Op de rand van verdwijnen

 

Andermaal Nina Leen, 1957, soms is dubbel niet erg

Op de rand van verdwijnen

Wordt verleden een leugen

Een vergeten gedachte

                       is zo goed als een leugen

 (restant van een langer gedicht)

Drie dingen

Vilhelm Hammershøi, “Interieur, Frederiksberg Allé”, 1900

Mijn moeder leeft nog steeds, zou in beginsel nog jaren kunnen leven, maar de laatste tijd lijkt dat geen goed scenario meer. Ik weet niet goed hoe ik daarmee om moet gaan, ook al zou je denken een psycholoog je dat moest weten. Ik weet het ook niet altijd. In eigen kring moet je vooral geen psycholoog willen zijn. Ik vertaal maar een gedicht. Dat is denk ik een beetje mijn manier om met dit soort dingen om te gaan. 

Een fragment uit Mary Oliver’s “In Blackwater Woods”, in American Primitive,1983:

    <…>

    To live in this world                                  Om in deze wereld te leven

    you must be able.                                    moet je in staat zijn
    to do three things:                                    tot drie dingen:
    to love what is mortal;                              houden van wat sterfelijk is;
    to hold it                                                   het vasthouden 
    against your bones knowing                    vast tegen je knoken alsof
    your own life depends on it;                     je leven er van afhangt 
    and, when the time comes to let it go,     en, als de tijd komt om het los te laten
    to let it go.                                                los te laten.

Uit het niets

 

Je kunt op veel manieren dichten.

Je kunt starten van een gedachte en thema en je arbeid beginnen, strak systematisch, gekaderd door metrum en rijm, en vervolgens net zo lang schaven tot de vorm de inhoud overstijgt. 

Je kunt ook gewoon beginnen en vanuit de diepere lagen van het bewustzijn gedachten op laten borrelen, tot verholen gevoelens en gedachten stilaan manifest worden. Natuurlijk kun je dan nog wat schaven aan metrum en rijm, al dan niet te koste van de oorsprong, maar de basis blijft associatief.

En waarschijnlijk zijn er ook nog andere manieren.

Hoe je het ook aanpakt, je start altijd vanuit een leeg blad, en wat later is er een gedicht, daar waar eerder niks was. Je creëert, wat een diep menselijk verlangen is, zoals alle gedichten, in elk geval de associatieve in wezen in wezen altijd over verlangen gaan, of over gemis. Over hoop en verlies. Altijd eindigend in het niets.

Zeven zuiver

 

Alfred Munnings, “Meisje op bed”, 1917

Achter deuren duister zonde

Achter woorden zonder naam

Achter zuiver zeven wonde

Zie je zwak de dader staan

Achter woorden nooit gesproken

Voelt de de zonde 

                             ongewroken

Zeven zuiver 

                             woeste wonde

                             zal zo zachter

                                                                     open gaan.

Catharsis

 

Klimt, “Medizin”, 1901-1907 (vernietigd in 1945)

Ik lees een biografie van Freud, die in Wenen woonde. 

Even een overpeinzing.

Hoe merkwaardig kan het voelen om te lezen dat ons psychologenvak zich in honderddertig jaar, sinds het aller begin dus van de psychologische wetenschap, in de basis zo weinig veranderd heeft. Bevestigd te krijgen wat ik ergens altijd heb geweten. Met Freud is de interesse ooit begonnen.

Nog voor 1900 schreef Freud over hysterie, casussen, met Breuer. De basisgedachte was om symptomen te verbinden aan oude trauma’s. Als de koppeling goed werd gemaakt vond een vorm van catharsis plaats en trad verlichting op. In feite precies wat ik nog altijd doe. Ik zie het nog elke dag. Freud zag het toen niemand het nog zag, en dat verdient lof, meer dan Karel hem ooit heeft willen geven.

Natuurlijk. Ik zie ook wel hoe Freud steeds weer naar de conclusie toe redeneert, dingen erbij bedenkt, andere zaken negeert. Hij past zijn bewijsmateriaal voortdurend aan aan de theorie, maar het maakt de theorie niet persé minder waar. En het werkt, nog steeds. Dat is wat ik constateer, hoewel, toegegeven, nog steeds met weinig bewijs.

Misschien moet ik straks eens een boek gaan schrijven over Freudiaanse aspecten in EMDR en schematherapie. Ik bedoel maar. Jammer alleen dat Karel het niet meer zal lezen.

