Genie gevoeld van buiten

 

Mijn vader had vroeger een LP van Glen Gould (1932-1982), die van hetzelfde geboortejaar was. Bach-muziek. Bach heeft me nooit zo heeft getrokken. Ook niet in een uitvoering van Glen Gould. Maar de hoes intrigeerd. Zo moest je muziek beleven!

De buitenkant doet ook wat. Een mooie boekuitvoering nodigt uit tot kopen. Een verfromfraaid deeltje ruil ik graag in voor een nieuwe uitgave. Ik heb me wat omgeruild. Van een mooie reeks wil ik alles hebben. Zo steek ik dan ook weer in elkaar.

Ik heb gezocht naar de foto van Gould zoals die op mijn vaders LP prijkte maar kon hem niet vinden. Gelukkig zijn er genoeg andere. Zo zou je alsnog van Bach willen houden. Al is het maar om de herinnering. En de tijd die niet meer terugkomt.

Verdwijn niet in het donker

 

Genevieve Daël, “Attendre l’été”, 2020

Verdwijn niet in het donker,

Verdwijn niet in de nacht,

Veel verder dan we zochten,

Heeft dit ons nooit gebracht,

Veel harder dan ik voelde,

Heeft dit ons lot verzacht,

Veel dichter dan we hoopten,

Werd dit niet meer verwacht,

Veel vreemder dan we vreesden,

Heb ik dit niet bedacht,

Verdwijn niet in het donker,

Verdwijn niet in de nacht.

Towan Beach Newquay, september 1943

 

In mei 2019 verbleef ik een week in Cornwall, per bus gekomen. De eerste avond dineerden we met uitzicht over Towan Beach. Ik dacht aan dertig jaar eerder, toen ik er ook al was. En een te dikke Freddie Maertens Touretappes won. Ik dacht aan het verstrijken van de tijd, van mijn leven.

Ik vond deze merkwaardige foto’s op internet: september 1943, oorlogstijd maar toch ontspanning. Mensen vinden altijd weer ontspanning. Kruipen altijd weer bij elkaar. Ook redenen van mijn verblijf, tweeëneenhalf jaar geleden, dertig jaar geleden.

Gefascineerd kijk ik naar de foto’s. Alles klopt, en ook weer niet. Kadetten van de Royal Airforce. Mensen praten nog met elkaar. Sommigen volledig gekleed, enkelen in badkleding, voor oorlogstijd opvallend modern en fleurig. Maar graag wil ik geloven. Ik geloof alles, als ik wil.

Soms voel ik me een reiziger in de tijd. Ken ik de mooie vrouwen in badpak, die nu honderd kunnen zijn. Wie kan er nog leven van de dames op de foto’s. Wie kan nog zeggen wat ik wat ik me herinner, nu, dit schrijvende, over bijna tachtig jaar, wie dit nog leest.

De bovenste foto circuleert op internet ook wel als bewijs voor “timetraveling”. In het midden staat blijkbaar een man met een mobieltje. Ik denk zowaar dat ik het ben, dertig jaar geleden. Ik herinner me het strand alsof ik er gisteren nog was. En toch voelt alles oké. Alles is oké!

Spookgesprek

 

Walter Swennen, “Gesprek met het spook”, 30 x 40 cm, 2017

Het werk van Walter Swennen (1947) was te zien op televisie. “Gesprek met het spook”. Welk spook? Waarom een spook? Ik zie geen spook! Of is met connotatie met het wezen van een spook misschien verkeerd, teveel gekoppeld aan angst, uit de oude griezelverhalen. Ik zie een oude eenzame man die praat met zijn overleden vrouw. Geen spook! Ze is er echt! En meteen voel ik de diepe angst om uiteindelijk zelf alleen over te blijven. Om meteen weer terug bij de angst te komen. Misschien is de term spook zo verkeerd nog niet gekozen.

Harde regenbui 5

Bob Dylan door Barry Feinstein, 1966

Ik trek vluchtig voort verder

                              voor de regenbui valt,

Ik draal driftig door donker

                               in het diepzwarte bos,

Waar het volk met zo veel is

                                       maar geen vinger iets vult,

Waar vergif uit vuile vaten

                                    door het vloedwater vliedt,

Waar een thuis in het groen

                                     het gevang al voelt geuren,

Waar de blik van de beul

                                        steeds verborgen zal blijven,

Waar begeerte blokkeert

                                    en de ziel wordt verzaakt,

Waar sabel voor kleur staat

                                         en de nul stelt een standaard,

En ik zeg het, vertel het,

                               ik adem het, denk het,

En het weerkaatst van de bergen

                                 zodat eenieder begrijpt,

Zal ik staan op de zeeën

                                    tot ik langzaam zal zinken,

Zal ik kennen mijn lied

                               en dan zing ik het luid.

