Onveranderd zicht

 

Gods tijdsbeleving is onverbiddelijk. Nog maar pas begon de zomer. Alles nog het verschiet, twee vakanties, twee stedentrips. We zagen er zo naar uit. Bijna vier maanden mooi weer. Maar als een tand op de omtrek van een rad schuift alles voorbij, naar een vergeten verleden. Hoe wreed allemaal. Voor wie er bij stil wil staan tenminste.

De vakantie is voorbij en de herfst zal spoedig haar intrede doen. Zo ze dat al niet gedaan heeft. De jaren gaan tellen. Zeker voor mij. Zit ik nog maar net twee jaren in mijn oude vak, voel ik me vitaler dan ooit, maar voel ik hoe het rad verder draait. God zal er geen rekening mee houden. Wreed maar rechtvaardig, heet dat te zijn. Ik weet het niet.

Ik zit mijn laatste avond van het jaar in Italië, op het terras van mijn vakantiewoning, met uitzicht over het meer. Een uitzicht dat in de basis niet verandert. Alleen degene die het ziet, die weet het. Ík weet het. Vanavond. Het stemt me wat weemoedig. Maar het stemt me ook tevreden, tevreden dat het nog altijd kan, tevreden dat ik er nog altijd ben.

Da’s een mooie gedachte om de vakantie mee af te sluiten.

Eerste later

 

Hans Thoma, “Der Kinderreigen”, 1884

De laatste eerst

En de eerste later,

Drinkt de ranja

Na het water,

Roept de hond

En dan de kater,

Hoort gekakel

Door gesnater,

Soms ook huilen

Na geschater,

Soms zelfs fluiten

Na geflater,

Is het echt?

Jawel het staat er.

Kijken als Larsson

 

Carl Larsson, “Framför spegeln” , 1898

Nog een keer Carl Larsson. Vrouw voor de spiegel. Ik ben op vakantie en dit schilderij blijft op mijn netvlies. Vier jaar geleden was ik in Zweden en hing het in het hotel waar ik verbleef. Ook toen al zette ik het ergens op mijn blog. Ik ben niks veranderd. Alles blijft zich herhalen. Misschien had ik schilder moeten worden. Of fotograaf. Altijd hetzelfde thema. Ik kijk op eenzelfde wijze als Larsson, concludeer ik. In het bijzonder als ik met vakantie ben. Ik ben een gezegend mens. Nog altijd kan ik dat zeggen. Ik zeg het zo vaak ik kan. Dat helpt, vertel ik mijn cliënten. Wat de dag van morgen brengt zien we dan wel weer.

Eilandjes van God

 

Er was een tijd in ons leven dat we elkaar zo dierbaar waren dat niets onze vriendschap en broederschap leek te belemmeren en we alleen gescheiden waren door een kleine voetbrug. Op het moment dat jij erop wilde stappen vroeg ik: “Wil je de brug naar me oversteken?” En meteen wilde je niet meer: en toen ik het weer vroeg zweeg je. Sinds die tijd zijn er bergen en razende rivieren en alles wat mensen nog meer scheidt en vervreemdt tussen ons geworpen en zelfs als we elkaar wilden bereiken zou dat niet kunnen. Maar als je nu denkt aan die kleine voetbrug ben je sprakeloos en je snikt en verwondert je.

(Friedrich Nietzsche, De vrolijke wetenschap)

Hoe dicht kunnen wij elkaar naderen? Hoe dicht staan we de ander toe? Kunnen we van elkaar houden als we iemand toegang geven tot onze diepste zielsroerselen? Of andersom? Of gaan we pas van de ander houden als die ons toegang geeft, als we de voetbrug over mogen? 

Nietzsche zet aan tot denken, maar helpt je nooit verder, is mijn ervaring. Niet in het dagelijks leven. Zijn perspectief is mij te smal. Te weinig warmte. Mistroostig. Nee. Van Nietzsche kun je maar moeilijk houden.

Voor een psycholoog ligt dat anders, gelukkig. Van een psycholoog hoef je niet te houden. Die maakt geen deel uit van je leven. Dat helpt. Schept een nieuwe verbinding die Nietzsche niet ziet.

