Russische onrust

 

Boris Koestodiev, “Russisch Venus”, 1926

Ik zag de toespraak van Poetin in het Kremlin over de annexatie van de Oekraïne regio’s. Ik zag de wazige blik in zijn ogen. Ik zag zijn applaudisserende publiek. Ik luister naar de retoriek, over en weer, Ik heb veel gelezen over Stalin. Ik herinner met Gorbatsjov, Jeltsin, de val van de Sovjet-Unie. Het is een trieste dag voor de wereld. Het maakt me onrustig. Ik weet ook niet wat ik zou doen als ik in Rusland zou wonen. Ik verwijt me wel dat ik met al mijn kennis van de Sovjet-Unie dit nooit ook maar een moment heb voorzien. Maar al had ik het wel, naar mij zou toch nooit iemand hebben geluisterd. Zoals vaker.

En ondertussen gaan we gewoon door. Net als de mensen in Rusland. Wat moeten we anders? Morgen komt de tuinman.

Van dichtbij

 

Gwen John, “Young Woman with a black Cat”, 1918-1922

“Da vicino nessuno è normale”

Van dichtbij bezien is niemand normaal.

Bij een vorige werkgever hing dit devies aan de muur van het hoofdgebouw. Ontleend aan een inrichting in Triëst. Het is lang geleden maar ik heb het altijd onthouden.

Toch kun je het ook omdraaien: van dichtbij bezien is iedereen normaal. Sommige mensen zijn beschadigd, soms op een haast onvoorstelbare wijze. Sommige mensen zijn versnipperd, zodat ze amper nog herkennen wie ze zelf zijn. Zichzelf weer moeten hervinden. Soms lukt dat, al is het maar een beetje. Als het lukt om dichtbij te komen ontstijg je de kwaliteit van het vak, en kun je voelen: van dichtbij is iedereen normaal. Dat is al waar het in het leven om draait.

Het gesprek

Dora Maar, “La conversation”, 162 x 130 cm, 1937

In de winter van 1935-1936 stelde Paul Éluard in het Parijse café Les Deux Magots de 54-jarige Pablo Picasso voor aan de 27-jarige aan elkaar voor. Ze speelden het bloederige spel van de op de tafel gespreide vingers en een mes dat steeds sneller in de ruimte ertussen hakt. Een paar maanden later hadden ze een relatie, die iets meer dan zeven jaar zou duren. Hun scheiding was pijnlijk en rancuneus.

Op het moment dat Dora Maar Picasso leerde kennen was ze een vooraanstaand surrealistisch fotografe. Ook deed ze aan modefotografie om in haar inkomen te voorzien. Onder invloed van Picasso ging ze schilderen. In La conversation uit 1937 zet ze zich neer tegenover Marie-Thérèse Walter, met wie Picasso een kind had en die hij bleef zien, ook nadat Maar zijn geliefde werd.

Ik probeer te bedenken wat de vrouwen op het doek met elkaar bespreken. Is er begrip of voelen ze haat?  Hoe is het voor sterke en getalenteerde vrouwen om in de schaduw van een ander te moeten leven? Zich afhankelijk te voelen, tegen wil en dank? Zouden ze bespreken of het niet beter was geweest als ze Picasso beiden nooit ontmoet hadden? Of is dat een vraag voor later?

Nadat Dora Maar eind jaren negentig overleed werd haar nalatenschap geveild, alle aandacht ging uit naar het werk van Picasso, haar eigen kunstwerken werd in bulk, veelal ongecatalogiseerd verkocht. Eind 2019 was er een grote expositie van haar werk in Tate. Toch nog rechtvaardigheid, denk ik dan. Ik weet niet of het genoeg is. Het kan ook mijn bewondering voor Picasso niet breken. Zo werkt het!

Trillende blaadjes

  

Dorothea Maetzen-Johannesen, “Stilleven met augurken”, 1904

En weer, ondanks alles, verliezen de bladeren hun kleur. De wind doet ze trillen, in de wetenschap dat ze snel zullen vallen. De zomer lijkt alweer lang achter ons, maar is het nog maar net. Het was lange zomer. Maar ook die gaan voorbij. Honderden zomers zijn eender voorbij gegaan. Duizenden hebben de herfst zien komen, de bladeren zien vallen, tot ze ook zelf verdwenen in een naamloze eeuwigheid. God krijgt het niet veranderd en ziet het machteloos aan.