Kind van de overgang

 

Ik ben, linksom of rechtsom, toch een kind van de twintigste eeuw. Een eeuw van idealen, ideologieën, grote dromen. Intussen zitten we al weer vijfentwintig jaar in de nieuwe eeuw en de ideologieën zijn vervlogen, stukgelopen tegen de ellende die het heeft gebracht. Van de idealen uit mijn adolescentie is weinig gekomen, ze zijn stukgelopen op mijn welvaart. Ik heb dit weekend de kerstboom weer gezet en leg me toe op de simpele deugden van het leven. Zoek het geluk vooral dicht bij huis, is mijn lijfspreuk geworden.

Linksom of rechtsom ben ik een kind van mijn tijd, van de overgang wellicht. Ik zoek het geluk al zo lang dicht bij huis. Veilig, verborgen in mijn boeken, zoekend naar wat schoonheid. Of het meer geluk heeft gebracht kan ik nooit weten, maar in elk geval minder ellende. De afwezigheid van ellende, misschien is dat wel waar het om draait. Niet voor niks ben ik psycholoog geworden. Kind van de overgang.

En dat voelt niet goed…

Ruytinx, zijn oom en een vroege dood

 

Henri Privat-Livemont, “In het atelier”, portret van de schilder Ruytinx”, 1899

Een mooi schilderij van Henri Privat-Livemont (1861-1936), die ik eigenlijk alleen kende van zijn posters. Afgebeeld wordt zijn neef, de schilder Alfred Ruytinx (1871 - 1908), gezien op de rug, aan het werk in het atelier van zijn oom in de Florisstraat te Schaarbeek. De jonggestorven Ruytinx, minder dan tien jaar later zou hij overlijden, schilderde vooral stillevens en bloemencomposities. Ook Privat-Livemont had een grote voorliefde voor voorstellingen van bloemen, waarmee hij zijn werken bezaaide. Kort voor Ruytinx’s dood maakte Privat-Livemont een muurschildering op het huis van zijn jongere neef, eveneens te Schaarbeek. Het is alsof dekens dood al jaren voelde aankomen.

Muurschildering door Privat-Livemont op Ruytinx huis en atelier, 1906.
Nog steeds te zien, Voglerstraat 17, in 1991 gerestaureerd.

Ik weet niet waaraan Ruytinx gestorven is. Als schilder is hij schier vergeten. Een paar van zijn boeketjes dan maar om hem te gedenken. Meer dan een paar honderd euro brengen ze niet meer op.

Omschakeling

 

Tja, ben ik toch maar niet begonnen aan de biografie van Karel van het Reve, maar aan die van Sigmund Freud, die ik op de e-reader heb. Karel (ik mag Karel zeggen) zou zich omdraaien in zijn graf. Schreef ik enkele dagen geleden nog dat ik hem bewonderde, schakel ik door naar een van de personen die hij het meest verguisde. En toch voel ik ook een fascinatie voor Freud. Drie hoofdstukjes verder voel ik ook sympathie. Het kan blijkbaar allemaal samen, binnen mijn denkraam, en waarom ook niet. Freud moet je door een andere bril beschouwen dan die van Karel, ook al heeft Karel in de strikte zin des woords altijd gelijk. Je kunt alleen altijd gelijk hebben als je altijd door dezelfde bril kijkt, wat prijzenswaardig is, maar niet voor mij.

Karel was een man uit één stuk. Ik niet, denk ik. Maar I k weet niet of dat erg is.

Niet voor mezelf

 

Anna Ancher, “Meisje in de keuken”, 1883-1886

Soms 

ben ik angstig, 

dat dingen fout kunnen gaan, 

dat dingen fout zullen gaan.

Soms 

luister ik naar cliënten, 

die bang zijn 

dat dingen fout kunnen gaan, 

dat dingen fout zullen gaan.

Soms 

denk ik dat het helpt 

om te luisteren naar anderen, 

die bang zijn 

dat dingen fout zullen gaan.

Soms 

denk ik dat het helemaal niet helpt, 

om te luisteren naar anderen,

Maar ik zit hier ook niet voor mezelf, 

ik zit hier ook niet voor mezelf.

Niet zo tenminste.

Zo zit ik hier niet voor mezelf.

Boze Karel

 

Als iedereen zou schrijven wat hij dacht zou haast iedereen interessante dingen kunnen schrijven. De moeilijkheid is dat iemand die iets denkt, dat niet kan opschrijven, ja het haast niet denken kan. Het menselijk denken en het menselijk schrijven is voor 90 of 99% imitatief: wij denken alleen wat anderen denken, en de enkele keer dat wij iets eigens denken kunnen we dat niet opschrijven.

Uit: Een dag uit het leven van de reuzenkoeskoes.

