het komt er niet op aan wat je gelooft, maar met hoeveel kracht en overtuiging je gelooft. Dat zegt Nagel in Mysterien. Voor psychologen is het een belangrijk principe. Geloven. Durven voelen.

Vandaag sprak een cliënt en die geloofde in magische krachten, in hekserij zowaar. Met een vriendin had hij twee door een draad verbonden poppetjes bij een vuur gehouden, de draad brandde door en de band met zijn moeder werd verbroken. Het luchtte hem op.

Ik vergeleek het met de stoelentechniek, uit de schematherapie. Zie Google. Moeder denkbeeldig in een stoel zetten, de mond snoeren en de stoel vervolgens buiten zetten, op de gang. Ook dat luchtte hem ook op, toen we dat deden.

In de pauze vertelde ik een collega over mijn vergelijking van de stoelentechniek met de rituele verbranding. Symbolisch een band verbreken. Eigenlijk zijn wij ook een beetje magiërs, zei ik, terloops ook nog even aan een geslaagde emdr woede-wrok-wraak refererend. Ze moest lachen. Pim toch, zei ze. Psychologie is een serieuze aangelegenheid. Als je maar gelooft, gaf ik haar terug. Met kracht en overtuiging.

Toeval zoals het zijn moet

 

Ramon Casas, “Gereed voor het bad”, ca. 1895

Toeval zoals het zijn moet. Alles moet zijn zoals het toeval het wil. 

Het een leidt tot het ander.

Twee schilderijen van de Spaanse schilder Ramon Casas (1866-1932), geschilderd in dezelfde periode. De eenvoud accentueert de schoonheid. Twijfel welke in bovenaan zet. De naaktheid van de tweede misschien is niet nodig, maar ook niet storend. Ze valt samen met de rest. Soms valt alles samen. Soms is niets veranderd. Soms moet je niet verder zoeken maar gewoon even stil zijn. Alles laten zoals het is. Zoals het altijd zal zijn, of nooit meer zal worden. 

Ramon Casas, “Gereedmaken voor het bad”, ca. 1895