Schoonheid bij toeval

 

New York, 1947

Schoonheid bij toeval

Schoonheid bij vergissing

Schoonheid die plotseling ontstaat

Schoonheid op een blaadje

Waar eerst nog niets stond

Schoonheid die haar weg zoekt

Tot er onverwacht iets staat

Schoonheid in klanken

Schoonheid in gedachten

Schoonheid in de wereld

Schoonheid ligt op straat

Schoonheid is als water

Schoonheid komt en gaat

Vanuit vertwijfeling en wanhoop

Voor schoonheid

     is het

                        nooit

                                             te laat

Toevallige samenloop

 

Bettina Rheims, “Caroline van Monaco”, 1985

Soms komen de dingen bij toeval bij elkaar. Ik noem het maar toeval, maar dat is het natuurlijk niet. Als Anna Karenina arriveert op het perron en hoort dat zich iemand voor de trein heeft geworpen, is het dan zo gek als de roman ermee eindigt dat ook zij voor de trein springt? Natuurlijk niet. Die eerder gebeurtenis heeft indruk gemaakt, is blijven hangen in haar denken. Het is geen bedenksel van de auteur maar een noodzakelijke ontwikkeling, eerder dat noodlottig.

Ooit, toen ik een jaar of zestien was, was ik verliefd op Caroline van Monaco toen, hoewel ik haar niet kende. Of liever: zij mij niet kende, natuurlijk. Later kocht ik fotoboeken. Van Helmut Newton wist ik al dat hij haar gefotografeerd had. Niet gek, natuurlijk. Van Bettina Rheims wist ik het nog niet. Ik kwam er pas recent achter. Bovenstaande foto is precies goed. Ik kan er uren naar kijken. Had ik het alleen voor het zeggen dan mocht het aan de muur van de slaapkamer. Maar ik heb het niet alleen voor het zeggen, gelukkig ook, en uiteindelijk heb ik Caroline nooit ook ontmoet. ook dat hoort bij het toeval, dat het ook niet kan gebeuren.

Maar eigenlijk

Paul Signac, “L’Hirondelle sur Le Seine”, 1901

Het zou kunnen

Dat ik 

de verkeerde dingen heb gezegd,

Iets heb gezegd

Wat niet eerlijk was,

Wat je kwetste,

Maar eigenlijk

Wilde ik alleen maar 

lieve dingen zeggen,

Iets zeggen 

Wat je blij maakte

En deed lachen,

Een beetje,

En eigenlijk

Wil ik

Dat nog steeds.

Als ik het goed doe

 

Paul Signac, “Place des Lices, St-Tropez”, 1893

Als ik

het goed doe,

Wordt het

niet

gezien,

Doe ik het beter

dan worden ze 

boos,

Kan ik 

haar

even

nergens

meer vinden,

Voel ik mij 

schuldig,

Gaat alles

verkeerd,

Door de trap

die ik

koos,

Voel ik mij

angstig,

Voel mij 

broos,

Wordt ik 

wakker

in tranen,

Uit de droom

die mij kiest,

En die mij gistren

weer koos.

Karen en de stijl

 

Karen Mulder bij Dior, Bruno Bisang

Omdat het in het leven altijd weer gaat om de schoonheid, de schoonheid die ons boven de natuur verheft, die wij als enige kunnen zien, en wie het niet ziet zal zich nooit verheffen. Die het niet zien hebben eigenlijk geen recht op leven. Laat ik dat dan ook maar even zeggen.

Schoonheid is het masker dat we dragen om te vergeten waar we vandaan komen. Om te weten wie we zijn. Sommigen dragen het met verve. Karen Mulder draagt haar masker met stijl. Met de stijl die ik overal zoek. Die ik ook nu weer zie. Ik zie Anna Karenina in de foto van Bisang.

Tolstoj begon de stijl te verzaken en verzaakte zichzelf. Het was afgelopen. Een treurige man, filosoof van niks. Maar niet ik! Ik wordt ouder maar het voelt nog lang niet als afgelopen. Stijl is het voornaamste dat me houvast geeft. Het enige dat ons kan redden. Mij kan redden.

Karen Mulder vervult me met trots. Omdat we hetzelfde verleden delen. Omdat we elkaar niet kennen maar ik doorheen haar masker toch verstandhouding zie. Dezelfde gedachten. Gedachten over schoonheid. Gedachten over vergankelijkheid. Dat zie ik ook bij Helmut Newton, van wie hieronder een aantal Vogue foto’s uit einde 1991. Op de helft van mijn leven. Een kwart… daar doe ik het voor!

Schijnt het rood

 

Dora Maar, 1936

Ik ben blij

Dat het doorgaat,

Stil staat

In de lucht,

Op het land,

Over wegen,

In de krant,

Op de vlucht,

Van de drank

Dik beneveld

Door de wolken

Schijnt het rood,

Tot het leven

In het donker 

Precies gelijk wordt

Aan de dood,

Ben ik blij

Dat het doorgaat,

Door de wolken

Schijnt het rood.