Daarbij ben ik meer dan alleen psycholoog. Er is ook een ander leven. Altijd zoek ik de voetbrug. Nooit gaat die helemaal open. Maar dat geldt ook voor de mijne. In de grond van de zaak blijft je altijd een eiland. Als ook de ander. Allemaal eilandjes van God. Net als Nietzsche. Maar gelukkig niet altijd.

Eentje

Carl Larsson, “Ontbijt”, 1897

 

Stond er eentje,

Bij de trap,

Stond er eentje,

Voor de grap,

Stond er eentje,

Dat is knap,

Met een teen,

En een grote klap,

Lag er eentje,

Langs de wegen,

Lag er eentje,

In in de regen,

Lag er eentje,

Kwart voor negen,

Als een steen,

Te zwaar bewegen,

Blijft er eentje,

In de heg,

Blijft er eentje,

Wat ik zeg,

Blijft er eentje,

Dat is pech,

Blijkt er één

Dan toch nog weg.

Reserveboek

 

Illustratie bij Pan door Hermann Naumann

Op vakantie neem ik al jaren een boek van Hamsun mee. Als het boek wat ik wil lezen niet pakt kan ik altijd op iets terugvallen dat zekerheid biedt. Zo steek ik in elkaar. Wederom Hamsun. Deze keer neem ik Pan mee, in het Duits.

"Waarom? 

Vraag het de wind en de sterren, vraag het de God van het leven; want geen ander kent het antwoord.

Vraag het het stof op de weg en het vallende loof.

Vraag het de raadselachtige God van het leven; want geen ander kent het antwoord.

Vraag het de twaalf maanden en de schepen op zee.

Vraag het de raadselachtige God van het hart...". 

Als er geen antwoorden zijn is er geen waarom!

Er is alleen mysterie. In de krachten van de natuur, in de harten van de personages. Van Glahn, Edvarda, van Eva. Zo lang je het niet doorgrond kun je blijven lezen. Blijven leven. We gaan door, altijd weer, alleen omwille van het mysterie. Omwille van waarom. En vervolgens zijn we het weer vergeten. Een mens is een voortdurende reeks van stemmingen, citeer ik Singer. Meer niet.

En ik ga weer verder met inpakken,

Heintjeman

 

Carl Larsson, “Lisbeth”, 24 juni 1897

Holderdebolder Heintjeman,

Laat eens horen wat je kan,

Laat eens ruiken wat je ziet,

Anders komt de weerman niet,

Als de weerman niet kan komen,

Kan het water niet gaan stromen

Blijft het onweer in de lucht,

Slaan de muisjes op de vlucht,

Als de muisjes op de vlucht slaan,

Kunnen we niet naar huis toe gaan,

Worden wij nat in stromende regen,

En daar kunnen wij niet tegen,

Worden wij weer snotverkouden,

Kunnen wij niks meer goed onthouden,

Blijven we liggen in ons bed,

Hebben we alles uitgezet,

Als alles uit is uit is gaat de fluit,

Blaas ik dit gedichtje uit,

Is alles wat er borrelt stil,

En dat is precies 

                                                 wat ik nu wil.

Klein schepsel

 

Felix Vallotton, “Le ballon”, 1899

En weer schijnt de zon. Ik zit aan de rand van de tuin onder een grote els waarin meesjes en mussen kwiek en vrolijk dartelen boven mijn hoofd. Ook hoor ik een duif, iets verder weg. Ik leun achterover in mijn tuinstoel en blijf zo stil mogelijk zitten. Er gebeurt niets. Ik wacht nergens meer op. Ik ben een klein schepsel onder de zon, net als de vogeltjes, de boom, en meer wil ik niet zijn. Zo voelt geluk, denk ik even. Ooit voelde ik het toen ik kind was. Wellicht zal ik het nog eens voelen als ik doodga, opga in iets groters. Maar voor het moment is alles in orde en laat ik het gebeuren. Tot mijn vrouw roept voor het eten. En ook dat is in orde.

Het bezoek

 

Felix Vallotton, “La visite”, 1887

Het bezoek. Haute de forme.

