Blauw badpak

 

Errol Flynn en Lili Damata

"Ask me something else, Sybil," he said. "That's a fine bathing suit you have on. If there's one thing I like, it's a blue bathing suit."
Sybil stared at him, then looked down at her protruding stomach. "This is a yellow," she said. "This is a yellow."
"It is? Come a little closer." Sybil took a step forward. "You're absolutely right. What a fool I am.” 

― J.D. Salinger, A perfect day for bananafish

Ik denk dat ik zestien was toen ik Salingers A catcher in the rye las.het waren de boeken die me tot lezer maakten, wat ik altijd ben gebleven. Lezers zijn er soms niet zo bij met hun hoofd. Dat is mijn makke, tot hilariteit soms van mijn vrouw en mijn zonen, die me intussen wel kennen.

Toen ik ergens vooraan in de twintig was haalde in uit de uitverkoopbak van een antiquariaat in Eindhoven een dun oud Engels pocketje, ik meen voor 1 gulden: Ten stories van J.D. Salinger. Het eerste verhaal, A perfect day for bananafish, trof me direct in mijn ziel. 

Gelukkig heb ik het naar een gezonde kant kunnen draaien. Je moet dingen kunnen laten gaan, niet meer horen, vooral als het nergens over gaat, zoals meestal het geval is. Maar ja, dan ben je er dus vaak ook niet zo bij, wat soms een nadeel is. Het zij zo. Je kunt niet alles hebben, uiteindelijk.

Blikken en schema’s

John Collier, “Portret van Marian Collier”, 1882-1883

Ik herken de blik doorheen de sereniteit van het portret. Ik zie het psychisch lijden, de psychische afzondering, zoals ik die ook bij veel cliënten herken. Gezichten zeggen alles.

Marian Huxley (1859-1887) werd geboren in een beroemde familie van wetenschappers, musici en schrijvers. Maar ook een familie waar depressiviteit rondwaart.

Marian schilderde. Studeerde aan de Slade Wchool te Londen. Ze huwde John Collier (1850-1934), ook schilder, van Lady Godiva. En van bovenstaand portret. Een van de mooiste portretten uit die periode.

Collier schilderde veel vrouwen met een melancholische blik. Klaarblijkelijk trok hem dat aan. Zoals het ook mij aantrekt, denk ik dan. Ergens is het begonnen. Al vanaf mijn puberteit.

Toch heb ik mijn keuzes anders gemaakt. Een melancholieke vrouw had niet goed voor mij geweest. Het zou niet goed met mij zijn afgelopen.

Marian werd na de geboorte van haar dochtertje Joyce depressief, in 1887 werd ze opgenomen in de Parijse psychiatrische kliniek van Charcot, waar ze korte tijd later overleed aan longontsteking.

John hertrouwde twee jaar later met haar zus Ethel (1866-1941), ook weer met melancholische blik, ook weer melancholisch. Gedeelde rouw werkt verbindend.

Mensen zoeken in hun relatie vaak een bevestiging van hun eigen schema’s, patronen zoals ze die hebben geleerd. Of ze zoeken net naar het tegenovergestelde. Dat laatste bleek beter voor mij. Gelukkig!

Maar Colliers portret van Marian blijft voor mij van een uitzonderlijke aantrekkingskracht. In de kunst is het geoorloofd. Kunst is niet het leven. Kunst is niet bedreigend.

Marian Collier-Huxley, “John Collier portretteert Marian”, 1882

In tranen gedroogd

 

Magdallena Rusocka, Morgen

Beweeg ik mijn wimpers,

In tranen gedroogd,

Beweeg in mijn lippen,

Nog voor ik beloog,

Beweeg ik mijn handen

Ter spanning de boog,

Beweeg ik mijn denken,

Kruipt alles omhoog.

Overbrugging

 

Karin Offutt, Taken it all in, 2012

Valentin Serov, Praskovia Mamontova, 1889

 

In de twee helft van de negentiende eeuw zijn we geworden tot wie we nu zijn. Tot wie ik nu ben, laat ik dicht bij mezelf blijven. De boeken die ik lees komen uit deze periode, de schilderijen die ik wil zien evenzo. Allen begint zo’n drie generaties eerder, wat herinnert wordt op basis van directe overleving. Mijn overgrootmoeder werd geboren in 1874 en overleed toen ik bijna vijf was. Ik zat nog bij haar op schoot.in 1889 was ze van dezelfde leeftijd als Praskovia Mamontova. Ze verzinkt in de vergetelheid, maar een toevallig portret uit 2012 van Karin Offutt doet me weer aan haar denken. Via Valentin Serov, die uit de tijd komt van mijn voorkeur. Bijzonder gevoel. Voor zover ik mezelf nog kan volgen.

