Termen van macht

 

Ik lees een boek van Caroline de Gruyter uit 2021, van vóór Poetins inval in Oekraïne. “Beter wordt het niet”. Ik lees: 

“Poetin zou natuurlijk niets liever doen dan weer aansluiten aan de Europese politieke tafel, en weer meebeslissen over het continent. Maar de de oude machtspolitiek van een paar grote landen die in hun invloedssferen doen waar ze zin in hebben, vinden wij Europeanen uiterst gênant. Poetin snakt ernaar en handelt er ook naar - zie de oorlog in Oekraïne, de annexatie van de Krim, de novitsjokmoorden, de Russische trollenfabrieken die alles doen om Europese samenlevingen te destabiliseren. Europa heeft moeite daarop te reageren, want wij denken niet meer zo. In een wereld die weer gaat draaien om rauwe macht en mercantilisme, moeten we meer in termen van macht denken. Maar dat kost ons moeite, want we komen van ver.”

Het kost ook mij moeite. Ook ik denk niet meer zo. Dacht niet meer zo. Heb het niet durven zien aankomen. Ik kom van ver, maar ben onderweg.

Encyclopedische bedenkingen

 

Ooit bezat ik de eerste editie van de Winkler Prins, in hele slechte staat, voor 25 gulden op de kop getikt.
In deel 1 stond een lemma over Bakoenin, die bij druk nog gewoon in leven was. Uiteindelijk heb ik de
hele rommel maar opgeruimd, ik meen bij een verhuizing. Je kunt niet alles bewaren.

Tussen 2009 en 2017 schreef ik meer dan tweeduizend lemma’s op Wikipedia. Na een nare ervaring haakte ik af. In 2020 zette ik mijn bedenkingen over Wikipedia op papier, God weet waarom,, maar zag er uiteindelijk toch maar vanaf om ze te plaatsen op mijn gebruikerspagina. Wie zit er ook op te wachten. Maar hier mag het wel even.

De Nederlandstalige Wikipedia kent inmiddels meer dan twee miljoen artikelen, helaas van sterk wisselende kwaliteit. Die krakkemikkigheid verbetert niet vanzelf. Integendeel. Grootste euvel is het voortdurend doormuteren in lemma’s, zeker niet van lemma’s die in de basis goed zijn. Helaas gebeurt dat bij voortduring, vaak ten koste van de inhoud, maar ook ten koste van de structuur en leesbaarheid. Op de langere termijn is dit misschien wel de grootste bedreiging van Wikipedia. De kwaliteit verbetert al jaren niet meer.

De open structuur van Wikipedia heeft goed gewerkt in de opbouwfase, bij groei. Bij twee miljoen lemma’s zou je echter door moeten ontwikkelen naar een fase borging. Dat kan alleen vanuit een andere, meer professionele structuur, bijvoorbeeld door er een serieus redactioneel apparaat omheen te bouwen. Deskundige mensen in dienst nemen. Planmatig verbeteren. Daarvoor is geld nodig, maar op beperkte schaal advertenties opnemen kan snel voldoende middelen verschaffen. Ook kranten hebben 150 jaar lang hun onafhankelijkheid behouden, terwijl ze vol stonden met reclame.

Er zijn Wikipedia’s in alle talen. Zelfs dialecten. De Engelse is de meest uitgebreide. Misschien kwalitatief de beste. Wil de Nederlandstalige Wikipedia onderscheidend zijn, dan hoort ze zich met een grotere nadruk te richten op thema’s die voor Nederland en België specifiek van belang te zijn. Als taal het enige onderscheidende is zal haar meerwaarde snel afnemen. Nog even en iedereen leest Engels.

Op Wikipedia worden discussies gevoerd over de “E-waardigheid” van lemma’s. Dat zijn een non-discussies. E-waardigheid, zo het bestaat, wordt altijd bepaald door de individuele interesse van de van Wikipedia-gebruiker. En die loopt oneindig uiteen. Nevenfiguren van Kuifje, een kleine eenmalig uitgegeven autobiografie van Antoon Derkinderen. Niemand kan voor de ander bepalen wat E is. Alles is E.

