.jpg)
Jarosjenko’s eerste versie, nu in de Tretjakov Galerij te Moskou. Latere versie, 131 x 81 cm, Kaluga Museum Jekaterinenburg
“De cursiste” is een schilderij van van de Russische kunstschilder Nikolaj Jarosjenko (1846-1898) uit 1883. Er bestaan twee versies van. Volgens Tolstojs secretaris Valentin Boelgakov is de jonge vrouw die wordt afgebeeld Anna Konstatinova Dieterichs (1859-1927), dochter van een hoge militair uit Kiëv, later getrouwd met de vooraanstaande Tolstojaan Vladimir Tsjertkov en ook zelf fanatiek verkondiger van de Tolstojaanse vredesleer.
Jarosjenko’s schilderij toont het prototype van de bewuste goed opgeleide, sociaal geëngageerde vrouw, zoals die zich in die periode steeds vaker in de Russische samenleving deed gelden, met overtuiging gelovend in een betere wereld en een nieuwe rechtvaardigheid. Door de regen komt ze terug van een zogenaamde hogere “Bestoezjev”vrouwencursus, zoals die toentertijd in St. Petersburg werden gegeven, een boek onder de oksels, nog enigszins kinderlijk, maar met ogen vol hoop en geloof in het goede. Haar kleding heeft heeft een zekere mannelijke uitstraling, zoals studentes dat in die tijd vaak en welbewust nastreefden. Repin was vol bewondering toen hij het werk zag en paste zijn schilderij “Onverwacht” aan na expositie. Kramskoj vond het meisje echter te liefelijk om respect af te dwingen en zette er zijn “Portret van een onbekende - meer hooghartige - vrouw” tegenover. Ieder zijn gading!
Jarosjenko, “In warme landen”, 1890, 107 x 81 cm,
Anna aan het kuren, Russisch Museum St. Petersburg
Anna zou uiteindelijk geen examens voor haar cursussen kunnen doen omdat ze tuberculoze verschijnselen kreeg en lange tijd moest gaan kuren. Tijdens zo’n kuur zou Jarosjenko haar opnieuw portretteren, hetgeen wijst op een bijzondere band. Uiteindelijk knapte ze toch weer op. In 1891 huwde ze met Vladimir Tsjerkov. Samen werkten ze een aantal jaren tussen de boeren. In 1898 gingen ze samen naar Engeland om daar Tolstojaanse geschriften uit te geven en fanatiek hun opvattingen te verkondigen. Rond 1905 keerden ze weer terug naar Rusland, waar ze samen Tolstojs literaire nalatenschap beheerden. In 1927 overleed Anna onder een systeem dat de pacifistische standpunten van haar grote voorbeeld inmiddels in de ban had gedaan.
Enfin. Bij toeval stuitte ik op dit deze portretten. Om de een of andere reden trekt de figuur van de jonge Anna Dieterichs mij bijzonder aan, niet alleen omdat ze zo mooi is, maar vooral ook om haar uitstraling, die iets heldhaftigs combineert met onschuld. De jeugd en haar idealen! Ons zal de toekomst zijn! In mijn jonge jaren liep ik ook met boeken onder de arm, schreef artikelen in “De vrije gedachte”, maar een held ben ik nooit geweest. Ik zocht gewoon een baantje en vond de vrijheid alleen in mijzelf, in mijn eigen kleine hoekje. De tijden zijn veranderd, zullen we maar zeggen. Wat toch ook weer jammer is, vind ik soms.
Portret door Michael Nesterov, 1890