Waai waai

 

Willem Bastiaan Tholen, “Plankier Enkhuizen”, 1918, particuliere collectie

Willem Bastiaan Tholen was een Hollander in al zijn vezels. Maar hij had ook Scandinaviër kunnen zijn. In Zweden zijn veel meren en overal stijgers. Ik was er en heb op die stijgers gezeten. Gezwegen. Een stijger leidt tot mijmeren, melancholie, over einders die nooit zijn bereikt, over verten die zwak blijven roepen. Waai waai. Scandinavië heeft mooie landen, ik ben er geweest, nog niet zo lang geleden, en ik was er graag. Maar ook Nederland is mooi, nog steeds, als je het maar wilt zien. Ik woon er graag, net als Willem Bastiaan Tholen. En het verschil met Scandinavië is uiteindelijk niet zo groot. Dat wist ook Tholen. Dat zie ik in “Plankier Enkhuizen”. Dat voel ik bij herinnering.

Eeuwige wederkeer

 

Sabina en Tereza, zoals ik ze weer lees, zoals ik ze weer zie

Milan Kundera heeft het in De ondraaglijke lichtheid van het bestaan over de eeuwige wederkeer der dingen. Of net andersom, de gedachte dat alles eenmalig is, wat even erg is: “een mens kan niet weten wat hij wil, omdat hij maar één leven heeft dat hij niet aan zijn voorgaande levens kan toetsen, noch in zijn volgende levens kan herstellen.”

Verloren jaren haal je niet meer in. Een slechte dag is ook letterlijk een verloren dag. Kundera raakt aan een diep inzicht. Einmal is keinmal, luidt het Duits gezegde. Als we maar één keer mogen leven hadden we net zo goed niet hoeven leven. Wat hebben we eraan? Of is dat weer te negatief?

Pluk de dag, denk ik maar weer. Ander onderwerp!

Langs wolken en weiden

 

Jan Hendrik Weissenbruch, “Rustende koeien bij een hooiberg”, ca. 1900

Wat ik zoek,

Wat kan ik weten,

Al dat ik vind,

Is enkel vergeten,

Hoe ver dat het reikt,

Ik wil het niet weten,

De tijd zal me leiden,

Door schoonheid bezeten,

Langs wolken en weiden,

Dichtbij en bemeten,

Ruimte,

         uitzicht,

                           verre streken,

Wat kan doen,

        wat kan ik weten,

Als al wat ik vind,

Is enkel

              vergeten.

Onvoltooid

 

Alice Neel, “James Hunter, Black Draftee, unfinished”, 1.52 x 102 cm, 1965, The MET NY

Alice Neel plukte haar modellen lukraak van de straat. Ze sprak ze aan in de omgeving van haar studio in New York en nam ze mee naar binnen om te poseren. Dat kon toen nog, zonder angst of gene, blijkbaar. En als niet dan deed ze het toch. Ze was niet bang.

Ook deze man ging mee naar binnen. Hij heette James Hunter en vertelde haar dat hij opgeroepen was om te vechten in Vietnam. De volgende week zou hij al vertrekken, dus er was haast geboden. Neel maakte snel een vervolgafspraak, waarop hij evenwel niet meer verscheen. Nooit zou hij meer wederkeren, in elk geval niet naar de studio van Neel. Hij verdween zoals hij was gekomen, ze liet zijn portret bewust onvoltooid.

Nooit heeft iemand kunnen achterhalen wie James Hunter precies was en of hij daadwerkelijk is gesneuveld. Het maakt niet uit. Ik kijk naar zijn gelaatsuitdrukking. Ik naar het portret en voel de pijn van de mensen die verdwenen uit mijn leven. Het zijn er vele. Nog steeds.

Als psycholoog kom ik ze ook tegen. Je hebt een gesprek, je komt heel dichtbij, even, je raakt iets, en dan komen ze niet meer. Nooit kom je verder iets te weten. Het beeld blijft onaf, met duizend vragen. Vaak twijfel je over een goede afloop, maar wat kun je doen. Zo gaat het. In laatste instantie blijft ieders portret onvoltooid. Ook het mijne. Want zo is het leven, luidt het ware cliché.

In een heel klein huisje

 

Frans Van Holder, “Licht”, 1905

Laat ons samen wonen,

In het kleinste land,

In een heel klein huisje,

Klokje tikt er aan de wand,

Buiten valt er stil 

                      de schemer,

Regendruppels op de ruit,

Warme kachel,

                        dikke truien,

Een lelie, 

             anker, 

                             heel oud boekje,

Zo tikt het verhaaltje uit.