Wikipedia vormt meer en meer een pseudo-gemeenschap met gebruikers, bijna allemaal werkend onder pseudoniem, waarvan achtergrond of expertise doorgaans volledig ongewis blijft. Maar deskundig of niet, iedereen kan toetreden, iedereen mag zich overal mee bemoeien, charlatans te over. Dit probleem lijkt binnen de huidige structuur onoplosbaar, waarmee gezegd is dat Wikipedia het huidige niveau nooit zal ontstijgen.

De gerechtvaardigde roep om gezaghebbende bronnen te gebruiken is op Wikipedia doorgeschoten in rigiditeit en gestoeld op wantrouwen. Schrijvers worden ter verantwoording geroepen, raken gefrustreerd en haken af. Wat iemand weet of hoe iemand schrijft is niet meer belangrijk. Het enige wat telt is dat je kunt zeggen waar het staat, lees: kunt opzoeken en overschrijven.

Wikipedia lijkt soms een speelplaats geworden voor mensen met - kenmerken van - autisme. Ieder zoekt zijn hobby, het zij iedereen gegund. No hard feelings. Nadeel alleen: ze hebben altijd gelijk en voeren met grote vasthoudendheid eindeloze discussies, die niet zelden eindigen in negativiteit. Het is een zichzelf versterkende dynamiek van weinig constructief gekissebis die op geen enkele wijze bijdraagt aan de kwaliteit, maar enkel gericht lijkt te zijn op de bevredigende ervaring van het eigen gelijk.

Zonder pedant te willen zijn. Voor wat het nog waard is.

De wereld draait door

 

Wat rondneuzen in mijn bibliotheek. In een vergeten boek vind ik onverwacht een oude notitie.
Ik herken mijn handschrift. Iets werd ooit verwerkt. Niets is veranderd. Beter is het nooit geworden.

Dagen braken aan en dagen verstreken. Wij droomden nieuwe dromen, en even later weer andere. Onze harten werden beroerd door blije en droevige gebeurtenissen, met hoop en met wanhoop. En onderwijl draaide de wereld door. Nieuwe zieltjes kwamen ter wereld, oude zieltjes verlieten de wereld. Wij namen er geen notie van. Wij droomden onze dromen, en kwamen tot niks.

Koffiehuis

 

Café Central

Vlak voor corona was ik in Wenen. Ik heb boeken over Wenen rond 1900. Over Klimt, Schiele. Het ogenschijnlijk zo stabiele Habsburgse rijk. Die Welt von Gestern. Een van de mooiste ego-documenten die ik ken. Een voorspelbare wereld. Een veilige toekomst. Carriere, pensioen, een toekomst voor je kinderen. De vanzelfsprekendheid dat het altijd zo zou blijven.

In tussen weten we donders goed dat het kaartenhuis zomaar in elkaar kan storten. Maar zo lang het nog niet zover is gaan we gewoon door, alsof het misschien toch niet zal gebeuren. Zoals iemand van bijna negentig ook gewoon doorgaat, alsof i het eeuwige leven heeft. Zweig wist na de moord op Franz Ferdinand dat het goed fout zou gaan, maar ging die zomer nog gewoon op vakantie aan de Belgische kust. Zo zitten we in elkaar. Wat moet je ook anders?

Vlak voor corona was ik in Wenen. Ik zocht naar de koffiehuizen, waar ik zo graag in had vertoefd. Krantje lezen, beetje flirten met de dames, schaken, discussiëren met de mannen op uitzonderlijk niveau. Ik zag er Freud, Trotski, Lenin, Zweig, Schnitzler, Hoffmansthal. Discussie verheft. Maar nu niet meer. Café Central is een toeristische attractie geworden met een lange rij en een uitsmijter. Ik werd toch maar op de foto gezet, maar ging er niet naar binnen. Café Griensteidl werd recent gesloten en is nu een soort internetcafé. Geen discussies meer, niet op dat niveau. Dat voelt als exemplarisch. Het koffiehuis is iets uit het verleden, uit een ander tijdperk. En weer dient zich een nieuw tijdperk aan. Iedereen voelt het. Niemand die het weten wil.