Ik ben niet zo van het bewonderen, maar als ik dan toch iemand moet noemen zou het Karel van het Reve kunnen zijn. Zijn verzameld werk staat altijd binnen handbereik, met een voortdurende regelmaat lees ik weer een stukje en kom ik tot rust.

Na lang aarzelen heb ik nu toch de biografie van Willem Melching gekocht. De aarzeling zat hem in de recensies, die spraken over een politieke biografie, die vooral gaat over Karel’s denken en de ontwikkeling van zijn opvattingen. Het persoonlijke krijgt minder aandacht. Alsof je deze kunt scheiden, dacht ik steeds. En denk ik nog steeds.

Iets anders is ook weer dat in mijn zienswijze het mooie van Karel is dat je zijn denkwijze niet kunt vatten, en dus ook de ontwikkeling niet. Natuurlijk, hij werd opgevoed in een communistisch nest en later verwierp hij het communisme, maar niet om inhoudelijke redenen, maar vooral omdat hij van mening was dat niemand je ooit zou mogen zeggen wat je moet denken. Wat dat betreft is de titel dan wel weer prima gekozen. 

De aarzeling zat hem ook een beetje in de foto op de omslag. Ik zag er toch weer een oude norse communist in, die Karel zelf zo verwierp. Net als ik, niet om hun communist zijn, maar om hun mens zijn. Het is niet mijn bloedgroep, die oude communisten. Ik proef het ook een beetje aan de staccato stijl van Melching, die me al wat tegenstond toen ik het boek vorig jaar bij Broese ter hand nam. Ook vroeg ik me af of het wel goed is als een bewonderaar een biografie schrijft over de bewonderde held.

Hoe kan het zijn dat ik Karel toch zo bewonder? Want dat doe ik. Misschien moet ik gewoon maar eens beginnen met lezen. Wellicht dat ik zo van mijn vooroordelen afkom. 

Portretten

 

Xenia, Carla, Yvonne, door Bertha Vicente, Mexico 

Portretten zeggen soms meer zeggen over een persoon dan een uur praten tijdens de intake. Ik meen iets te herkennen, zowel in de dame rechts als die in het midden. Zoeken leerde dat ik ze niet kon kennen. Ze komen uit Mexico, waar ik nooit ben geweest. En toch herken ik iets, van lang geleden denk ik. Ik voel iets wat geweest is. Dat ze ook in mij iets zullen herkennen, zoals ik hier nu zit, alleen ben ik jonger. Net zo lang geleden.

Portretten vertellen vaak veel, maar vooral ook over mij, als toeschouwer. Ver weg van de geportretteerden, over ruimte en tijd. Ik denk dat dat de bedoeling is. In elk geval voor vandaag.

Slachtoffers en identificatie

Viktor Vasnetsov, “Bogatyr”, 1898

Ik heb zojuist Timothy Snyder’s “Bloedlanden” herlezen. Een boek uit 2010 waarbij je mond soms openvalt. De planmatige massamoord op miljoenen individuen. In het laatste hoofdstuk tracht hij tot een soort van duiding te komen. Moraal wil ik het niet noemen.

Het is veel aantrekkelijker, althans tegenwoordig in het Westen, om zich te identificeren metende slachtoffers dan de historische achtergrond te begrijpen die ze gemeen hadden met de daderschappen passieve toeschouwers in de Bloedlanden. Identificatie met de slachtoffers betekent radicaal afstand nemen van de dader. <…> Toch is het niet duidelijk of deze identificatie met de slachtoffers veel kennis oplevert, of dat dit soort vervreemding van de slachtoffers een ethisch verantwoorde stellingname is. Het is geenszins duidelijk dat het reduceren van geschiedenis tot moraliteit leidt tot moreel betere mensen.

<…>

Niet één grote oorlog of massamoord in de twintigste eeuw is begonnen zonder agressors of daders die aanvankelijk beweerden dat ze slachtoffers waren. In de eenentwintigste eeuw zien we een tweede golf aanvalsoorlogen met slachtofferclaims, waarbij leiders niet alleen hun volkeren als slachtoffers voorstellen, maar expliciet verwijzen naar de massaslachtingen in de twintigste eeuw. De menselijke eigenschap van subjectief slachtofferschap is kennelijk onbegrensd, en mensen die geloven dat ze slachtoffers zijn kunnen worden gemotiveerd om extreem gewelddadige daden te verrichten.

Slachtofferschap mag nooit een excuus zijn om extreem gewelddadig te worden. Toch moraal. Snyder ontleend zijn zienswijze een beetje aan Hannah Arendt volgens mij, maar als je dit in 2010 schrijft weet je eind 2024 hoe waar dit moet zijn. En dat het wel nooit zal veranderen, lijkt me.

