Afstand en bekoring

 

Alan Feltus (1943) is van mening dat de tijd waarin een kunstwerk gemaakt is niet terzake doet bij de waardering ervan. Zelf maakt hij werken die ook honderd jaar geleden gemaakt hadden kunnen zijn, in de tijd van de nieuwe zakelijkheid. Hij schildert zorgvuldig gecomponeerde, strak gestileerde figuren, gebruikt zichzelf als model, zoekt naar stilte en reflectie, en die vindt hij ook. Ik voel het in elk geval. Elk portret roept verhalen op. Maar vooral ook raadsels. Van buiten zie je niet wat zich van binnen roert. Gedachten vinden hun oorsprong al voor de handeling die je waarneemt. En altijd is er een brief. 

Het leven is interpreteren en zit vol vragen, er is veel wat we bij oppervlakkige beschouwing niet begrijpen, en dan maar gewoon invullen. Omdat we niet anders kunnen. Maar als je het in stilte doet, vanuit zorgvuldige reflectie, en met mededogen, dan is het niet zo erg. Goed kijken. Niet te snel oordelen. Verbinden. Begrijpen. Dan zal de aanvankelijk gevoelde afstand omslaan naar bekoring. Dan worden al die ogenschijnlijk afstandelijke  figuren aantrekkelijk. En dan maakt het niet uit wanneer een kunstwerk gemaakt is. Zoveel zijn mensen op honderd jaar tijd niet veranderd.

Niet zo eerlijk

 

En iemand die Dante vertaald heeft en gedichtjes gemaakt, al zijn ’t er maar dertien, die moet geen agent van binnen- en buitenlandsche huizen worden.

(Nescio)

Soms snap je er niks van. Soms ben je teleurgesteld in mensen, soms in een bepaald type vrouwen. Soms ben je jaloers op een bepaald type mannen (denk ik). Ergens om… Soms voel je jezelf een beetje onbeduidend. Soms zoek je naar de beweegredenen van bepaalde vrouwen (minder bij bepaalde mannen). Soms denk je dat bepaalde mannen niet te vertrouwen zijn (vaker dan bepaalde vrouwen). Soms vraag ik me af tot waar de een de ander nog blijft steunen. Soms constateer je dat je toch weer gelijk hebt gekregen. Soms vind je dat iemand het eigenlijk niet verdiend heeft, of net wel, misschien. Soms heb ik weinig medelijden met een ander en weet ik dat het eigenlijk ook weer niet eerlijk is.

De wereld is boos en doorgaans niet zo eerlijk (of anders voelt het wel zo)

Nicolas Sarkozy moet naar de gevangenis. Carla Bruni blijft zo mooi als ze was. 

Ik had het bijna kunnen voorspellen.

Ook Claudia

 

Claudia Cardinale is overleden.

Soms moet je jezelf herhalen.

Ik schreef al een keer eerder over Claudia. Ik kijk toen naar “De slimste mens”.

Philip Freriks was een beetje verliefd op Claudia Cardinale, bekende hij met enige schroom. In Parijs zat hij een keer bijna naast haar in een restaurant, maar zijn vrouw was erbij. ‘Kom niet aan mijn Claudia’, zei hij tegen Maarten van Rossum, die niet geïnteresseerd is in dit soort schoonheid. Ik ben geïnteresseerd in alle typen schoonheid. Dus ook In Claudia, als is het maar omdat mijn vader een beetje verliefd was op Sophia, waarmee alles weer bij elkaar komt.

Ik blijf mezelf herhalen…

Wel een andere foto gezocht. Passend bij de dag. Voor op het prentje.

Mrs. Dalloway en het heden

 

Mevrouw Dalloway zei dat ze de bloemen zelf wel zou kopen.

Ik herlees Mevrouw Dalloway van Virginia Woolf, nu in een vertaling van Boukje Verhey.