Iemand had angst voor de dood en ik beval hem een boekje aan. Dat hielp, maar niet helemaal. Een diep inzicht is moeijlijk te genezen. We zijn als een bliksemschicht tussen twee grote leegtes, schreef Yalom. Zwijgend kijk ik vanuit mijn raam in de geen. Ik woon aan een water, dat rimpelt door de wind. Lezen lukt niet. Het kruipt naar mijn buik. Als het maar niet te hard gaat stormen, denk ik even. En dan ga ik maar wat doen.

Anders kijken

 

Edgar Davids was een groot voetballer. Daar kun je niks anders over zeggen. Later maakte hij deel uit van de Raad van Commissarissen van Ajax. Nu is hij assistent van Louis van Gaal.

Het is mijn vak om om snel te kunnen spiegelen. Vaak lukt dat. Bij Edgar lukt me dat niet. Er is blijkbaar iets wat ik mis, iets wat ik nog niet kan duiden.

Zou iedereen dat missen, bij Edgar? Heeft Louis misschien iets gezien wat aan anderen voorbijgaat? Of had hij gewoon wat goed te maken. Vertrouwen werkt lang na.

Misschien kijk ik anders dan de meesten. Wat moet ik er van zeggen. Louis kijkt ook anders. Eigenlijk zou ik hem eerst eens moeten spreken. Edgar bedoel ik. Niet Louis.

Maar niet nu. Na het WK! 

Achter de ogen verborgen

 

Bob Dylan, 1975

Everybody's wearing a disguise.                           Iedereen draagt een masker,

to hide what they've got left behind their eyes.     Verhult wat er achter hun ogen ligt verborgen,

But me I can't uncover who I am.                          Maar mij lukt het nooit te verbergen wie ik ben,

so where the children go, I follow them.                Waar de kinderen naartoe gaan, 

                                                                                                                         zal ik ze altijd volgen.

   (Bob Dylan, Abandoned Love)

Deurtje open, deurtje dicht

 

Fanny Churberg, “Kustlandschap”, ca. 1880

Het was weer een zware dag. Soms hoor je verhalen waar je stil van wordt. Als zelden op televisie gehoord. Als door niemand ooit gehoord want ze komen er niet uit. Of uiteindelijk toch. Omdat het moet. Zonder te mogen.

Het donker waarin gehaat dient gedood, zegt Koolhaas. Je weet niet waarom. Omdat het ineens moet, uit wraak. Omdat er een ander leven bestaat. Eender leven waarvan je eendere niet kennen wil. Nooit in haar wezen kunt kennen.

De cocon waarin we zitten is slechts een fase. Iets wat doorbroken zal worden. Deurtjes gaan open, deurtjes gaan dicht. Na afloop kreeg ik een dubbeltje. Losse woorden blijven galmen door mijn hoofd.

Het is weekend, kermis. Er zijn veel werelden naast elkaar. Deurtje open, deurtje dicht. Ook ik moet af en toe wisselen.

Onder de huid

 

Leon Frédéric, “Le Goûter de Laboreur”, ca. 1900

Weer eens een crisis,

Wat moeten we doen?

We lossen het op!

We zoeken een schoen!

We schoppen ellende

Waar we kunnen eruit,

Want we voelen de wanhoop,

Dicht onder de huid.

Poëzie in een oogopslag

 

Mozart kon in een oogopslag aan een partituur zien of het goed was of niet, zonder het muzikaal te hebben gelezen. Nabokov had hetzelfde met een gedicht. Mensen met een gave. Een krachtig gevoel.

Ik denk dat ik dat ook een beetje heb, in elk geval met poëzie. In bovenstaande lingerie reclame uit 1954, Vanity Fair, zie ik het meteen. Zonder te lezen. Hier is niks mis mee, stel ik vast. Dit is ware poëzie.

Stil stationnetje

John Gay, Liverpool Station, Londen, 1947-1948

Zwarte zwendel,

Stil stationnetje,

Mooiste meisje,

Blauw ballonnetje,

Witte wolkjes,

Groen gazonnetje,

Bruine blaadjes,

Geel japonnetje,

Rode roosjes,

In het salonnetje,

Haastig herinnerd

Als een spionnetje,

Zwijgend gezien

Vanaf mijn balkonnetje,

In het vergeten

Verzwegen pensionnetje.

Levenszin

 

Pjotr Nilus, “Herfst”, 1893

Met mijn moeder sprak ik over dementerende personen. Ze kent er intussen verscheidene. We troffen iemand op een verjaardagsfeest, waar we net vandaan kwamen.