Café Griensteidl

Patroon dat nooit bewegen wil

 

Bessie MacNicol, “Elizabeth Reading”, 1897

Als een etser op glas,

Een schrijvertje op het water,

Zo breekbaar als het leven was,

Voor jou

               en ook voor later,

Een patroon dat nooit bewegen wil,

Een lijster en het lied,

De broosheid maakt de wolken stil,

De eeuwigheid die vliedt,

Door een kabbelend beek,

Zo lang alweer geleden,

Een onbekende streek,

                                 alweer,

Een leven lang

                                    gemeden.

TI-Raleigh Tour 1980

 

Ti-Raleigh in de Tour van 1980. Nederlands teintje. Bertje Oosterbos op kop.

In de jaren zeventig en tachtig volgde ik intensief het wielrennen. Ik zag Jan Raas wereldkampioen worden. Meermaals reden we de Amstel Gold Race achterna, waar telkens ook weer Raas met de overwinning ging slepen. Op vakantie weken we uit naar de Alpen.

In 1980 stak TI-Raleigh als wielerploeg torenhoog boven de rest uit. Negen Hollanders en een Belg. Er werden elf etappes gewonnen. Zoetemelk won de Tour (dat Hinault niet mee kon doen vanwege een kniekwetsuur zijn we gemakshalve al lang weer vergeten).

Dit jaar had ik redelijk veel tijd om te kijken en zag ik iets vergelijkbaars. Een Nederlandse ploeg die mijlenver boven de rest uittorende. Alleen geen negen Hollanders, maar slechts eentje die meedeed, en die ook nog eens uitviel. Maar toch!

In 1978 zag ik ook iets vergelijkbaars, toen Festina het peloton domineerde. Virenque, Brochard. Renners die kort tevoren nog tot de grote middelmaat behoorden waren ineens topcoureurs. Net als bij Armstrong hadden we niks in de gaten. Zelfs Mart Smeets niet.

Ik kijk nog steeds met heel veel plezier naar wielrennen, ook al al rij ik ze niet meer achterna. Geen sport die meer televisiegeniek is. Een bijzondere editie weer, dit jaar. Zo lang je niks weet geloof je alles. Je moet wel. Anders is de lol en snel vanaf.

Mooi weer

 

Het klimaat veranderd, maar daar hebben we niet altijd even veel last van. Als we het niet kunnen beïnvloeden moeten we het beter maar anders benaderen, zo leer ik mijn cliënten.

Het is al weken mooi weer. Ik benader weer mijn vroegere leestempo. Het is een zacht-zwoele avond, tegen tienen zit ik nog steeds te lezen. Mijn blogs worden korter. Stukjes schrijven is meer voor binnen.

Ik zoek een bruggetje naar de mooie Keira Knightley. Met een boek, op de fiets. Ik denk dat we morgen maar een stukje gaan fietsen. Een beetje op tijd, want na de middag wordt het weer warm!

Er is een eenzaamheid aan ruimte

 

Claudia Bartoli McKinney

Er is een eenzaamheid aan ruimte

Een eenzaamheid aan zee,

Een eenzaamheid aan dood, maar die

Verwantschap voert gedwee,

Tot dieper lagen,

                                          naar een plek,

Besloten in het ijs,

Een ziel zichzelve toegewijd -

In eindeloze

                                 eindigheid.

There is a solitude of space

A solitude of sea

A solitude of death, but these

Society shall be

Compared with that profounder site

That polar privacy

A soul admitted to itself—

Finite infinity.

Emily Dickinson en een beetje van mezelf

De juiste woorden

 

De juiste woorden

Komen altijd van binnen,

Ik heb ze gezocht

En bij flarden gevonden,

Ze komen vanzelf

En soms ook geroepen,

Ik heb ze verzameld

Zoals ze bestonden,

Ik schrijf ze op wit,

Ik lees ze in zwart,

Maar blijf in mijn denken

Aan onmacht gebonden,

Alsof ze in vorm,

Alsof ze in toon,

Alsof ze intuitief

Nog steeds niet bestonden.

Het zwart zal het rood verslinden

 

Mark Rothko, “Nr. 14”, 1960, San Francisco MoMA

In de auto naar huis las ik veertig graden af. Bijna tien uur in de avond en nog altijd is het boven de dertig. Waar moet het naartoe met deze wereld, denk ik even. Hoe lang kan het nog worden ontkend.