Verhaal in mijn hoofd

 

Floris Arntzenius, “Strand bij Scheveningen”, 22,7 x 37,2 cm, ca. 1900, Museum Gouda

Zand

en meisjes,

Overal zand

en meisjes,

Wind

waait

Zand

                  door de lucht

Overal zand

en weer meisjes

Twee zusjes,

Gebrouilleerd,

De een verleid de man 

               van de ander,

De ander wil dat de een 

                 hem niet krijgt,

De pijn van de liefde voor elkander,

De een een beetje stug 

                                          en de ander ietwat schrander,

Gemeen,

Voor mijn roman,

                       Verhaallijn in mijn hoofd,

De strijd in het hart,

De haat van familie voor mekander.

Alles blijft gelijk

 

John Atkinson Grimshaw, “Sand, Sea and Sky A Summer Fantasy”, 1892, 45.7 × 30.5 cm, Particuliere collectie

Wat verandert

                        in een leven,

Wat verandert

                        in de tijd.

Alles blijft gelijk

                        voor even,

                        verder dan ik kijk.

Van een afstand

                        Voel ik ruimte,

En toch binnen 

                        handbereik.

Wat kan kunst?

                        Het Scarborough strand

Bouwt zo de brug

                        naar Zoutelande,

Ruik ik weer

                        het zilte zand,

Vorig leven,

                        sprookjesland,

Voel ik rust

                        in een eeuwig verband.

                        

Meer is er niet nodig

 

Philip Sadée, “Op een terras onder een pergola, Cochum”, september 1895, 35 x 50 cm, particuliere collectie

Niets te hoeven,

                        niets te moeten,

Nergens meer

                              voor hoeven boeten,

Nooit meer die

                        gevreesde route,

Niemand dwingt je

                        om te begroeten,

Een mooi terras

                        en wandelvoeten,

Laat mijn koffie

                    licht verzoeten,

Dat is precies

                           hoe het zou moeten,

Meer is er niet nodig!

Louise

 

Henri Evenepoel, “Het loopmeisje” (Louise), ca. 1895

De Belgische kunstenaar Henri Evenepoel (1872-1899) verloor op tweejarige zijn moeder. Hij groeide op in een liberale omgeving, studeerde een poosje aan de Academie voor Schone Kunsten te Brussel en trok vervolgens, amper twintig jaar oud, naar Parijs, toen het centrum van de moderne wereld en de schilderkunst. Henri was als kunstenaar helemaal op zijn plek in Parijs, ontmoette schilders als Toulouse-Lautrec en Matisse, maar bleef voortdurend twijfelen aan zijn meesterschap. Hij was onzeker en eigenlijk veel te aardig om boven het maaiveld te komen.

Henri woonde te Parijs in bij zijn nicht Louise van Mattemburgh - de Mey (1869-1941) en man en twee dochters. Al snel kregen Henri en Louise een verhouding en in 1894 verwekte hij zelfs een zoon bij haar. Ze probeerden hun liaison geheim te houden, maar Henri’s vader in Brussel rook onraad, wilde hem uit Parijs terug halen naar Brussel, waarna Henri in 1898 voor een studiereis naar Algerije vertrok. Begin 1899 keert hij terug en gaat met Louise, die zich intussen heeft laten scheiden, met de kinderen in Schearbeke wonen. Eind 1899 keert hij voor even terug naar Parijs om er enkele dienen af te werken, wordt ziek, vlektyfus, en overlijdt op 27 december, terwijl schuin achter de zijn logement de Wereldtentoonstelling van 1900 werd opgetrokken. Postuum zou hij er zijn grootste succes hebben, met name met zijn schilderij “De Spanjaard in Parijs” dat een centrale plek kreeg in het Belgisch paviljoen.

Eric Min sluit een biografie van Evenepoel uit 2016 af met de aankomst van een jonge Spanjaard in Parijs, die de Wereldtentoonstelling komt bezoeken. Min schrijft: “In het Gare d’Orsay – nu museum – klimt een mannetje uit de trein die hem uit Barcelona heeft aangevoerd. Samen met enkele kunstbroeders loopt hij richting Montmartre. Pablo Picasso is negentien, en ook hij zal de schilderkunst opnieuw uitvinden. De wereld heeft nog niets gezien.”

Hoe het Louise is vergaan wordt niet vermeld. Ik kijk naar de afbeeldingen door de oge van Henri. Een roman ontspint zich in mijn hoofd. Het noodlot dient zich weer weifelend aan!