Vijftig jaar

 

Nick Drake, Hampstead Heath, Londen, december 1971, door Keith Morris

Keith Morris maakte in december 1971 een serie foto’s van Nick Drake voor zijn derde album Pink Moon.  Uiteindelijk weren ze nooit gebruikt omdat ze in al hun zwaarmoedigheid een goede verkoop van het album in de weg zouden kunnen staan, zo meende Ann Sullivan, de ‘creative director’.

Morris herinnerde zich later de fotosessie: “Het was een grauwe, grijze dag. Nick werkte prima mee, maar zei weinig, maakte nauwelijks contact en vond het lastig om in de camera te kijken. Het was alsof ik binnendrong in mijn persoonlijke verdriet”, hetgeen zich weerspiegelde in de foto’s.

Rond 1980 kocht ik een box met drie Drake-albums. Toen al drong hij door in mijn persoonlijke verdriet. Vandaag ging ik met mijn jongste zoon in Utrecht naar een concert waar zijn muziek werd gespeeld. Nog steeds voel ik hetzelfde. En ik hoopte dat mijn jongste zoon groot verdriet bespaard zou blijven. Dat ook hij Drake’s muziek erg mooi vond doet daar niets aan af.

Het is vandaag 25 november 2024. Het is vandaag is het precies vijftig jaar geleden dat Nick Drake overleed aan een overdosis anti-depressiva. Het was een mooie dag vandaag.

Rorschachtest

 

Gia Carangi, zo oud als ik, door Helmut Newton, Vogue, maart 1979

Mooie foto! 

Ik ga de foto niet uitleggen. Elke uitleg geldt enkel voor mezelf, mag ik delen of niet, zoals met alles wat ik denk.

Foto’s kunnen dienst doen als een soort van Rorschach test. Als uitgangspunt voor een boek, dat geschreven zal moeten worden. Als voedsel voor eigen fantasieën die je niet zo makkelijk deelt. Of juist wel, het maakt eigenlijk niet uit. Helmut Newton prikkelt mijn gedachten, altijd wel weer. Met leeftijd heeft het niks te maken. Er zijn meer levens dan in het hier en nu. Meer werelden, naast elkaar, donker en licht. Je moet ze wel weten te creëren. Er zelf iets van maken, ook al gebeurt er niet zoveel. Of net dan!

Terug en naar voren

 

Clarence Hudson White, “La curieuse”, 1907

Ik zie nog naar voren,

Ik zie nog altijd naar voren,

Lang geweest,

Lijkt het lang genoeg geweest,

Zo zie ik nog altijd naar voren,

Zie ik terug en naar voren.

Ik draag weinig last van een verleden op mijn rug,

Ik draag van mijn verleden weinig last hier op mijn rug,

Ik zie nog naar voren,

Ik blijf op mijn stek,,

Het is goed zoals het is,

Het zoemt door mijn oren,

Blijf maar op je plek,

Lijkt het goed zoals het is.

Artificieel

 

Paul Paede, “Naakt in geopend venster”, 1913

Ik zie op televisie wat de nieuwe ontwikkelingen in AI zijn. Alexander Klöpping, als ik het goed schrijf, laat zien hoe hij met een bril op hem onbekende mensen die met die bril op ziet in weinig tijd kan traceren via het internet.

Ik weet niet waar het naartoe gaat. Ik vind het helemaal niks.

Ik las dat AI Shakespeariaanse gedichten kan schrijven die door deskundigen beter worden geacht dan die van Shakespeare zelf.

Wat in essentie is een gedicht? Wat heet nog artistieke schepping?

Ik weet niet waar het naartoe gaat. Ik vind het  allemaal niks. Ik wordt er een beetje verdrietig van.

Soms ben ik bang dat het te snel gaat met mijn leven. Dat het grootste deel al om is. Soms ben ik blij dat ik niet meer hoef beginnen.

Laat maar

 

Robert Demachy, Molens in Holland, ca. 1900

Ik geloof niet de een hernieuwde oplaaiing van anti-semitisme. Ik spreek veel mensen. Ik voel nooit ook maar een beetje van Jodenhaat, in de eigenlijke zin des woords. Er is wel boosheid natuurlijk, om wat er in Gaza gebeurt. Er zijn ook voetbalhooligans, maar die hebben het eigenlijk alleen maar over Ajax-supporters. Er is geen Jodenhaat. Er is hooguit angst voor dat wat vreemd is, voor mensen die niet tot de eigen groep horen. Derde-vierde generatie migranten die er op een of andere manier nog steeds niet bij horen. Wij waren het niet! Maar dan hebben we het weer over iets anders.