Bij dit soort hitte denk ik aan Mark Rothko (1903-1970). De noodzaak van de stilte. De intensiteit van de ziel. Van de kunst. Die in me zit. Die er nauwelijks uitkomt. Mondjesmaat. In kleine brandjes. De omvang van een werk van Rotko kan ik op een avond als deze nauwelijks bevatten. En precies dat maakt het zo mooi. En warm. Heet gewoon. Ook dat

“There is only one thing I fear in life”, zei Rothko ooit tegen vrienden: “One day the black will swallow the red”. 

Rothko is al jaren dood. Zijn angstbeeld komt steeds dichterbij.

Zwevend over de jaren

 

John Ernest Belocq

John Ernest Joseph Belocq (1873-1949) fotografeerde in de jaren rond en na 1900 prostitués in de beruchte Storyville wijk van New Orleans. Veel is op internet te vinden.

Te Arles, Frankrijk, loopt momenteel een expositie van de Franse kunstenaar-fotograaf Antoine Leroux-Dhuys (1964). Ik was daar niet aanwezig, maar een oud-collega wel en appte zijn naam door.

Ik blijf hangen bij diens bewerking van een portret door Belocq. Zwevend over de jaren. Een afwerend gebaar, passend bij de nieuwe moraliteit. Aan een redelijke prijs had ik die foto zo kunnen kopen. Soms weet je niet waarom.

Antoine Leroux-Dhuys

Voelde nog verre

 

Philip Wilson Steer, 1888

Ik was aan de zee,

Ik zat op het strand,

En voelde het punt

In mijn leven beland,

Het voelde nabij,

Het trok zich terug,

In trage getijden,

In wolkige lucht,

Het voelde nog verre,

En weer werd het vloed,

Het leven is kort,

Maar zo is het goed.

Wisselende overtuigingen

 

Hanfstaengl met Hitler en Göring, 1933

Ik lees een boek over Duitsland het jaar 1933. In alles hoor ik de actualiteit.

“De democratie kent geen overtuigingen”, beweerde Hitlers persadviseur Putzi Hanfstaengl, “Ik bedoel échte overtuigingen, waarvoor mensen bereid zijn hun leven op het spel te zetten. Dat is Hitlers fundamentele ontdekking en ze vormt het uitgangspunt voor zijn grootse en gewaagde politiek, die altijd de juiste zal blijken te zijn”.

Het volk kent geen overtuigingen. Het volk gelooft wat ze uitkomt, dat wat ze willen geloven. Voorafgaand aan een rede oefende Hitler vaak voor de spiegel. Via een soort zelfhypnose leek hij eerst zichzelf te willen overtuigen. Als dat lukt kun je het volk alles laten geloven. Overtuigingen hebben geen vaste grond meer, springen zo van het een naar het ander, vooral afhankelijk van wie ze verkondigd.

Voorlopig hoeven we ons nog niet echt druk te maken. De populisten van vandaag hebben niet bepaald de gave. Althans niet in Nederland. Maar als het ooit slecht gaat weet ik het zo net nog niet. Laten we er maar niet teveel aan denken.

Niet werken

 

Paul Gauguin, “Eiahe Ohipa” (niet werken), 1896, 65 x 75 cm, Poesjkin Museum Moskou

Ik heb vakantie en denk na over werk. Iedereen moet werken. Veertig jaar van je leven of langer. We doen ons best, ons leven lang. Ik althans, en de meesten wel. Wat moet je ook?

De arbeidsmoraal in de Westerse wereld staat zelden ter discussie. De ethos van de werkende mens. Voor mijn vader, die een beetje baas was op zijn werk, stond het begrip van een goed mens nagenoeg gelijk aan “een harde werker”.

“Kijk eens”, zei vroeger ooit een vriend tegen mij, terwijl hij zijn al ruwe handen liet zien, “komt allemaal van het werken”. “Daar ben je vet mee”, gaf ik ten antwoord, en daar moest hij hard om lachen. Dat leek een nieuw inzicht voor hem. Vanaf zijn veertigste zou hij arbeidsongeschikt zijn.