Het is een harde harde regen    

                                   die op ons neer zal dalen.

Lijkt het zo

Vincent van Gogh, “Figuren in het park”, Parijs, juni 1886, 10,1 x 16,8 cm, Van Goghmuseum Amsterdam

Soms

Ben ik zus,

Soms

Ben ik zo,

Soms ben ik goed,

Of lijkt het maar zo.

Een weinig trager dan de wind

Frank Scherschel, Hyde Park, Londen, mei 1944

Soms

Ben ik vrolijk,

Onbekommerd als een kind,

Bijwijle

Lig ik langzaam,

Weinig trager dan de wind,

Sporadisch

Voelt het zwaarder,

Als de zon mijn blik verblindt

Somtijds

Voelt het beter,

Als het beeld zich weer verbindt.

Meestal

Biedt het troost,

Als de herinnering hervindt.

Onbekommerd als een kind,

Een weinig trager dan de wind.

Kinderloos verdriet

René Magritte, “Olympia”, 1948

Op de derde editie van de Mechelse tentoonstelling Het Kunstuur is voor het eerst in tien jaar René Magritte’s “Olympia” te zien, een portret van zijn vrouw Georgette (1901-1986) uit 1948 met op haar buik een zeeschelp, symbool van de vruchtbaarheid, paradoxaal verwijzend naar de onvervulde kinderwens van het echtpaar. Tot 2009, lang het echtpaar al lang was overleden, zou het schilderij prijken in de woonkamer van hun huis te Jette, na de dood van Georgette het Museum René Magritte. In 2009 werd het daar gestolen, drie jaar later plotseling terugbezorgd, mogelijk na betaling van losgeld, maar klaarblijkelijk niemand die dat weet of wil zeggen. De huidige eigenaar hield het werk bijna tien jaar lang in kluis.

Het portret ontroert, fascineert, om de niet vervulde kinderwens, om het nog altijd voelbare verdriet, maar vooral ook om de liefde. En al die jaren hing dit schilderij daar in hun woonkamer, de kamer met twee stoelen, en zonder dat het publiekelijk werd getoond. Als een intieme herinnering. Stilte. Een onvervulde kinderwens is als als rouw na het sterven. Een vroeg overleden kind, zonder graf, vervangen door een schilderij. Coetzee analyseert in Elisabeth Costello de vraag of mensen die kinderloos zijn gebleven iets essentieels hebben gemist in het leven. Als ik naar “Olympia” kijk voel ik dat Magritte die essentie heeft gevoeld, geraakt. En voor altijd bewaard. Beter kan ik het niet zeggen.

In de hoop van het leven…

Het interieur, twee stoelen, het schilderij

Goddelijk denken

 

Jan Wolkers, “Winterbeeld III”, 1995

Onno Blom, biograaf, zei ooit tegen Jan Wolkers: “Hermans vond dat hij door gevaarlijke gekken werd omringd.”

“Dat is zo”, antwoordde Wolkers, “maar hij was er zelf ook een. Ik mocht hem graag, vond hem een groot schrijver, maar hij was erg gefrustreerd.” En na korte stilte: “De mens is bij uitstek een gecastreerd wezen. Hij had nooit over een God mogen nadenken. Hij had nooit verder mogen gaan dan eten, drinken, neuken”.

Een groots antwoord, met humor en diepgang. Vooral dat. Ik denk er een poosje over na. Niet iedereen is hetzelfde. En ik ben geen Jan Wolkers. Maar ik durf nog niet zeggen: gelukkig maar!

Saxofoon

 

Foto Jacopo Tassinari

Je hoeft geen grootste dingen te hebben meegemaakt. Kan, natuurlijk, maar hoeft niet. De bepalende, betekenisvolle herinneringen zijn vaak de kleine herinneringen, bijna vergeten in de krochten van ons geheugen, maar altijd op zoek naar lucht, naar de oppervlakte.

Vanochtend luisterde ik naar Jan Garbarek, saxofonist. Bij toeval.