Curieuze patronen

 

2010, door Gilles Bensimon

Stephanie Seymour, geboren in 1968, had al op amper 15-jarige leeftijd een relatie met de toen 42-jarige playboy en Elite baas John Casablancas. Iedereen wist dat. Dat kon toen nog. Een carrière als model kreeg je niet voor niets. Ik ga daar verder niets over zeggen. Casablancas overleed in 2013 en heeft nooit een rechtszaak aan zijn broek gehad. Seymour zou die ook niet aangespannen hebben want in een interview kort na Casablanca’s overlijden hoor ik haar zeggen ze een mooie tijd te heeft gehad met deze man. Intussen zijn we tien jaar verder en is de wereld veranderd. Vaak veranderen mensen als vanzelf met de wereld mee. De wereld vertelt ons wat normaal is en wat niet. Ik zou Seymour wel eens willen vragen hoe ze er nu over denkt. Er is veel gebeurd in haar leven. Ik zie curieuze patronen. Curieuze relaties. Maar ik zal haar wel nooit te spreken krijgen. Daar is ze nog altijd veel te mooi voor.

    1989, door Antoine Verglas

Ten lange leste

 

Angela Thirkell, door John Collier, 1914 

Bepaalde momenten

Blijven herhalen,

Roepen ons t’rug,

Elke nacht,

Elke dag,

Sommige mensen

Blijven in ons leven,

Hoe kort of hoe lang

Je je ooit ook maar zag,

Sommige beelden

Blijven een schaduw

Ook zonder voelen

Of het eigenlijk 

                         mag,

Komt ten lange leste,

Toch altijd,

             heel voorzichtig

                weer een lach.

Stille schaamte

 

Foto Dora Maar

Van alle emoties komt schaamte bij de psycholoog wel het minst ter sprake. Dat merk ik elke keer weer. Logisch natuurlijk, want dat waarover we schaamte voelen willen we per definitie verhullen. Dat gaat al terug tot Adam en Eva. Weten dat je zondig bent. Bang zijn voor het oordeel van de ander. Zelfs voor het oordeel van de psycholoog, ook al zal die het niet uitspreken. Schaamte is erger als schuld, in elk geval als het uitkomt. Nooit mag het uitkomen. Zelfs niet voor God. Ik merk dit soms in de behandelkamer. Hoe dichtbij je ook komt, sommige zaken kom je niet te weten.

Durf ik hier voluit te schrijven over zaken in mijn leven waarvoor ik mij schaam? Over sommige dingen heb ik al geschreven. Over sommige niet. Ik geloof dat het Harry Mulisch was die sprak over de retrovisie, waarmee je terug kunt kijken in de tijd, iemand met terugwerkende kracht kunt volgen, tot in alle donkere hokjes van zijn bestaan. Verder van het paradijs kunnen we niet geraken. Laten we hopen dat het nooit zover komt.

Mijn Raquel

 

Prins en Bedelaar, 1977

Raquel Welch is dood, 82 jaar oud. Kort ziekbed, denk ik. Alle schoonheid die verdwijnt heeft iets treurigs. Wellicht dat de schoonheid al eerder verdwijnt, maar in Amerika doen ze meestal erg hun best op verlengen. Daar ben ik niet zo van. Ik herinner me De Drie Musketiers, Prins en Bedelaar. Dat waren mijn films. Dat was mijn Raquel. Allemaal erg lang geleden. Alles verdwijnt. Alles gaat voorbij.

De Drie Musketiers, 1973

Soms hoef ik enkel

 

Kitty Kielland, “Interieur in Parijs”, 1883

Soms           

          ben ik groot

Soms

          ben ik klein

Soms hoef ik niks

                        te willen of te weten

Soms moet ik alles

                                  maar proberen te vergeten

Soms hoef ik er enkel

              en alleen maar

                      te zijn.