Louise, 1897

Louise, ca. 1895

Even weg

 

Philip Sadée, “Dagje uit op de stoomboot van Arnhem naar De Westerbouwing”, 34,6 x 50 cm, 27 juli 1900, particuliere collectie

Het zalig niets doen,

                         Fijn gevoel,

Alles is goed,

                         Niets heeft een doel,

Enkel dan

                         De Westerbouwing,

Enkel wellicht 

                         een mooie dag,

Enkel de stilte

                         door beschouwing,

Op het water

                         doorgebracht,

Wetend dat 

                          een groter leven,

Niemand meer ooit

                         heeft gebracht

Weemoed vanuit een positief gevoel

 

Willem Bastiaan Tholen, “Schaatsen”, 21 x 32 cm, Museum Gouda

Mijn opa van vaderszijde was twaalf. Mijn oma vijf. Het jaar is 1905. Zo ver en zo dichtbij. Alsof ik er zo achteraan schaats. Ik zie de brede sloot achter mijn ouderlijk huis. De weiden in de verte. Niet wetend dat alles voorbij zou gaan. Verwachtend dat alles zou blijven. 

In mijn hoofd is dat alles gebleven. Verleden, heden en toekomst. In mijn hoofd is alles stabiel. De kerkklok in de verte staat al eeuwen. De wilgen langs de kant zie ik nog steeds. De zwierende schaatsers die doen denken aan mijn oma. Mijn opa uit 1893, die ik nooit gekend heb.

Tholen voelde dit al perfect aan, meer als honderd jaar geleden. Hij werd aanvankelijk geassossieerd met de Haagse School, maar allengs kroop er een zekere levendigheid in zijn werk die hem uniek maakte. Zijn werk geeft weemoed vanuit een positief gevoel. Dat past mij, nu de dagen weer donkeren.

Alles is fictief

 

Pickwick-meisje, mooiste meisje

Soms

Zit het mee,

Verandert perspectief,

Verandert mijn vertrouwen,

En voel ik mij actief,

Begin ik weer met bouwen,

Ziet niemand nog de dief,

Die alles gaat ontvouwen,

Het hele leven lief,

Hoeft niets mij te benauwen,

Want alles is fictief.

Bozigheid

 

Gustave Courbet, “Le désespéré”, 1841

Bij al die activisten zie ik alleen maar bozigheid. Tegen corona, voor het milieu, dierenbeweging, maakt niet uit wat. Ik ga er Freudiaans van denken. Waar komt dat toch vandaan, vraag ik me steeds af. Want het gaat natuurlijk nooit om de zaak zelf, maar om een eerder ontstane frustratie te luchten. Reactie formatie noemde Freud dat, of sublimatie, wat overigens niet hetzelfde is.

Ik denk aan Greta Thunberg, Willem Engel, Volkert van der Graaf. Daar zou je een boek over kunnen schrijven. Voer voor psychologen. Laten we toch een beetje aardig zijn voor elkaar, schiet dan door me heen. Maar ik ben te naïef. Wat zou ik me nog druk maken. Laat dat maar aan anderen, die het harder nodig hebben. Scheelt weer een behandeling.

Hollandse druilerigheid

 

Anton Mauve, “Huiswaarts”, 1874, Singer Museum Laren

“Je gaat naar buiten, steekt je pijpje op, fluit een deuntje en schildert wat je tegenkomt”, zo zei Anton Mauve ooit tegen zijn leerling Vincent van Gogh. Van Gogh zou nooit meer anders doen.

Mauve, als geen ander, schilderde archetypisch Hollandse landschappen, landschappen door mensenhanden geschapen. Molens, huizen, kanalen, rivieren, greppels, dijken, paarden, schapen, koeien, keurige weilanden, aangeplante bomen, alles maakt er integraal deel van uit. Het is een natuur van een menselijke maat. De luchten zijn hoog maar niet overweldigend. “Ze voorspellen geen onweer maar milde regen en Hollandse druilerigheid”, zo schreef Louise Fresco. 

De mens is nooit ver weg in bij Mauve: altijd is wel ergens een herder te zien, een boer, een ruiter of een kind, maar nergens interfereert hun aanwezigheid met de natuur zelf. Ze gaan er in op en versterken de atmosfeer van weemoed en eenzaamheid, die zo kenmerkend is voor zijn gehele oeuvre. Ik geloof dat ik hem soms beter voel dan Van Gogh.

“Huiswaarts”, drijver met paarden op een verlaten weg naar Dekkersduin, waar de kunstenaar in 1871 een atelier liet bouwen. Hoe eenvoudig kan het zijn. Een symphonie in grijswaarden. Een van de mooiste werken uit de Hollandse schilderkunst, prachtig gerestaureerd in 2011.

November

John Atkinson Grimshaw

November is een droeve maand,

Waarin dierbaren ooit zijn vertrokken,

Waar de wind door de gelige bladeren waait,

Waar de kracht uit het hart wordt getrokken,

Waar de donkerte wacht tot een lichtje ontwaakt,

Waar het bloed nog maar moeizaam kan stromen,

Is november voor mij ook een droevige maand,

Waarin ik wacht of tot het ooit weer gaat komen.