In de laatste jaren van de lagere school leerde ik de saxofoon bespelen. Eerst een hele tijd noten lezen, toen twee jaar lang saai oefenen en naar een norse leraar. Toen ik mijn muziekdiploma kreeg moest bij de harmonie en dat wilde ik niet. Dat was niet mijn ding. Maar de saxofoon wilde ik eigenlijk wel houden. Ik zag me al staan in een beat-bandje. Maar oh nee, zeiden mijn ouders, wist ik wel wat zo’n saxofoon kostte, want als je niet bij de harmonie ging moest je die zelf betalen. De saxofoon werd ingeleverd en er werd niet meer over gesproken.

Soms denk ik wel eens hoe anders het had kunnen lopen. Nooit zal ik het weten, zoals ik zoveel niet zal weten. Maar die herinnering komt weer boven nu, na bijna vijftig jaar.

Onduidelijke verbanden

 

Horst P. Horst, “Lisa Fonssagrives”, 1939

Lisa Fonssagrives (1911-1992) was een Zweeds model, ook wel gezien als het eerste supermodel, zo lees ik. Op latere leeftijd werd ze beeldhouwster. Zo kan het gaan. Het boek dat ze voor zich heeft doet me denken aan Michelangelo. Lisa doet denken aan de Brugse madonna. Een vroegere vriendin. Ergens, dwars door tijd en ruimte, voel ik verbanden die ik niet meer weet te duiden. De diepere zin van een geïdealiseerde schoonheid. De tijd die alles verslindt. En alles raakt achterop. Ik wordt er een beetje weemoedig van. Het is ook al laat. Voor vandaag ga ik het hier maar bij laten.

Alles was van ons samen

 

Elliott Erwitt, “Normal chaos”, New Rochelle, NY, 1955

Alles was van ons samen,

De auto, fietsen, het gras,

De tuin en de vogels die floten,

De keuken, het riet in de plas,

De foto’s en alle vakanties,

De strijkplank, de blouses, de was,

De kinderen, blijdschap, de zorgen,

De keuken, de pui met het glas,

De trap en de kapstok, de spiegel,

De thee, het bestek, de matras,

De vloer en de deur naar de kamer,

De beurs en reserves in kas,

De boodschappen, thee en de kaarsen,

En alles wat zit in je tas,

Het kookboek, de kruiden, de lades,

De aardappelpan op het gas,

Soms stel ik me voor dat ik weg ben,

En jou plotseling toch weer verras,

Soms stel ik me voor dat je weg bent,

En wens ik dat jij er weer was.

Idealen en een unheimisch gevoel

 

Goya, “El tres de mayonaise en Madrid”, ca. 1814

Soms kan een gevoel blijven hangen, kom je er niet van los.

In de jaren tachtig studeerde ik psychologie en had ik een bijbaantje bij de Makro in Best. Computer-operator, vijftienurencontract. Kassa’s opstarten of afsluiten, wat banden ophangen en oversturen naar het centraal kantoor in Amsterdam. En tussendoor kon ik studeren. Mooi bijbaantje. In de avond werkte ik vanaf half vijf, vanaf zeven uur was ik alleen in het gebouw en kon ik er niet uit. Om tien uur kwam de bewaking en kon ik vertrekken.

Toen was er ineens RaRa, die actie voerde tegen de Apartheid. Ze staken een Makro in Nuth in brand en een in Duiven. Een collega in Duiven was net op tijd weg. En ineens kreeg ik helemaal in mijn eentje beveiliging. Twee mannen liepen de hele avond te posten voor het gebouw. Ineens voelde je de dreiging, een onbestemd gevoel dat je ook hebt na een inbraak, unheimisch, en dat gevoel is nooit meer weggegaan.

Tot op de dag van vandaag heb ik geweigerd op Groen Links te stemmen omdat ik dacht dat Wijnand Duivendak ermee te maken had. Later heeft hij die betrokkenheid altijd ontkend, maar nog altijd heb ik een hekel aan die man. Toen René Roemersma begin dit jaar overleed dacht ik: eindelijk. Als ik nog ooit aan de macht kom laat ik alle andere betrokkenen op persoonlijke titel opsporen en stuur ik ze tot het einde der tijden naar de Goelag.

Zo! Dat is eruit! Ik heb nooit meer geloofd in idealen als aanleiding tot actie, zeker niet met geweld. RaRa, Milieudefensie. Zulke gasten vinden altijd wel een aanleiding. Zoals het ook Groen Links niet om de idealen gaat maar enkel om de macht an sich. Maar dat geldt in feite voor alle politieke partijen, waarmee ik op een ander onderwerp kom en voor vandaag maar beter kan stoppen.

Langs de randen van de tijd

Monet, “De Thames onder de Westminster”, ca. 1871

Doorheen de tanden van de tijd,

Komt het en verschijnt,

Alles komt en verschijnt

In het licht.