Ik heb geen zin meer om het uit te leggen. Iedereen praat elkaar na, in gemeenplaatsen. Iedereen vindt wel iets! En Iedereen heeft altijd gelijk, dat is steeds de pest. Tot niemand meer luister, tot niemand de ander nog begrijpt. Tot ik denk: laat ook maar, en het ook niet meer begrijp. En dan is het eigenlijk al te laat.

Nobelprijs voor de schoonheid

 

Monica Bellucco door Chico Bialas, 1997

Between the moonlight and the lane

Between the tunnel and the train

Between the victim and his stain

Once again, once again

Love calls you by your name

Omdat Leonard Cohen nooit de Nobelprijs voor literatuur heeft gekregen.

Omdat er geen Nobelprijs voor de schoonheid is, die Monica Bellucci had kunnen krijgen. En nog vele meer. Het had een verrijking kunnen zijn maar in het huidige tijdsgewricht is het wellicht wat veel gevraagd.

Kort huwelijk

 

Stanhope Forbes, “Through The Looking Glass”, 1914,
Portret van Florence kort voor haar dood.

Alfred Munnings, huwde begin 1912 met de tien jaar jongere kunstschilderes en - vermogend - paardenmeisje Florence Carter Wood. Ze maakten beide deel uit van de Newlyn kunstenaarskolonie te Cornwall, waartoe onder andere ook Harold en Laura Knight behoorden, die het koppel een slechte match vonden. Het was in elk geval geen gelukkig huwelijk. Reeds tijdens hun huwelijksreis deed Florence een zelfmoordpoging omdat Munnings Laura Knight te nabij zou staan. Munnings kon met dit soort dingen maar moeilijk omgaan. Hij kon charmant zijn, maar ook koel en weinig empathisch. Na het huwelijk nam hij snel afstand, was hij vaak in Londen en Suffolk, waar hij vandaan kwam, en liet Florence min of meer alleen achter in Lamora, nabij Newlyn, waar ze woonden. Het zou haar niet helpen met haar depressieve gevoelens. Ze schijnt nog troost te hebben gezocht in een verhouding met een regimentsofficier, Gilbert Evans, maar toen deze voor militaire dienst vertrok naar Nigeria benam ze zich in juli 1914 het leven met cyaankali, nog geen 26 jaar oud. Het gerucht ging dat ze zwanger was van Evans.

Munnings hertrouwde in 1920 met Violet McBride, opnieuw een paardenmeisje. Over Florence, ooit liefkozend ‘Blote’ genoemd, zou hij het nooit meer hebben. Op latere leeftijd, tussen 1950 en 1952, schreef Munnings een driedelige autobiografie, waarin ze niet één keer werd genoemd. Wat weer verbaast als je de liefdevolle portretten bekijkt die hij rond 1912 van haar maakte.

Munnings, “Florence at Sunset”, 1912

Munnings, “Two women” (Florence met Laura Knight), 1912

Munnings, “The Morning Ride”, 1912

Munnings in Parijs

  

Alfred Munnings, “Zittend vrouwelijk naakt, 
Julian’s atelier , Rue du Dragon”, 1902-1903

“Zittend naakt”, 1901,
Van voor zijn vertrek naar Parijs

Ik volg wel eens wat kunstbiedingen op veilingsites en zo stuitte ik op een vroege tekening van de Britse kunstschilder Sir Alfred James Munnings (1878-1959) uit 1901. Voor een paar honderd euro ging hij weg. Als ik alleen was geweest had ik hem gekocht. Vraag me niet waarom.

Alfred Munnings stond ooit op mijn lijstje voor een Wikipedia artikel, maar dat is er nooit gekomen. Hij was vooral een paardenschilder, wat mij maar weinig trekt. In 1902-1903 volgde hij lessen aan de Academie Julian te Parijs om zijn vaardigheid in het figuurtekenen verder te vervolmaken. Dat heeft wel wat opgeleverd, constateer ik. Ik struin wat op internet. Al snel stuit ik op een naaktportret gemaakt op de Academie Julian, in atelier van zijn leermeester Bouguereau. En al snel vind ik ook andere werken die gemaakt zijn in die ruimte, van Munnings en van anderen. En ook foto’s uit die periode, van vlijtige studenten met op de achtergrond de resultaten van hun noeste arbeid. En centraal op sommige van die foto’s ook het naaktmodel: je kiest niet voor niks voor het kunstenaarsleven.