Vallotton is de meester van het suggestieve. Zoveel in het leven blijft verborgen. Iedereen heeft zijn vermoedens. Niemand weet het zeker. Toon mensen het schilderij en vraag ze hun verhaal te vertellen. Wat komt er op? Wat zie je weer gebeuren. Zie het als een soort Rorschach test. Ze zullen vertellen over zichzelf. Allemaal eender, allemaal anders.

Ook ik zal het hebben over mezelf als ik mezelf thuis zie komen. Ik voel de boze jaloezie. Het piepen van de deur, die vergeten is te sluiten. Ik spits mijn oren. Dan zie ik de stok, die lijkt te wijzen op een heer op leeftijd. Stel ik mijn eerste gedachte bij? Hoe sterk houd ik vast aan mijn eerste indruk? Ik weet nog steeds niet of er niks gebeurd is. We zullen het nooit weten! Dat is wat Vallotton wil zeggen.

Laat de koning

 

Vallotton, “La falaise de la grêve blanche”, 1913

Ik blijf maar lachen,

Ik blijf maar huilen,

Als ik loop

Dan sta ik stil,

Blijf ik spreken,

Blijf ik zwijgen,

Als ik wacht

Na tijdverschil,

Ben ik vrolijk,

Ben ik droevig,

Als de honger

     is gestild,

Laat de koning,

Laat de wereld,

Als hun woorden

                  zijn verspild.

Mijn humor

 

At een mannetje met een vrouwtje

Karnemelkpap pap,

De man werd boos en gaf het vrouwtje

Op haar buik een klap,

En uit haar buik kwam toen, kwam toen, 

Kopjeduikend een meloen.

Alles wordt duurder zeggen ze. Niet alles zeg ik. “Bij mij op de maan” ligt in de ramsj. Negen euro negentig voor bijnazeshonderd bladzijdes Russische kindergedichten. Voor de prijs van een broodje op het terras. Hoe bestaat het soms. Het leven is ondoorgrondelijk.

Het boek ligt op tafel. Russische kindergedichten? Ze bladert wat en leest bovenstaand gedichtje. “Ja”, zegt ze, “dat is jouw humor, nu snap ik het wel.” En ik meende nog wel dat het me om het creatieve  taalgebruik te doen was, maar misschien ligt dat wel dichter bij elkaar dan we denken.

Hulde aan Henkes, die de vertaler is. Die heeft er iets geweldigs van gemaakt. Hij moet ook wel dezelfde humor hebben, denk ik zo. Anders begin je er niet aan!

Toevlucht tot Greta

 

Greta Garbo in Torrent, 1926, haar eerste Hollywood film, kleuren Klimbim

Vandaag is het te warm om veel te schrijven. Het is weer ver over de dertig graden. Ik moet veel drinken las ik deze week in het hitteprotocol van het werk. De betutteling. Ik wordt er zo moe van.

Maar ik moet wel aan mezelf blijven denken. Ik moet niet teveel gaan piekeren. Dat is mijn dingetje. Als schrijven niet lukt dan zoek ik maar even mijn toevlucht tot Greta, die zo mooi is dat mijn gevoel erdoor kantelt. Bij zo’n verschijning stopt alle denken. Wat de bedoeling is van mijn schrijven. Wat me nu niet goed lukt.

Bijna honderd jaar geleden. Wat heet alle eeuwigheid. Wie zal er over nog eens honderd jaar nog naar haar kijken? 

Oeps… Daar gaan we weer… niet doen! Alleen maar kijken!

Speling van het lot

 

Bob Dylan, 1975, foto Ken Regan

People tell me it’s a sin

To know and feel too much within

I still believe she was my twin

But I lost the ring

She was born in spring

But I was born too late

Blame it on a simple twist of fate

Ze noemen het een zonde dus

Weten en voelen - spiritus intus

Voelt ze nog steeds als mijn tweelingzus

Maar de ring heb ik verloren

In de lente werd ze geboren

Mijn late geboorte maakt alles kapot

Verwijt het de simpele speling van het lot

Fix you

 