Langs de randen van de tijd,

Duik je op en je verdwijnt,

Zoals alles verdwijnt

Uit het zicht.

Langs de wanden van de tijd,

In schotten en wanden,

Weg van water,

Verloren van het water,

Verloren in de stroom,

Langs de wanden van het water,

Langs de draden van de tijd.

Langs de randen van het water,

En het snijdende riet,

Zo ver als je ziet

Het snijdende riet,

Verder dan je ziet,

Het scherpe en snijdende riet.

Langs de draden van het water,

Laat ik alles rustig varen,

Laat ik alles stilaan los,

Slingert alles op de tast

In een slinger,

In de zwier.

Langs de lijnen van mijn handen,

Pak ik vast wat is gebleven,,

Houd ik alles stevig vast,

Langs de rand van de rivier

Sadko

Repin, “Sadko”, 1876, 323 x 230 cm, Russisch Museum, Moskou

Het verhaal van Sadko, hier ook wel Sinbad genoemd, is bijzonder. Als eenvoudige luitspeler uit Novgorod, verlaat hij vrouw en thuis om de wereld te zien en zijn fortuin te maken als koopman. Hij keert steenrijk terug, maar keer op keer vertrekt hij weer naar nieuwe continenten, tot wanhoop van zijn vrouw. Aan het slot van het verhaal is hij op de bodem van de zee te gast bij de onderwaterkoning om en te praten over een waterverbinding tussen zijn thuisstad en de zee. De onderwaterkoning biedt hem als belangrijke gast een vrouw aan en wil hem een keuze laten maken uit een stoet uitzonderlijke schoonheden die de verschillende landen en volkeren van de wereld verbeelden. Sadko echter kiest de Russische maagd Chernava, die zich verborgen op de achtergrond houdt en zich niet aan hem durft vertonen. Op de terugreis vanuit de diepte der zee dreigen ze bijna te verdrinken, hij raakt bedwelmd, hoort water klotsen in zijn oren en wordt wakker in de armen van zijn vrouw Ljoebova. Hij heeft gedroomd, Chernava heeft zich veranderd in een rivier die hem terugvoert naar de zijn thuishaven. Uit het raam ziet hij dat de Wolga zijn stad verbonden heeft met de zee, waarmee grote voorspoed mag worden verwacht en een gelukkig leven. Nooit meer zal hij nu zijn vrouw verlaten.

Repin schilderde het tafereel in 1876, toen hij als jonge kunstenaar met een beurs voor studie in het westen was, in Parijs, het centrum van de wereld, waar laatdunkend op de toenmalige Russische kunst en cultuur werd neergekeken. Met het schilderij drukte hij zijn trots op zijn vaderland uit. In 1876 exposeerde hij het schilderij zonder succes op de Parijse salon, maar in eigen land werd het vervolgens geroemd en leidde het tot een Sadko-cultus, mede resulterend in de opera van Rimski-Korsakov uit 1896.

Sadko is een schilderij dat sterk afwijkt van de realistische stijl die Repins kunst uit latere jaren zou kenmerken, maar de sprookjesachtige uitstraling blijft iets aanroeren vanuit een verborgen oude oer-ziel, die sommigen van ons nog steeds wel kunnen voelen. Die de Russen denk ik beter kunnen voelen, die ik voel in de Russische ziel. Een mengelmoes van verlangens, verre dromen, rijkdom, vrouwen, maar uiteindelijk altijd toch weer uitkomt bij het begin: koester waar je vandaan komt, uiteindelijk vind je het dicht bij huis. En diep in je oorsprong… nog steeds kan ik het voelen…

Carpe Diem

 

Geert Grauss, “Portret van een vrouw”, 1919 

Durf te dromen, zeg ik tegen anderen. Zet je vijf jaar in de toekomst, zeg het gaat me goed en schrijf jezelf  dan een brief uit de toekomst. Over vijf jaar ga ik met pensioen. Wat kun je dan nog meer wensen dan gezondheid. Ben ik gezond dan gaat het me goed. Verder heb ik niet veel nodig. Voldoende inkomen om makkelijk te kunnen leven, het moet goed gaan met mijn geliefden. Het zonnetje schijnt. Ik woon aan het water, heb boeken, maak muziek. En verder kun je altijd schrijven, daar is weinig voor nodig.