Paul Gauguin zag op Polynesië hoe het anders kon. “Eiahe Ohipa”, niet werken. Leven bij de dag, zien wat het brengt, wat er komt. Hij wist het maar ook hij kon er zich niet van losmaken. Hij zou schilderen als een bezetene tot hij er bij neerviel. Door het raam in het schilderij zien we hem druk bezig, terwijl de inheemse vrouwen een waterpijp roken, zonder zorgen.

Ik ben met vakantie. Ik doe mijn best. Afschakelen om weer te gaan. Soms lukt het, een beetje. Nog even en dan heb ik pensioen. Hopen maar dat ik er vervolgens niet bij neerval. Wat kun je hier anders, in deze wereld?

Maskers

 

Sting, Pinkpop 1979. Ergens sta ik er al tussen,
We leven nog steeds.

And if I told you that I loved you

You'd maybe think there's something wrong

I'm not a man of too many faces

The mask I wear is one

Op een festival verwacht je geen poëzie. Net zo min als in het café. Maar een kleine traan zit in kleine momentjes. Hoeveel maskers heb ik niet gedragen. Steeds meer maskers vallen af. Noem het de wijsheid van het ouder worden. Het leven is kort, maar het is goed zo.

Het was een mooie dag.

In het juiste verband

 

Oskar Zwintscher, “Spiegelbild”, Frau des Künstlers, 1901

Kan ik het zeggen,

Vind ik de woorden,

Kan ik het voelen,

Dat wat we hoorden,

Kan ik verbinden

Met mijn verstand,

Kan ik het zien,

In het juiste verband.

Noodlottige momenten

 

“In februari 1948 betrad de communistische leider Klement Gottwald het balkon van een paleis in Praag om honderdduizenden burgers toe te spreken, die waren samengestroomd op herbouwde stadsplein. Het was een historisch moment in de geschiedenis van Tsjechoslowakije. Een noodlottig moment dat zich een of tweemaal per eeuw voordoet.

Gottwald was omringd door kameraden en dicht bij hem stond Clementis. Er viel wat sneeuw, het was koud en Gottwald was blootshoofds. De zorgzame Clementis deed zijn bontmuts af en zette deze op het hoofd van Gottwald. 

De propaganda-afdeling vermenigvuldigde in honderdduizenden exemplaren de foto op het balkon, waarop Gottwald, een berenmuts op het hoofd en kameraden aan zijn zijde, het volk toespreekt. Op het balkon begon de geschiedenis van communistisch Tsjechoslowakije. Elk kind kende die foto van affiches uit leerboeken en musea.

Vier jaar later werd Clementis beschuldigd van verraad en opgehangen. De propaganda-afdeling schrapte hem ogenblikkelijk uit de geschiedenis en natuurlijk ook van alle foto’s. Vanaf die tijd staat Gottwald alleen op het balkon. Daar waar destijds Clementis had gestaan, is slechts een kale muur van het paleis. Van Clementis bleef niets anders over dan de berenmuts op het hoofd van Gottwald.”

(Milan Kundera)

Ik was in Praag, op het oude plein. Ik herkende het balkon. Ik zag het voor me. De Nederlandse fietsgids had geen idee waar ik het over had. De Tsjechen zullen het ook wel zijn vergeten. Noodlottige momenten worden graag vergeten. Collectief, individueel. Ik bleef even achter en voelde me een onbestemde triestheid. Alsof ik hier langer had willen blijven. De lege plek weer wilde invullen. Maar dat ging natuurlijk niet. Je bent niet alleen. Nadat ik de rest weer had ingehaald hielden we stop. En bij een grote pull bier was de triestheid snel vervolgen. Ook ik ben vaak kort van gedachte. We moeten ook leven. Zo gaat dat!

Blijf bij mij!

 

Mikhael Nestorov, “Amazone” of “ Vrouw in rijtenue”,
portret van zijn dochter Olga, later zelf kunstschilderes,
 176 x 86,5 cm, Russisch Museum, St. Petersburg

Olga Nestorova (1886-1973) was de oudste dochter van Mickael Nestorov (1862-1942) en zijn innig geliefde vrouw Maria, geboren in 1886, een jaar na hun huwelijk. Maria stierf tot groot verdriet van de kunstenaar korte tijd later aan de complicaties van de bevalling.