Mevrouw Dalloway is een merkwaardig boek waarin heden en verleden eigenlijk niet te onderscheiden zijn, als eigenlijk nooit in het leven. ‘Het verleden dient zich alleen aan als het heden zo soepel verloopt als het vliedende oppervlak van een diepe rivier’, schreef Virginia er zelf over: ‘Dan kun je door het oppervlak in de diepten kijken. Die momenten schenken mij een van de hoogste vormen van voldoening, niet omdat ik dan over het verleden denk, maar  omdat ik dan het meest volledig in het heden leef.’ 

Onze herinneringen zijn geen beelden van een voorbij verleden, maar eerder een intensivering en vervolmaking van het heden. Als psycholoog speel ik vaak met dit inzicht. Pas als je afstand kunt voelen kun je het verleden integreren in je eigen verhaal en rust ervaren. Je eigen geschiedenis boetseren. In één dag. Elke dag weer. Dat is volgens mij de kern van elke traumabehandeling.

Het gaat altijd om verdichting. Nog fragmentje dan maar:

Toch irriteerde het haar, dat dit wrede monster zich in haar roerde! dat ze twijgjes hoorde knappen en hoeven voelde neerkomen, diep in dat dichtbebladerde woud, de ziel; dat ze nooit helemaal tevreden zou zijn, of helemaal gerust, want elk moment kon de bruut zich roeren, die haat, die – zeker sinds haar ziekte – het vermogen bezat haar te bezeren, haar te kwetsen tot op het bot, die haar fysieke pijn bezorgde en al haar plezier in schoonheid, in vriendschap, in gezond zijn, in bemind worden en haar huis mooi aankleden deed wankelen, trillen en buigen alsof er werkelijk een monster aan de wortels rukte, alsof het hele arsenaal van de tevredenheid niets dan eigenliefde was! deze haat!

En nog een:

Ach ja, het zij zo. De compensatie voor het ouder worden, dacht Peter Walsh, terwijl hij met zijn hoed in de hand Regent’s Park uit liep, was simpelweg dit: dat je gevoelens onverminderd hartstochtelijk bleven, maar dat je - eindelijk! - de kunst verstaat die het bestaan zijn allerschoonste glans geeft: de kunst om vat te krijgen op ervaring, en haar langzaam rond te draaien in het licht.

          

Els en de demonen

 

Ik ben psycholoog. Freud zei ooit dat hij aan de loop van mensen hun karakter kon bepalen. Als ze binnenkwamen en op de sofa gingen liggen had hij zijn beeld voor een groot deel al gevormd. Ik merk soms dat ik hetzelfde doe. Niet lang na binnenkomst heb ik het dikwijls al gezien. Vaak ook heb ik gelijk. Denk ik. Achteraf. In elk geval een beetje.

Maar soms kun je je ook vergissen, snap ik er niks van. Gisteren organiseerde een jonge christelijke vrouw die zich Els Rechts noemt een demonstratie tegen migratie, in Den Haag. Iedereen die Frans Timmermans niet als premier wil was welkom. De demonstratie liep uit de hand en toen moest ze huilen.

Els Rechts staat ook hier en daar op de foto met Wilders. Ook op een eigen website. Trots. In De Volkskrant las ik dat ze de linkse wereld ‘geestelijk ziek’ vindt: ‘Het zijn demonen die in die mensen zitten’. Ook: ‘Links gaat de dialoog niet aan, links zal altijd geweld gebruiken’.

Toen ik haar foto gisteren op een nieuwssite zag was ik even in de war. Hier klopte iets niet. Mijn intuïtie liet me in de steek. In begon aan mezelf te twijfelen. Tegelijkertijd ga ik dan Freudiaans denken, vraag ik me af wat er gebeurd is met dat meisje. Als mensen zo vol haat zitten dat ze demonen gaan zien, waar komt dat dan vandaan? Wat heeft ze allemaal meegemaakt, al dan niet met migranten? Hoe is het allemaal gelopen in het gelovige gezin waarin ze ooit is opgegroeid?