Blacklocks mooiste

William Kay Blacklock, “The Toilette”, ca. 1900

Het hoef niet altijd een Vermeer te zijn. De Britse kunstschilder William Kay Blacklock (1872-1924) staat nog op een oud lijstje van aan te maken lemma’s voor Wikipedia. Het stond er al voordat het Engelstalige lemma werd aangemaakt. Hij werkte met Philip Wilson Steer, zo ben ik waarschijnlijk bij hem uitgekomen. Maar nog waarschijnlijker is dat bovenstaand portret de reden is geweest. Het hoeft niet altijd een Vermeer te zijn.

Blacklock nam Steers impressionistische stijl niet over, maar zou altijd blijven werken in een meer traditionele realistische stijl, met Victoriaanse elementen. Veel genrewerken en plattelandsscenes, in een stijl die doet denken aan Bastien Lepage. Maar ook portretten, waarvan “Het toilet” eruit springt. Hier herken ik de stijl van Vermeer. Maar misschien komt het wel omdat ik dezer dagen overal de stijl van Vermeer in herken.  Wat nooit erg kan zijn!

Schrijf maar niets

 

George Clausen, Schrijvend meisje”, ca. 1900

Schrijf maar niets,

Da’s altijd beter

Dan de geur van februari,

Dan een wolkengrijze lucht,

Dan die troosteloze zucht,

Schrijf maar niets,

Da’s altijd beter,

Dan staat er iets

In vogelvlucht,

Altijd iets

Waarvoor ik vlucht,

Altijd ergens

Voor beducht.

Vermeer in het museum

 

“Schrijvende vrouw met dienstbode”, 1670-1671

Wilde ik naar de Vermeertentoonstelling, op een gewone maandag, is er geen kaartje te krijgen. Van alle kanten is er interesse. Nederlanders eerst, dacht ik even, maar dat kun je niet meer zeggen. Ik vrees dat ik er niet ga komen.

Erg?

Ergens voelt het als een gemiste kans, iets dat niet meer terugkomt. Van de andere kant brengt het me weer bij de vraag wat de functie van een museum nog is in de huidige samenleving. Ooit moest je naar een museum om een Vermeer te zien. Inmiddels zijn Vermeers op het wereldwijde web te vinden, vaak op prachtige overzichtspagina’s. Om van de prachtige boeken maar niet te spreken, vaak op groot formaat, sinds Taschen meer dan betaalbaar. Wat valt er nog te ontdekken? Wat valt er nog te zien wat we niet al kennen? Alleen het formaat is nog iets wat verrassen kan, maar dat valt bij Vermeer alleen maar tegen.

Iets anders is de drukte, de bij een laat slot de beperkte tijd. In Tate London kon ik een hele poos op een bankje zitten in de Rothko-zaal, terwijl er nauwelijks mensen binnenliepen. In eerste recensies van de Vermeertentoonstelling lees ik al hoe vol het is, en hoe haastig. En al die opmerkingen van bezoekers die er niks van snappen. Ik was op de Klimt tentoonstelling en weet hoe het gaat. De rust die een Vermeer nodig heeft ga je in het Rijks niet vinden.

Dan kun je ze misschien beter op hun plek laten hangen. In het Mauritshuis, het Rijksmuseum zelf. Als je dan op een maandag binnenloopt krijg je bij een enkel schilderij meer van het Vermeergevoel mee dan op de overzichtstentoonstelling, denk ik zo. Maar misschien praat ik zo alleen maar de teleurstelling van me af. Ik kom er niet in! Het blijft een beetje jammer, al is het maar omdat ik straks niet tegen collega’s en kennissen kan zeggen dat ik er geweest ben. En hoe uitzonderlijk het was. Grrr.

Oevers van de schijn

 

Victor Bauffe, “Polderlandschap”

Langs de oevers van gedachten,

Langs de oevers van het zijn,

Langs de oevers van verwachten,

Doet het stromen niet minder pijn,

Langs de oevers van het smachten,

Langs de oevers van de schijn,

Langs de oevers die verzachten,

Blijft het het stromen

                             door mijn brein.

Zo koud als vandaag

 

Weissenbruch

Het was koud op een avond

Zo koud als vandaag,

De wind en de weiden,

De wolken weer laag,

Ik reed in mijn auto,

Er rees me de vraag:

Tot waar kan ik komen,

In al mijn gejaag?