Twintig jaar later schilderde Nestorov zijn dochter als prachtige amazone, precies tussen twee gevaarlijke operaties in die Olga toen moest ondergaan. Uit bewaarde brieven valt op te maken hoeveel gelijkenis hij gezien moet hebben tussen Olga en haar overleden moeder. Uit het levensgrote portret blijkt hoeveel zorgen hij zich gemaakt moet hebben ook haar te verliezen. Je voelt eenzaamheid, maar ook zorgen, onheil. Tegelijkertijd boekje rust en hoop. Olga poseert bij een kalm meertje in het licht van een ondergaande zon. Haar felrode mutsje contrasteert binnen het monotone kleurenpalet als het lichtpunt in zijn leven. Maar bovenal ademt het liefde. Blijf bij mij! 

Nestorov hertrouwde nog tweemaal, zou nog diverse kinderen krijgen, maar zijn eerste liefde liet nooit meer los. Zijn portret van Olga laat mij niet meer los. Naast Serov’s “Meisje met de perziken” behoort het tot de mooiste meisjesportretten uit de Russische schilderkunst. Het mag wat meer getoond worden. Laat ik dat maar eens doen dan!

Slachtoffers en ongemak

 

Konstantin Makovski, “De strijkster”, 1900

“Met de huidige hang naar het slachtofferschap is het merkwaardig gesteld”, schrijft Bernard Schlink, ik haalde hem al eerder aan: “Alsof het een eretitel is, alsof het getuigt van een roemrijke daad. Als je verder niets gepresteerd hebt kun je altijd nog slachtoffer zijn. Wie slachtoffer is heeft kwaad moeten verduren en kan daarom zelf geen kwaad hebben gedaan. Anderen zijn iets verschuldigd aan wie slachtoffer is, en dus moet het slachtoffer zelf wel onschuldig zijn”.

Om een of andere reden voel ik me altijd ongemakkelijk met slachtoffers. Overal zijn slachtoffers tegenwoordig. Iedereen wordt wel ergens onrecht aangedaan. Of heeft dat ooit ervaren. De meesten gaan echter te makkelijk voorbij aan het feit dat ook zíj́ onrecht aandoen, of hebben gedaan, zeker nog zullen doen. Hypocretie is de pest van deze wereld, altijd geweest, de wortel van elk geloof, van ieder standpunt dat onwankelbaar is, van elke klacht, van elke claim. Johan Derksen heeft toch gelijk. Hoeveel charlatan er ook in hem schuilt. En ik heb ook gelijk, in elk geval in wat ik hier wil beweren, in al mijn onwetendheid. Hoed me voor het slachtofferschap.

Met de klokken

 

Adriaan Groenewegen, “Gezicht op Delft”, ca 1920

Zondagochtend,

Klokken luiden,

Vanuit verleden,

Door mijn raam,

Voel ik wakker,

In mijn herkomst,

Oma’s opa’s,

Zie ik gaan,

Zie ik voor me,

Dat ik ook nog,

Met de klokken,

Heen zal gaan.

Kafka en ontwikkeling

 

Tekening door Kafka

“Verdoe je tijd niet met het zoeken naar obstakels, misschien zijn er wel geen”. Dat neem ik me ter harte.

Ik ben in Praag en dat leek me een goede reden om weer eens wat van Kafka te herlezen. Boek in het koffer. Met goede zin op pad.

Ik begon enthousiast maar ergens halverwege liep ik een beetje vast. Het is literatuur van niveau, maar het verhaal ontwikkeld zich onvoldoende, de spanningsboog is vanaf het eerste hoofdstuk direct voelbaar maar zwakt allengs een beetje af. Ik denk dat Kafka ook niet goed meer geweten heeft hoe hij er mee verder moest en snap ineens waarom hij niet wilde dat zijn werk zou worden uitgegeven. Of wordt ik nu pedant.

Ik leg het boek maar even terzijde. In Praag moet je ook niet teveel lezen. Niet teveel schrijven. Verdoe je tijd niet met je eigen gedachten, er is nog zo veel te zien, zoveel te doen. Laat ik me dat ook eens wat meer ter harte nemen.