Het zou een interessante casus zijn geweest. Maar ze zal wel niet komen. Mensen die anderen ziek noemen zonder in dialoog te zijn geweest, die de demonen bij anderen zien maar niet bij zichzelf, die komen niet zo vaak.

Narretje hervonden

 

Bij De slimste mens ging het even over Arretje Tof. Dat deed mij denken aan Narretje Notendop. Mijn vrouw had geen idee wat ik het over had, maar ik wist het weer, ineens vanuit de diepste krochten van mijn geheugen. Wat daar allemaal niet zit wat allang vergeten werd gewaand.

Narretje Notedop werd uitgezonden van 1964 tot 1968. Vandaar dat mijn vrouw afhaakte. In 1964 kregen we thuis televisie. Ik herinner me nog de installatie. “Er is al iets op”, riep ik enthousiast. Iets groots was gebeurd in mijn leven. Dat voelde ik. Alles haakte zich vast. Zoals blijkt, ook nu weer.

Narretje was ondeugend. Lodewijk de lakei altijd boos. Prinses Pingelore mooi, daar werd je verliefd op, al wist ik toen nog niet wat dat inhield. Ik herken weer de namen, door decennia vergeten. Ik verbaas me over wat ik allemaal nog weet. Narretje. Tjee. De opnames zijn gewist. Nog even - laat het asjeblief nog lang duren - en Narretje is compleet gewist. Met mij en een hele generatie erbij.

En dan denk ik aan al het andere dat al eerder gewist is, in eeuwen, ontelbare herinneringen, zonder dat iemand nog weet wat.

Diana’s suggestie

  

Diana tijdens Live Aid, juli 1985

Toen Charles en Diana in 1981 trouwden zat ik met een vriend op het strand van Hastings. Het was druilerig, het strand was leeg, maar wij waren niet geïnteresseerd. Interesse komt altijd later, als het allemaal gebeurd is, en niet meer te veranderen. Hoewel dat laatste natuurlijk niet helemaal waar is.

Over Diana zou ik een fictieve biografie willen schrijven. Het hoeft feitelijk allemaal niet te kloppen natuurlijk, al die feitelijkheden boeien niet meer zo, maar het zijn andere waarheden die mijn interesse wekken. Suggestie is daarbij onontkoombaar. Diana zou dat hebben bevestigd. Dat lees je in zo’n foto. Ik lees een leven in zo’n foto. En Diana in mij. In vier jaar kan veel gebeurd zijn.

Joke vergeleken

Hé, Joke Bruijs is dood, zegt mijn vrouw. Toch een jaar of twee geleden al? zeg ik. Nee, toen was ze ziek. Ik gooi ook van alles door elkaar. Ik geloofde het misschien ook niet zo, zo vlak na Gerard.

Mijn moeder zei vroeger over mijn vrouw dat ze op Joke Bruijs leek. Ik heb dat zelf nooit zo herkend, mijn vrouw zelf ook niet, we deden wat lacherig over de vergelijking, maar nu is het voor mij toch voldoende reden om een mooie foto van haar te zoeken. Van Joke wel te verstaan.

Op een of andere manier doet haar overlijden toch een beetje extra pijn. Alsof het steeds dichterbij komt. Zonder dat ze hoeft te lijken. Zo oud was ze nog niet. Ik voel bijna iets van verdriet. Ik voel bijna iets van angst. Ik voel me bijna een beetje verlaten.