En ik lees nog wat over Munnings. Hij had een hekel aan Picasso en Matisse. Het vond het geen vakmensen.  Ze hadden nooit echt leren tekenen, vond hij, en verbloemden hun onkunde achter modernistische snoeverij. Maar ook als mens had hij beide heren niet hoog: ze betaalden nooit hun rekeningen of schulden maar deden het af met in de ogen van Munnings waardeloze schetsjes, hoeveel ze nu ook waar zijn. En als je het met Picasso of Matisse niet eens was, dan werden ze lasterlijk en kwaadaardig, wist hij zich in 1946 te herinneren. En ze verzamelden alleen maar lieden om zich heen die de laster versterkten, hielenlikkers, die hen altijd naar de pijpen dansten.

Dat vond Munnings. Wat zegt dit over hemzelf? Wat zou er gebeurd zijn begin 1900 in Parijs, wat hem zoveel jaren later nog dwars zit? Dat zijn de dingen die ik zou willen weten.

“Mannelijk naakt”, 1902-1903

Julian’s atelier, 1902-1903

Bouguereau’s atelier, 1903: de schilder journalist Rob Wagner aan het werk,
in hetzelfde jaar dat Munnings er studeerde.

Bouguereau’s atelier, circa 1900

Museumbezoek

 

Edgar Degas, “Bezoek aan het museum”, ca. 1885

Bij de verlening van het eredoctoraat in de Letteren en Wijsbegeerte aan David Roëll, directeur van het Rijksmuseum, door de Amsterdamse universiteit in 1958, hield de ‘jonge doctor’ een rede over de inrichting van musea, waarin het volgende voorkwam:

‘Het voornaamste doel van een oordeelkundige opstelling is de bezoeker de verveling en vooral de vermoeidheid te besparen. Hij moet zich in het museum thuis voelen en telkens, van de ene zaal naar de andere gaande, aangenaam worden verrast. Hij moet kunnen rondlopen met een gevoel van welbehagen. Alles moet daartoe meewerken: niet alleen een logische en kunsthistorisch verantwoorde circulatie door het gebouw en een volmaakte opstelling, maar evenzeer voldoende gelegenheid tot uitrusten en een perfect systeem van verwarming, air-conditioning en verlichting.’

Ik bezit een gehavende 1e druk van Nescio’s verhalenbundel “Dichtertje, De Uitvreter, Titaantjes” uit 1918, in datzelfde jaar door Roëll aangeschaft, gezien zijn naam en datering op het exemplaar. Ik leidt af dat beide heren elkaar gekend moeten hebben. Ik constateer dat de geest van Nescio doorheen Roëll’s leven en werk altijd is rond blijven waren, gezien ook bovenstaand citaat. Ik zou daar een kleine studie aan willen wijden, na mijn pensioen. Hoewel, waarschijnlijker is dat ik met een gevoel van welbehagen wat vaker door een museum zal lopen. Maar ook dan zal ik af en toe aan Roëll denken.

Degas, “Bezoek aan hetmuseum”, 1879-1880

Slecht scenario

 

William Merritt Chase, “The Morning News”, 1887

Netanyahu heeft er belang bij een oorlog te continueren omdat hij zich na beëindiging voor de rechter moet verantwoorden. Trump begint aan zijn tweede en laatste termijn. Wie weet waar hij over vier jaar belang bij heeft om alsnog aan de macht te kunnen blijven.

Allemaal zeggen ze het land te dienen, telkens weer zien we persoonlijke belangen prevaleren.

Als psycholoog werk ik wel eens met doemdenkers. Altijd denken dat het slechtste scenario zich gaat voltrekken. Dat helpt niet, zeg ik dan, daar ga je je niet beter door voelen. Vanochtend voelde ik me toch een beetje minder. Maar de dag heeft gewoon zijn beloop weer gehad.

Erinnerung an die Marie A.

Marie Rosa Amann, aan wie Brecht zijn gedicht opdroeg

     An jenem Tag im blauen Mond September       Eens op een dag in de blauwe maand september,
     Still unter einem jungen Pflaumenbaum.          Zwijgend onder een priljonge pruimenboom,
     Da hielt ich sie, die stille bleiche Liebe.           Daar hield ik haar stil, mijn lelie blanke lief,
     In meinem Arm wie einen holden Traum.         In mijn armen, als een uitgestelde droom,

     Und über uns im schönen Sommerhimmel.      En boven ons aan de zomers mooie hemel,

     War eine Wolke, die ich lange sah                    Was een wolk, die ik vluchtig wist op te nemen,

     Sie war sehr weiß und ungeheuer oben.           Ze was heel erg wit, ze was heel erg hoog,

     Und als ich aufsah, war sie nimmer da.           Maar als ik opkeek, was ze telkens weer verdwenen.

