 |
| Viktor Vasnetsov, “Bogatyr”, 1898 |
Ik heb zojuist Timothy Snyder’s “Bloedlanden” herlezen. Een boek uit 2010 waarbij je mond soms openvalt. De planmatige massamoord op miljoenen individuen. In het laatste hoofdstuk tracht hij tot een soort van duiding te komen. Moraal wil ik het niet noemen.
Het is veel aantrekkelijker, althans tegenwoordig in het Westen, om zich te identificeren metende slachtoffers dan de historische achtergrond te begrijpen die ze gemeen hadden met de daderschappen passieve toeschouwers in de Bloedlanden. Identificatie met de slachtoffers betekent radicaal afstand nemen van de dader. <…> Toch is het niet duidelijk of deze identificatie met de slachtoffers veel kennis oplevert, of dat dit soort vervreemding van de slachtoffers een ethisch verantwoorde stellingname is. Het is geenszins duidelijk dat het reduceren van geschiedenis tot moraliteit leidt tot moreel betere mensen.
<…>
Niet één grote oorlog of massamoord in de twintigste eeuw is begonnen zonder agressors of daders die aanvankelijk beweerden dat ze slachtoffers waren. In de eenentwintigste eeuw zien we een tweede golf aanvalsoorlogen met slachtofferclaims, waarbij leiders niet alleen hun volkeren als slachtoffers voorstellen, maar expliciet verwijzen naar de massaslachtingen in de twintigste eeuw. De menselijke eigenschap van subjectief slachtofferschap is kennelijk onbegrensd, en mensen die geloven dat ze slachtoffers zijn kunnen worden gemotiveerd om extreem gewelddadige daden te verrichten.
Slachtofferschap mag nooit een excuus zijn om extreem gewelddadig te worden. Toch moraal. Snyder ontleend zijn zienswijze een beetje aan Hannah Arendt volgens mij, maar als je dit in 2010 schrijft weet je eind 2024 hoe waar dit moet zijn. En dat het wel nooit zal veranderen, lijkt me.