Beetje bang

 

Ron Francis

Binnen

     Is beter dan buiten,

Al is het maar omdat je buiten

         de bergen hoger ziet,

Binnen

      Is beter dan buiten,

Maar soms ook even niet,

Beneden

 Is beter dan boven,

Voor wie zich boven herinnert 

in pijn en verdriet,

Beneden 

    Is beter dan boven,

Maar soms ook even niet,

Beetje bang

Is beter dan bedrogen,

Voelt voor altijd 

     wat komen zal 

    bangelijk bespied,

Beetje bang

      Is beter dan bedrogen,

      Ook al denk je: 

                         soms ook even niet

Beetje bang

Is beter dan bedrogen

Haakse cirkel

RonFrancis

 Ronde hoeken,

Haakse cirkel,

  Soms ben ik het 

                       even kwijt,

  Moet ik zoeken

  Tot het twinkelt

    Door jouw ogen

                      in de tijd.

Vandaag begraven we Michel

 

Graham Little, “Wood”, 2019

Vandaag begraven we Michel.

Ik zeg liever begraven dan cremeren.

In onze puberjaren waren we altijd met een groepje bij elkaar. De groep was belangrijk. Michel was de leider. Samen trokken we de bossen in. Later hadden we een brommer. Toen ik in mijn psychologiestudie een scriptie schreef over sociobiology heb ik daar nog weleens over nagedacht. We waren nog niet volwassen.

We spraken elkaar aan bij de achternaam. Ruim twintig jaar geleden hing Jacky zich op, die ook in het groepje zat. Ik ging naar de uitvaart. Later zag ik Michel en die zei: 

“Ik heb je gezien, op de begrafenis van S..s”;

“Oh ik heb jouw niet gezien”;

“Ja maar ik jouw wel. Iedereen was er. Brils is er ook”.

Vandaag ga ik naar de uitvaart van Michel. Hij zou gekeken hebben of ik er was.

Dingen die voorbij gaan

 

Ugo Mulas, Milaan, Brera-district, 1953

Vakantie is vooral iets van na de oorlog. Mijn schoonmoeder is onlangs overleden en in oude albums vind je dan de fietsvakanties terug uit de jaren vijftig. Ook mijn moeder heeft van die albums. Ede, Valkenburg. Ook daar zal ik een keer doorheen moeten. Het gevoel van dat soort jaren vijftig vakanties zal verdwijnen met de generatie boven mij.

Ik heb nog vakantie. Mijn telefoon stroomt weer vol met foto’s die ik straks ergens op een externe harde schijf zal opslaan om er mogelijk nooit meer naar te kijken. Maar toch wil ik het vasthouden, lijkt het. Soms stel ik me voor dat twee generaties verder een kleinkind, wie weet, ernaar zal kijken. Zou zo iemand kunnen voelen hoe het werkelijk is geweest?

Ruzietjes, buikpijntjes, kleine zorgen of je in de avond wel op tijd zult zijn, over dingen die weer moeten als het werk zich weer aandient, dat alles zie je niet op de foto’s. Op foto’s lijkt het altijd zoals het eigenlijk had moeten zijn. Maar eigenlijk nooit geweest is. Maar misschien is dat wel zo met alle goede dingen in het leven, de dingen die voorbij gaan.

Authentieke zelfzorg

 

Norman Parkinson, 1941

“Authentieke zelfzorg”, schrijft Joep Dohmen, “bestaat erin dat je probeert de eindredactie te voeren over je eigen levensverhaal”. Voortdurend zoeken naar wat je eigen waarden zijn en proberen om je die toe te eigenen. Begrijpen wie je bent. En dat doe je door voortdurend keuzes te maken, samen met betekenisvolle anderen, die je trouwens ook weer zelf kiest. Mensen blijven kwetsbare en afhankelijke wezens, maar hebben ook een eigen verantwoordelijkheid, vindt Dohmen. Een eigen verantwoordelijkheid voor de richting en kwaliteit van je leven, op basis van je waarden.

Dohmen heeft het over zelfverwerkelijking, in een voortdurend proces: “het doel van het leven is nooit een eindproduct, het doel is de weg zelf”.