In de jaren twintig van de vorige eeuw schreef Bertolt Bracht zijn gedicht “Erinnerung an die Marie. A.” Hij verwoord zijn herinnering aan een oude jeugdliefde, welke met het verstrijken van de tijd in de vergetelheid is geraakt: het lukt na al die jaren niet meer haar gezicht terug te halen. Het roept een gevoel van weemoed op dat herkend wordt in de wolken, die zich al even vergankelijk tonen. Dat ik herken in mijzelf, bij het ouder worden. Het tekent het verdriet van het leven: beseffen dat het allemaal vervliegt, zonder te weten waarom.

Ik zou een romanticus zijn, zei iemand. Ik weet eigenlijk niet of het zo voelt…

Maar wel mooi!

Een jonge Brecht

Ideetje

 

Yasumasa Morimura, (Osaka, 1951), “De kamer van Van Gogh”, 2016
Uit de serie: Zelfportretten uit de kunstgeschiedenis 

Omdat ik het gisteren terloops even over Yasumasa Morimura had.

Soms gaat het allereerst om het idee. Je moet er maar opkomen! Ik bedenk me in welke schilderijen ik mezelf zou hebben geplaatst, mocht ik op het idee zijn gekomen. Maar ik ben natuurlijk weer niet op het idee gekomen. En had ik het wel bedacht, dan had ik het waarschijnlijk nooit uitgevoerd. En had ik het uitgevoerd dan was het nog maar de vraag geweest of het aandacht had getrokken. De juiste connecties en kanalen zijn ook wat waard.

Op weg naar mijn werk passeer ik ‘s-ochtends en ‘s-avonds drie windmolen, statig geposteerd langs de snelweg. Bij verschillend en per dag veranderend licht, vanuit per seconden wisselende perspectieven, bij regen en zonneschijn. Ik stel met foto’s voor op groot formaat, mooi ingelijst, in verschillende ruimtes van het plaatselijke museum. Grote kans dat ze er nooit komen hangen. Ook niet als ik straks pensioen krijg.

Zo gaat dat. Niemand zal ze missen.

April is bijna zomer

 

Albert Gottschalk, Deens kunstschilder (1866-1906), “Namiddag in april”, 1897

Ik wou dat het april was,

April is bijna zomer,

Het wordt nochtans november 

              en het voelt al best wel koud.

Ik wou dat het april was,

April was in de lente

Want elk seizoen dat er nog komt

             voelt herfstig 

                 en al bijna oud.

Twee keer Gérôme

 

Jean-Léon Gérôme (1824-1904) in zijn studio. Twee foto’s. Ik was er zomaar ingetrapt. Hoe makkelijk je tegenwoordig voor de gek gehouden kunt worden. Maar soms is dat helemaal niet zo erg eigenlijk. Wat maakt het uit? Yasumasa Morimura doet ook zoiets. En ik kijk liever naar de bovenste foto dan naar de onderste.

Het alweer het tweehonderdste geboortejaar van Gérôme. Terwijl het einde van de negentiende eeuw niet eens zo ver weg voelt. Ik ben een beetje van een andere tijd, denk ik. Maar ook dat is niet erg. Voor Gérôme zelf trouwens ook niet. Hij heeft de modernistische twintigste eeuw toch maar mooi overleefd. En ik hou van zijn werk, om meerdere redenen.

Enfin. Ik schrijf ook maar wat…

Voorgevoel

 

Canal Dock, Liverpool, ergens begin vorige eeuw

Soms

heb ik moeite

met het tempo

van mijn angst,

Voor momenten 

als deze

ben ik eigenlijk 

het bangst.

Darwinistische angsten

 

Rembrandt of een volger, “Lezende man in hoge kamer”, ca. 1630

Ik lees Bloedlanden van Timothy Snyder. De verwoestende omvang van de slachtingen die zich tussen 1941 en 1943 in midden Europa afspeelden is nog steeds niet te bevatten. Hoe kon zoiets gebeuren? Snyder zoekt verklaringen in laat negentiende eeuwse darwinistische theorieën die een gewelddadige strijd tussen tussen rassen of nationaliteiten in naam van de vooruitgang legitimeerden. Hitler en Stalin hadden theorieën. Maar het zijn niet de theorieën, het zijn de angsten. Theorieën kun je veranderen, vervangen, angsten niet. Collectieve angsten, individuele angsten. Zorgen dat je de sterkste bent, de sterkste blijft. Ook dat is Darwinisme.