“Zo heeft leven heeft toch geen zin meer”, zegt ze ongevraagd, een beetje wezenloos voor zich uitkijkend in de auto terug.

Ik antwoord haar dat ze dat nooit mag zeggen over een ander. Haal er zelfs de oorlog bij, wanneer ze niet direct reageert. Ik geef de geijkte reactie.

Maar het zet me toch aan het denken, onderweg naar huis.

Zo lang we de zin van ons eigen leven niet kennen moeten we niet oordelen over de zin van andermans leven. Laat ik het daar maar bij houden, anders komen we er nooit uit.

Waar je ook heengaat

 

Monet, “Gare Saint-Lazare, arrivée d’un train”, 1877

Oude stoomtrein,

Fluitje mag gaan,

Waar je ook heen gaat,

Daar kom je vandaan,

Erop en erover,

Je bent heel ver weg,

Maar ik houd je dicht bij me,

Dat is wat ik zeg.

Eenzaam ontstaan

 

Gwen John, “Zelfportret”, 1909

Soms is verbinding,

Meer dan verstaan,

Meer dan een zenuw,

Meer dan humaan,

Meer dan de pijnen,

Meer dan profaan

Meer dan maar wat cellen,

Uit eenzaamheid ontstaan.

Niet bij ratio

 

Boris Grigorjev, illustratie bij “Eerste liefde”, 1923

Een mooi vak heb ik toch. Vandaag moest ik denken aan Toergenjevs novelle “Eerste liefde”:

Eén gedachte ging mij maar niet uit het hoofd: hoe kon zij, zo'n jong meisje en toch altijd nog een vorstin, besluiten tot zulk een verhouding, terwijl ze wist dat mijn vader geen vrij man was, en terwijl zij in de gelegenheid was te trouwen, al was het maar met Belovzorov bijvoorbeeld? Waarop had zij haar hoop gevestigd? Was zij niet bevreesd haar hele toekomst stuk te gooien? Ja dacht ik, dat is liefde, dat is overgave... en ik herinnerde me de woorden van Loesjin: voor sommige mensen is het iets heerlijks zich op te offeren.

Lees het verhaal. Een vrouw kiest voor een man om een andere man te kwetsen. Ten koste van haar eigen geluk. Het gebeurt nog steeds. Overal zit een roman in.

Zelfdestructie of nobele opoffering? Wraakzucht of verdriet? Existentiële pijn of een onbewust genoegen? Zeg het maar!

Mensen maken keuzes. En keuzes bepalen ons leven. Of ze goed uitpakken weet je nooit. Niet bij ratio, niet bij emotie!

In de bocht

 

John Gay, “Cake shop, Padstow, Cornwall”, 1956

Ronde winkel

In de bocht

Hebben ze hier

Wat ik gisteren zocht

Nog voor dat jij

Het net nog kocht

Zodat ik niet

Meer zoeken mocht.

Traag terug

 

Helene Schjerfbeck, “Arvesmykket”, 1916

Vanonder vlonders,

Witte wolken,

Vecht vergeten 

                        vaag omhoog,

Donker donder,

Kermend kolken,

Hield je dra 

                                 het niet meer droog,

Gewond verwonderd,

Duizend dolken,

Brengt traag terug 

                        toen ik beloog.

Ramen en deuren

 

Carl Holsøe (1863-1935) is een kunstschilder die fascineert. Net als Vilhelm Hammershøi, maar misschien nog wel meer. De serene huiselijkheid van een net verschoven wereld lijkt bij mij te horen.

Holsøe schildert interieurs van veiligheid en geborgenheid. Het ervaren van veiligheid en geborgenheid is de ultieme graadmeter van een psychisch gezond leven. Misschien ook wel fysiek. Binnenblijvers worden oud.

Tegelijkertijd is er de tegenstelling. Holsøe’s interieurs zitten vol deuren en ramen, vaak open, op een kier. Ze suggereren een andere wereld, de mogelijkheid tot ontsnapping. Het licht dringt overal naar binnen. 

De vrouwfiguren die in Holsøe’s interieurs figureren (vaak zijn ega Emilie) worden vrijwel altijd vanop de rug geschilderd. We weten niet wat in ze omgaat. Verwachting of tevreden. Nooit zien we gezichten. Altijd doen ze iets onbeduidends, lezen ze een boek, borduren, gewoon zitten.