Ik probeer een verband te leggen met het gedachtengoed van Paul van Tongeren, die benadrukt dat het een illusie is te denken dat het lot in eigen hand ligt. Belangrijke dingen dienen zich aan, gebeuren, ten goede of ten kwade. 

Ik probeer een verband te leggen met Jean-Paul Sartre, en zijn theorie over kwade trouw, dat we als mensen onontkoombaar een beeld vormen van onszelf en daar automatisch naar gaan handelen.

Je hoeft niet alles volledig te vatten. Filosofie is een spelletje. Het brengt me weinig. Het brengt me veel. Veel mensen denken nooit over dit soort dingen na en het leven wordt er niet anders door. Maar het houdt mijn denken fit, dat is sowieso al de moeite waard. Denken is een noodzaak voor mij. Ook als het verder niks brengt.

Kleine filosoof

Tomislav Peternek,Split, 1957

Ik ben een kleine filosoof

Een kleine filosoof ben ik

Ik ben niet dom

Ik ben niet slim

De wind waait door mijn hoofd

Ik ben nog steeds

                     een kleine filosoof

Ik ben niet klein

Ik ben niet groot

Niemand die mij ooit geloofd

Ik blijf

                 altijd

                                                       een kleine filosoof

Ik ben niet ver

Ik ben dichtbij

Het vuurtje is nog niet gedoofd

Een kleine filosoof blijf ík

Ik blijf een kleine filosoof

Ik draai in de rondte

Ik cirkel wat rond

Weer terug naar het einde

Waar ik eerder nog stond - 

                        niet stond.

Marc groet de dingen

 

Marc groet ‘s-morgens de dingen,

De bloemen, de kast, het kozijn,

De schuifpui, de merels die zingen,

De tafel, het kleed, het gordijn,

Het brood met de boter, de ham en de kaas,

De zon en de wolk in de lucht,

Het plantje, het potje, de delfsblauwe vaas,

Zijn vader die bromt en die zucht,

De lepel, het kopje, zijn bordje, 

De krant op het kussen, de bank,

Zijn moeder, haar handen, het schortje,

Het broodmes dat ligt op de plank,

De poes en de voerbak, zijn oudere broer,

De gangdeur, de trap met de treden,

De drempel, het plintje, de mat op de vloer,

Een veter en ook nog een tweede,

De schoenen, de jas met de knopen,

Zijn zakdoek, de knikkers, de riem,

De sleutel, de deur die gaat open,

Het schuurtje, de nijptang, een priem,

De fiets met het zadel, de bel aan het stuur

De kleuterschool, stoelen, de tafels,

De juffrouw, de bril, de spreuk aan de muur,

De kapstok, de jas met de rafels,

Zijn vriendjes, het veldje, het dor-gele gras,

Een olm en een eik en een den,

De laarzen, de spetters, een waterplas,

Het schriftje, de inktpot, de pen,

Marc groet ‘s-middags de dingen,

Het schoolbord, het krijtje, de aanwijsstok,

Het klaslokaal, vinken die zingen,

Schoolplaten, boeken, de klok,

De sloot langs de weg, weer naar huis,

Een oudere man met een baard,

De meeuwen, de duiven, een kat met een muis,

De koeien, het kalf en het paard,

De vaart en het water, de wilg met de knot,

De auto, de bromfiets, een renner,

Het hekje, de poort, de sleutel, het slot,

De kapstok, de drempel, ik benner,

Weer moeder en vader, de brandende haard,

Het bakje met lege batterijen,

De kam met de haren, de hond en zijn staart,

De muren met twee schilderijen,

Het eten, de bloemkool, het kruimige bintje,

De afwas, de borstel, de handdoek,

De bank, de teevee, een blauw hyacintje,

Pyjamabroek, washandje, leesboek,

Marc groet ‘s-avonds de dingen,

Het laken, de dekens, het bed,

Zijn moeder, een slaapliedje zingend,

Het lampje wordt stilletjes uitgezet,

Marc gaapt,

Marc slaapt.