Of zal ik maar stoppen

Op een dag als vandaag.

Juste en Rufina

 

Francisco Goya, “De heilige Juste en de heilige Rufina”,
309 x 177 cm, 1817-1818, Kathedraal van Sevilla

Ik ben nog steeds in Sevilla en ik was in de kathedraal. Honderden schilderijen, maar ik haal de topstukken er direct uit, zonder erop voorbereid te zijn. Van verre herkende ik de kwaliteit van de late Goya tussen de andere meesterwerken en ik zag dat het goed was. Beter dan al het andere bij elkaar, beter dan de hele kathedraal, in al haar overdaad, Spanje zo vaak typerend. Het schijnt donker in mijn ogen, ik voel angst bedekt door devotie.

De zusjes Juste (gerechtigheid) en Rufina (roodharige) waren verkoopsters van aardewerk. Ze leefden in de derde eeuw nabij Sevilla. Toen ze weigerden hun waren te verkopen tijdens een heidens feest werden ze gevangengenomen en gefolterd. Ze gaven niet toe. Juste overleed in de gevangenis, Rufina werd voor een leeuw geworpen, maar die legde zich aan haar voeten, waarna ze onthoofd werd. Zo ongeveer luidt de legende.

Martelaressen voor God, 1800 jaar later nog herinnerd, levensgroot afgebeeld, recht voor mijn neus. Patroonheiligen van Sevilla. Het verhaal ging dat Goya twee prostitués als model had gebruikt, hetgeen weerstand opriep toen het schilderij in de kathedraal werd gehangen. Dat schijnt nu vergeten. Barmhartigheid komt met de jaren. Goya zal het geweten hebben, alsof hij een grap uithaalde. Kerkgangers terecht wees, tweehonderd jaar later. Toen ik voor het werk stond.

Anders kijken

 

Gérôme, “Na het baden”, 1870-1872

Ik ben is Sevilla, was in het Koninklijk paleis Alcázar, en dacht voortdurend aan Jean-Léon Gérôme. Ik weet niet of hij er ooit is geweest, volgens mij reisde hij naar Turkije, maar de Moorse invloeden legde voor mij snelle associaties met zijn schilderijen van badende haremvrouwen.

De overdaad aan het ornamentale overweldigd me in het paleis. De lange baden die aanzetten tot reflectie, de lichtinval die verheft. En dan de vrouwen van Gérôme, die zijn modellen niet erotiseert, maar volledig gericht is op de schoonheid, als enige wat telt.

Gérôme ligt blijkbaar erg dichtbij in mijn geheugen. Ik zag hem overal en het voegde iets wezenlijks toe aan mijn ervaring. Misschien ligt daar wel een belangrijke functie van de kunst. Het verandert de wijze waarop je naar de wereld kijkt op een positieve manier. Je leert beter kijken. Anders kijken. En niet alleen in een paleis.

“Oosters bad”, 1870-1872

Pamela

 

1989

Ik kijk naar een praatprogramma. Pamela Anderson heeft een autobiografie geschreven. Of in elk geval gepubliceerd. Niet in de privé domein reeks, dus lezen ga ik hem niet, waarschijnlijk. Er zijn nog zoveel biografieën die ik moet lezen.

Toch zou het leven van Pamela me moeten interesseren, al is het maar beroepsmatig. Alcoholische vader met losse handjes. Hoe vaak heb ik dat niet moeten horen. Hoeveel leed ontstaat er niet in dat soort gezinnen. Generaties trekt het zich door.

En toch straalde ze, aanvankelijk. Maar op een gegeven moment komt het er toch uit. Als overcompensatie. Veel mannen, veel seks. Vooral geen echte liefde, want daar durfde ze niet aan, al was het maar omdat ze er nooit in geloofde. Waarschijnlijk.

Ik bekijk de foto waarmee ze ontdekt werd. Als toeschouwer van football wedstrijd of zo, 1989. Met de stralende lach, die iedereen verpletterde. Zo kan het gaan. Maar succes of niet, op een gegeven moment zou het hoe dan ook fout zijn gegaan. Foute partners vinden altijd een vrouw als Pamela.

Maar zo zal het wel niet in haar boek staan.

Het gaat altijd fout