When you try your best, but you don't succeed

When you get what you want, but not what you need

When you feel so tired, but you can't sleep

Stuck in reverse

Ik was in Brussel, bij Coldplay. Tegen anderen zei ik: mijn vrouw vindt dat zo mooi. De Analogues die de Beatles speelden, dat is meer mijn muziek zei ik tegen een collega. En toch werd ik overweldigd. Overweldigd door een soort van verbondenheid met iedereen in het stadion. Overweldigd door het bombastische, de lichtshow, het vuurwerk, de enorme beeldschermen. En tegelijkertijd het kleine, intieme, vier eenvoudige jongens uit Londen, die studeerden aan de universiteit waar ook mijn zoon een tijdlang studeerde, die gewoon met simpele middelen lekkere muziek maken met elkaar. Dan worden de teksten vanzelf tot poëzie. En dan ben ik weer trots op wat ik doe. Wie ik ben. En met wie. Dan is alles oké en weet ik weer waar het allemaal om draait.

Blijf dicht bij huis

 

In het Wilde Woud, illustratie Chris Dunn

Bij het rommelen in mijn bibliotheek stuit ik op Wind in the Willows, van Kenneth Graham. Een oer-Engels boek. Ik las het al als kind, en later met andere ogen. Een boek voor jongens.

Vrouwen komen in het boek niet voor. En zo hoort het ook in een jongensboek. De hoofdpersonen zijn Tomas, Rat, Mole en Badger. Een vriendenclub, ondanks alles. Als een bondgenootschap tussen mannen die gezamenlijk op jacht gaan. Hun vriendschap en onderlinge bereidheid tot hulp is een voorwaarde voor overleven, voor veiligheid en welbevinden in het huiselijk bestaan.

Zoek het geluk dicht bij huis, heb ik al eens eerder gezegd. Bij degenen die je lief zijn. Het devies van Wind in the Willows kan niet beter worden samengevat. Voorgenomen reisjes lopen telkens uit op faliekante mislukkingen. Zoals het reisje dat Mol onderneemt naar het hart van het Wilde Woud:

“Er was niets dat hem bang maakte toen hij er pas in was. Twijgen kraakten onder zijn poten, hij struikelde over takken; paddestoelen en boomstronken leken op vertekende gezichten en verrasten hem een ogenblik door hun gelijkenis met iets vertrouwds en ver wegs; maar dat was allemaal nog leuk en opwindend. Hij ging dan ook verder.”

Allengs echter neemt de angst toe:

“Toen opeens, net of het aldoor zo geweest was, leek ieder hol, veraf en dichtbij, en er waren er honderden, een eigen gezicht te hebben, dat vliegensvlug opdook en weer verdween; en die keken hem allemaal aan met kwaadaardige, vijandige blikken; en ze hadden allemaal harde, boze en scherpe ogen.”

Uiteindelijk is het Mole die Rat komt redden en meeneemt naar het huis van Das. 

“De vloer van versleten rode stenen, en in de ruime haard brandde een blokkenvuur.”

Blijf dicht bij huis. Thuis. Laat het blijven zoals het is. Weet wat je hebt. De warme kachel, het gezellige servies, de voorraadkamer, alles ademt veiligheid en geborgenheid. Het is de essentie van het leven. Al leggen we ons daar niet altijd bij neer. Maar daar zijn wij dan ook mensen voor.

Thuis, veilig, geborgen

Verdwenen jaren

 

Bert Stern: Sue Lyon als Lolita, 1961

Een EMDR-cliënt, met een enorme angst op opnieuw een paniekaanval te krijgen. Paniekgevoelens. Welke gedachten op? Ik ben drie en zit met mijn moeder in de bus, naar het ziekenhuis in de stad, en ik moet ontzettend plassen. Een vergeten associatie uit de krochten van ons brein, waar alles nog zit. En ons beïnvloedt.

Ik herlees Lolita.

Toen Humbert Humbert voor het eerst zijn Lolita zag, moest hij denken aan zijn jeugdliefde Annebel. Als jongen had hij bijna voor het eerst de liefde met haar bedreven, tot twee voorbijlopende mannen het kwamen storen en wegjoegen. Vier maanden later overleed Annebel aan tyfus. De aanschouwing van Lolita deed hem afdalen naar het dodenrijk, wekte Annebel weer tot leven.