Het is aan mij als kijker om het eruit te halen. Of erin te leggen, dat kan ook. Blijven ze binnen of willen ze naar buiten. 

Aldous Huxley schreef:  “There are things known and there are things unknown, and in between are the doors of perception.” Een bekende zin in de geschiedenis van de popmuziek. Ik hoor het terug in zijn werken.

Time to go

Elisabeth door Dorothy Wilding, 1952, kleuren Klimbim

Tolstoj meende dat de geschiedenis nooit bepaald werd door individuen. In latere jaren werd deze stelling meermaals gelogenstraft, maar Oorlog en Vrede blijft desalniettemin onvergetelijk.

Sommige dagen worden onvergetelijk vanwege het individu. Zo ook vandaag. Elisabeth overleden. De foto is is zeventig jaar oud. Het verval is lang geweest, en enorm. Ik weet niet of het goed is zoals het was, of het goed is geweest zo lang dood te gaan, of het wel goed is zo oud te worden. Eigenlijk zou iedereen die de negentig haalt een paar jaar af moeten kunnen geven aan jong gestorvenen. Dat zou eerlijk zijn, beter, uiteindelijk voor iedereen. Maar zo werkt het niet in het leven.

Als de laatste schoonheid is verdwenen is het tijd om te gaan. Maar ook dat moeten we niet te ver doortrekken. Want ook dat zou niet eerlijk zijn.

Beroepsdeformatie

 

Norman Rockwell, “Walking to Church”, 48,3 x 45,7 cm, olieverf, particulier bezit

Norman Rockwell’s Walking to Church stond op 4 april 1953 op de cover van de Saturday Evening Post. Een eenvoudige tafereeltje, zo lijkt het op het eerste gezicht, meer illustratie dan kunstwerk.

Wie even langer kijkt ziet het snel anders. Het intrigeert als de grote meesters, als een Vermeer, wiens Gezicht op huizen in Delft herkenbaar is in de compositie. Een doorsnee gezin loopt op paaszondag hun wekelijkse rituele wandeling naar de kerk, als of ze de enige zijn in een benepen Amerikaans plattelandsstadje. De winkels zijn dicht. De krant en melkflessen staan voor de deur.

Rockwell is de grootmeester van het narratieve. In mijn herwonnen hoedanigheid van psycholoog zie ik vanalles. Een ongezonde gezinsdynamiek. Angst. Ongeluk achter de gordijntjes. Veel leed bij in het later leven. Maar misschien is dat alles wel beroepsdeformatie. Wat het continu horen van nare verhalen niet met je kan doen.

Zomerpromenade

 

Op vakantie zie je weer hoezeer de toeristengoten van Europa verstopt zitten, waar je ook naartoe gaat. Ik maak er zelf ook deel vanuit, natuurlijk. Toch probeer ik me voor te stellen hoe het was toen er nog geen toeristen waren. En toen ook ik er nog niet was, uiteraard. Ik die er nu nog wel ben!

Ik was in Meran, of Merano, zoals het steeds vaker genoemd wordt. Keizerin Elisabeth, Sisi liever, had er een prachtig buitenverblijf. Ze wandelde met een gevolg van soms honderdvijftig mensen over de zomerpromenade of over de winterpromenade, afhankelijk van hoeveel schaduw gewenst was. Wij liepen de zomerpromenade. Het was warm.

Ik stel me voor hoe het gezelschap dezelfde stenen bewandelde als ik anno 2022. In de lommer van de enorme bomen, waarvan ik de naam niet ken. Nig maar pas zag ik de geweldig geënsceneerde remake van Sisi. Ik voel het verleden. De historische sensatie, noemde Huizinga dat. Het besef dat het verleden echt bestaan heeft.

Misschien is dat wel waar vakantie voor bedoeld is: het wegdenken van alle toeristen. Inclusief mezelf!

Volgende gedachten

Victor Bauffe

Soms

Ben ik in gedachten,

Er eventjes niet zo bij,

Soms

Wil ik even nog wat wachten,

Vanzelf schuift het rad er voorbij,

Soms

Kan het moment voor even verzachten,

Voel ik me veilig, nabij,

Soms

Verdwijnt voor even het verwachte,

Voel ik me open, opgelucht, vrij,

Meestal

Passeert zo vanzelf het verwachte,

Ongebeurd stiekem voorbij,

Meestal

Schuiven zo nieuwe gedachten,

Weer zachtjes naar voren

                                    in de rij.