Angsten bekruipen ook de grote leiders. Netanyahu, met zijn persoonlijke angsten voor wat er komt na zijn val. En de grote leiders beïnvloeden weer de angsten van de massa’s. Tolstoj geloofde niet in de bepalende kracht van grote mannen, de angsten van de massa’s zijn er gewoon al, natuurlijk, maar grote mannen kunnen ze wel sturen, beïnvloeden, gebruik maken van de collectieve angsten die er al zijn, gevoed door hun eigen individuele angsten en complexen. En die van iedereen. Zo bezien zit het toch net wat ingewikkelder in elkaar dan Tolstoj doet vermoeden. Angst verpulvert de ratio. En omdat er altijd angsten zullen zijn, collectief en individueel, zal het zich nooit oplossen. 

Misschien moet ik daar maar eens een studie aan wijden.

Geheime brieven

 

James Carroll Beckwith, “Grandmothers loveletters”, 1887

“Grootmoeders liefdesbrieven” is misschien wel het mooiste schilderij van de Amerikaanse kunstschilder James Caroll Beckwith (1852-1917). Oma is net overleden. Haar kleindochter stuit op de brieven. Het laat zien hoe weinig wij de meeste mensen kennen, ook al waren ze ons altijd erg dichtbij. Onze blik op de ander kan soms in één klap veranderen. Meestal niet ten goede. Maar ik weet niet wat er in staat. Moet je het willen weten? Moet ze de brieven lezen? Dat is de vraag die ik me stel als ik naar het schilderij kijk. Heeft Beckwith het geweten? Of had hij zelf nog brieven liggen, en wist hij niet wat hij ermee doen moest? Soms kunnen geheimen maar beter verborgen blijven. 

Gescheiden werelden

 

Camillie Pissarro, "Hyde Park", 1890

Er zijn twee gescheiden werelden in de zorg, die van de hulpverleners en die van de beleidsmakers. Achter bureaus worden allerlei concepten bedacht, plannen, projecten, om alles beter te maken. En nooit wordt het beter. Ik was eens bij de presentatie van ideeën voor een nieuwe wet op de jeugdzorg. Lang geleden alweer. Twee beleidsmedewerkers van het ministerie presenteerden een plaatje dat uitzag als een breipatroon, dat was de huidige jeugdzorg, en toen kwam een evenwichtig plaatje over het nieuwe systeem. En niks werd beter. Minister Kuiper zei dat er beter samengewerkt moet worden in de zorg en tekende ook weer twee plaatjes, voor en na. En overal worden nu werkgroepen geformeerd, winning teams, managers met targets. En weer zal er niks beter worden.

Langer geleden schreef ik ooit columns in het personeelsblaadje. Toen kon ik boos worden, af en toe. Tegenwoordig voel ik vooral cynisme. Columns schrijf ik al lang niet meer. Ik ga er niet op vooruit.

Wielergeneraties

 

De Nederlandse wielerploeg arriveert op het circuit van Monthléry, nabij Parijs, om het parcours van het WK 1933 te verkennen.
Achter in de auto zit Marinus Valentijn die uiteindelijk derde zou worden, na Georges Speicher en Antonin Magne. In het midden Gerrit van der Ruit die negende werd. Rechtsachter (goed kijken) de derde Nederlandse deelnemer Thijs van Oers. Voorin de Nederlandse begeleiders, met sigaret verzorger/oud coureur Guus Schilling en ernaast ploegleider/journalist Joris van den Bergh.

Ik zit wat te neuzen op een webpagina over historische momenten uit de historie van het Nederlandse wielrennen. Ik volg van dag tot dag het verloop van de Ronde van de Toekomst in 1962, waar Jan Janssen voor het eerst van zich liet spreken met drie overwinningen en een derde plek in de eindklassering. Vijf jaar later zat ik samen met mijn vader voor de televisie toen Janssen, vermoeid na de achtervolging op de kopgroep, de overwinning op het wereldkampioenschap aan een jonge Eddy Merckx moest laten.

Ik stuit op enkele wel heel bijzondere foto’s van het wereldkampioenschap 1933, toen mijn vader ongeveer net zo oud was als ik tijdens de Ronde van de Toekomst in 1962. Mijn vader is er niet meer. Niemand zal zich het wereldkampioenschap 1933 nog actief kunnen herinneren. Hoewel…, een 98-jarige, die zou zeven zijn geweest, net als ik in 1967. Het wereldkampioenschap van 2058 is nog ver weg. Kinderen die nu geboren worden gaan mogelijk de 22e eeuw in. Soms schrik je van de getallen.

Een geweldige foto, trouwens. Wat een autorit moet dat geweest zijn…

Zoals het loopt

 

Teodor Axentowicz, “Zorgen”, 1938

Het loopt

Zoals het loopt,

Bij het afscheid

Staat het stil,

Liep het niet

Zoals zou moeten,

Nooit het einde

Dat je wil.