“De vijfentwintig jaar die ik sindsdien had geleefd, spitsten zich toe in een sidderend punt, en verdwenen”.

De ontmoeting tussen een waarneming en een herinnering. Nabokov beschrijft de oevers van een schitterend beekje met bloeiende bomen, “af en toe viel er een bloemblaadje, en dan zag je het spiegelbeeld uit het diepe water omhoogschieten en even later samenvallen met het blaadje zelf”.

Ik zie ook een beeld. Van andere aard. Maar dat misschien voor later.

Tuxen ideaal

 

Laurits Tuxen, “Yvonne Tuxen leest in villa Dagminne”,  1909

Laurits Tuxen huwde in 1886 met de Belgische Charlotte Pauline Ursule de Baisieux (1862–1899), met wie hij woonde in Roosbeek en twee dochters kreeg: Nina (1898-1982) en Yvonne (1894-1987). Ursule overleed in 1899 aan tuberculose, waarna Tuxen hertrouwde met de mooie Noorse Frederikke Kos Treschow (1856–1946). Op Schagen kocht hij te Skagen een prachtig zomerhuis van Madam Bendsen, Villa Dagminne, waar hij zicht aansloot bij de bekende schilderskolonie. En waar ze zo goed bevriend raakten met collega-kunstschilder Pedr Severin en Marie Krøyer, en hun dochter Vibeke. Tuxen legde zijn familieleven op Schagen op unieke wijze vast, vol liefde, zoals ik het ook zou willen voelen. Steeds heb gezocht. Zo zou het altijd moeten zijn, rust, harmonie, de nabijheid van zee en water. Maar niet altijd is het wat het lijkt. Op mijn werk spreek ik wel eens van etalagegedrag. Kijk ons het eens fijn hebben! Maar meestal zien we niet alles. Niet meteen. Er is een film over de Skagenschilders gemaakt en ook daar was veel verdriet. Dat zag ik. Maar misschien doe ik Laurits tekort. Doen alsof kan soms helpen. Dat doe we allemaal, van tijd tot tijd. Hebben we nodig.

Nina in de Villa, met de schilderijen, 1916

Yvonne, 1910

Met Vibeke Kroyer, 1909-1910

Yvonne en Vibeke, 1909

Schilderend, met Yvonne, 1906

Zomerdag op het strand van Skagen, 1906

En weer terug van de jacht

Tuin van Dagminne, 1901

Villa Dagminne, 1903

Koude herinnering

 

Een oude herinnering. Een koude herinnering op een warme dag. Ik weet nog dat het rond Sinterklaas was, en heel spannend. En daarna kerstmis. Dat de winter koud was als ik nooit meer heb ervaren. De winter van Paping. Dat er geen verwarming op de slaapkamers was, alleen maar kruiken. En drie dekens, tenminste, dat denk ik. Maar dat van de kou, dat weet ik nog. Ik herinner me de foto’s, in de sneeuw. Klein blond ventje met veel te grote wanten en een muts. En een klein zusje, dat ineens veel aandacht nodig had. Aandacht die eerder alleen voor mezelf was. Een geborgen aandacht zoals ik die ook later heb gezocht. Maar die je nooit meer zult vinden. Het oudste kind zijn brengt ook iets van droefenis mee. Mensen zijn niet gemaakt om te delen. Het geloof in het goede begint altijd bij jezelf. Meer kan ik er niet van maken.

Roder dan dauw

 

Laurits Tuxen             

Rillend van kou

                      In de snoeihete zon

Roder dan dauw

                           Is de kleur van gazon

Achterstevoren

                             In de spiegel andersom

Honderd verloren

                             In bevroren-zacht beton

Troebel gereinigd

                                 In het slijk van het pardon

Ben ik geëindigd 

                                Als ik ooit een keer begon.

Waar het op aankomt

 

Léon Frédéric, “Etenstijd voor de landwerkers”, ca. 1900

Waar het op aankomt

Zijn de donkere nachten,

Waar het op aan komt

Is de weg door het vuur,

Waar het op aankomt

Zijn de zwarte gedachten,

Waar het op aankomt

Is de weg voorbij de muur,

Dat is al waar het op aankomt,

In dat ene stille uur.