Kijk! Toch nog een kleine brief. Maar ik weet niet of het met dromen te maken heeft. Ik zeg het anderen, maar het is niet mijn lijfspreuk. Wijs is de wijn te filteren en illusies te snoeien met de kortheid van duur, schreef Horatius. En terwijl ik dit schrijf is de jaloerse tijd al weggevlucht: pluk de dag en vertrouw nimmer op die van morgen. Dat is beter. Maar dat zeg je weer niet tegen mensen die het slecht gaat.

Wapenbroeder

 

Vanavond laatste aflevering.

Parijs is een gevoel. Rob Kemps weet dat. Ik volg zijn programma met Mattijs van Nieuwkerk en voel me een wapenbroeder, zoals dat genoemd werd. Ik zal ze nooit leren kennen.

Toch is mijn Parijs al ouder. Mijn eerste Parijs is van de klokkenluider en de Notre-Dame. Toen die brandde had ik verdriet. Het verdriet van Quasimodo. Drie versies heb ik gehad van het boek van Hugo en drie keer reisde ik terug in de tijd. Naar de Robin Hood boeken uit mijn kindertijd, die ik ook al heb opgeruimd.

Mijn tweede Parijs is van het einde van de negentiende eeuw, met de impressionisten en de wereldtentoonstellingen. De avenues van baron Haussmann.  De bevoorrechte klasse van de nieuwe burgerij. Het centrum van de wereld. Vier keer was ik in Parijs en zocht ik wat er over was. Altijd weer zocht ik de Seine, omdat enkel een rivier weet wat het gevoel van een stad betekent.

Mijn derde Parijs moet dat van Kemps en Van Nieuwkerk worden. Van de cafés en chansons, de gewone mensen, die ik nooit gekend heb. Begraven mensen op het kerkhof, die ik ook niet gekend heb. Alle tijd om rond te slenteren, eten en drinken. Parijs heeft veel gezichten. Binnenkort kan het weer. Ook ik ben een wapenbroeder.

Constable: Rainstorm over the Sea

John Constable, “Rainstorm over the Sea”, 1824-1828

In 2019 reed ik in goed en ruim gezelschap per bus langs de Zuidkust van Engeland. Bij de Engelse kust denk ik altijd aan John Constable, die mijn reisgenoten niet kenden. Denk ik, tenminste, ik vroeg er niet naar. We reden ter hoogte van Brighton.

Tussen 1824 en 1828 bezocht Constable met regelmaat Brighton, waar zijn vrouw in de zeelucht kuurde vanwege TBC. Vaak zette hij zich met zijn penseelden aan het strand, weg uit de drukke stad, en tuurde naar de einders, maakte talloze schetsen van de zee zoals hij die zag. Een impressie van branding, licht en weersomstandigheden, altijd wisselend, nauwkeurig uitgewerkt maar zonder precisie in weergave. Leg dat maar eens uit. Een hevige stortbui vastgelegd met slechts een paar vegen verf, waarin de penseelstreken nog te zien zijn. Kwetsbare bootjes. Een vluchtig moment waarop het zonlicht door de onweerswolk breekt, naar de zwart gekleurde zee. Het gevoel van het moment. Een moment van hoop in stressvolle tijden. Dat is het! Daarom was hij in Brighton. Daarom was ik in Engeland.

Open dicht

 

Elizabeth Bischop en haar kat, 1938

  Open,

                             Dicht

          Verder weg

                                  Gedrukt,

                                 Gehaast

           Ontlopen,

   Krijgt

            Het praten,

                                       Dichterbij,

Jou

           Een beetje

                                Open,

    Hoor ik

                Stilte

                                            Om je mond,

Zich

         In je oren

                                    Knopen,

  Voel ik

                              Pijn

Diep

                                        In je hart,

                 Goed vertrouwd

                                        Bekopen.

 Mag je

         Als het God

                                     Behaagt,

             Een heel klein beetje hopen.

De enige zin

 

Nat Farbman, “Koppeltje bij de Seine”, 1949

Heeft de liefde

                         Enige zin?

Zo wat is de zin

                        Van het leven?

Het eeuwige leven?

                     De eeuwige liefde?

In pijn en in vreugde,

                     In bidden en beven…

Een beter antwoord

                 Kun jij me niet geven.

                        

                         

De trein langs de maan

 

Jongkind, “Arrivé par le train en Auvergne”, 1873

De trein langs de velden,

De trein langs de maan,

De trein langs mijn helden,

De trein langs het graan,

De trein die vertelde,

Wat ik nooit heb gedaan,

Die langzaam versnelde

En niemand liet staan,

Hardvochtig gevelde,

Ontstellend ontdaan,

De trein langs de velden,

De trein langs de maan.