Niet goed weten

 

Francis Picabia, “Vrouw aan het raam”, 1941-1942

Nieuw boek: “Picabia” door Olga Mohler-Picabia.

Francis Picabia (1879-1953) trouwde in 1909 met de critica Gabriele Buffet (1881-1985), die een belangrijke rol zou spelen in de beweging van het Dadaïsme. De twee hadden een stormachtige relatie. Kregen vier kinderen. In 1930 scheidden ze. 

Picabia hertrouwde in 1940 met Olga Mohler (1905-2002), een van zijn leerlingen, op de dag dat de Duitsers Parijs binnentrokken. Ze vertrokken naar Zuid-Frankrijk, waar ze het gezelschap zochten van verzetsstrijders (waaronder zijn ex Gabriele), zonder er zelf actief in te worden.

Picabia had na een beginperiode als impressionist een veelheid aan modernistische stijlen beoefend, maar daar in het zuiden van Frankrijk, ten tijde van de oorlog, maakte hij een hele serie traditionele schilderijen met schaars geklede vrouwen, veelal gebaseerd op foto’s uit louche blaadjes als “Paris sex-appeal”. Deze verkocht hij aan een Algerijnse handelaar, die ze weer doorverkocht aan bordelen in Noord-Afrika, waar ze als decoratie aan de muren hingen. Echte Picabia’s. Je moet toch ergens je geld mee verdienen.

De traditionele werken die Picabia in de oorlogsgebieden schilderde werden lang beschouwd als niet representatief voor zijn oeuvre. Niet serieus te nemen tussendoortjes. Gelukkig krijgen ze in de laatste decennia weer de herwaardering die ze toekomt. “Vrouw voor het raam” is gewoon een heel mooi schilderij: narratief, suggestief, niet goed weten wat gaande is, of er nog iemand binnen is, of binnen moet komen, of dat er iemand juist niét binnen mag komen.

Niet goed weten is wat ons gaande houdt. Mij in elk geval!

Gedateerd

 

René Schützenberger, “Lezende vrouw aan het raam”, 1890

Gedichten van Pasternak, vertaald door Wiebes en Berg.

Een gedicht uit de oorlog voelt al snel gedateerd.

Twee strofen uit “Verschrikkelijk sprookje”, eindigend in het nu:

Alles verandert om ons heen

De stad zal weer herleven

De angst van kinderen, het geween

Wordt nimmermeer vergeven.

En ook de angst niet, en de rouw

Die rimpels heeft getekend,

De vijand zal er honderdvoud

Op worden afgerekend.

Even dacht ik: hoe gedateerd kan het zijn.

Tot ik het hoorde uit de mond van een Israeliet

Uit de mond van een Palestijn,

Ik weet niet of de dichter

                                          in zo’n diepgang voorziet.

In de morgen

 

In de morgen

Is het donker,

De regen tikt nog

Op mijn ruit,

Maar ik leef nog,

Was ik dood nu,

Was het stil,

Dan was het uit,

Eeuwigheid

Biedt geen verlichting,

Dus monter

                                   spring ik

Mijn bed maar weer uit.

Verwinterde harten

 

Nieuw boek weer. Pasternak, gedichten, mooie vertaling Berg en Wiebes. Schoonheid geeft troost!

<…>

Sneeuw, de sneeuw valt dicht omlaag,

Zal de tijd ook met gelijke

Passen, in dit tempo, traag,

En vervolgens weer gejaagd,

Mogelijk voor ons verstrijken.

Gaan de jaren langs wellicht,

Als de woorden in ‘n gedicht,

Of zoals het sneeuwgedwarrel?

Sneeuw, het sneeuwt, het sneeuwt almaar,

Sneeuw, ‘t is een en al verwarring,

Een besneeuwde wandelaar,

‘t Groen, verwonderd, in verstarring,

Sneeuw op de kruising en trottoir,

Sneeuw als een eeuwig verhullend gebaar,

Het rood in doorstroming,

Gans doorheen het jaar,

Sneeuw brengt in verwarring,

Verwinterde harten 

                                               verwonderd tot elkaar.

Boris Pasternak, Sneeuw, 1957,

Met een afsluiting van mezelf

Ik miste daar nog iets.

Zo pedant ben ik dan ook wel weer!

Lichtpuntjes

 

Bill Brauer, mooi meisje in de trein

Het is een lelijke wereld. De generaties die oorlogen mee hebben gemaakt zijn verdwenen. En niets is veranderd. Niets is geleerd, vaak nog minder door de slachtoffers dan door de daders. De mensen met invloed ontberen inzicht en wijsheid. Wijsheid zeg ik. Politiek staat daar vaak mijlenver vanaf. Misschien zit daar wel een probleem.

In mijn vak zie ik het individuele leed. Wat meer kun je doen? Zoeken naar lichtpuntjes, momenten van hoop, in het hier en nu, in de toekomst. Soms tegen de keer. Elke keer weer een blogillustratie die me een beetje blij maakt. Klein gedichtje. Mooi meisje in de trein. Feyenoord gewonnen. Zo houd ik ook mezelf nog een beetje overeind!

Ik ook

Jean-Louis Gérôme, “Moors bad”, 1870

Kleine beertjes,

Bakken broodjes

Scherpe messen,

Botervlootjes,

Negen zwartjes

Op hun bootjes,

Mogen de rivier niet op,

Want een hele strenge meester

Zei

                 ineens

        Tot hier

                    en stop!

Moeder en zoon

 

Maurice Utrillo door zijn moeder Suzanne Valodon

Bij 2 voor 12 vroegen ze naar de zoon van Suzanne Valodon, waar in de eerste rond gevraagd werd naar Suzanne zelf, zijnde model en leerlinge van Toulouse-Lautrec. Vragen die niemand weet, maar makkelijk op te zoeken zijn, moet de redactie gedacht hebben. Ik wist ze beiden. Kunst kijken is leuker als je er wat van weet, zeg ik altijd. Door het Rijksmuseum lopen en niet veel meer herkennen dan De Nachtwacht en misschien Het Melkmeisje geeft geeft niet zoveel beleving.

Utrillo was geen geweldig kunstschilder. Het lemma op Wikipedia zou een herziening kunnen gebruiken, maar wie zal hem nog zoeken. Valodon kreeg het beter onder de knie. Haar portretten van Maurice geven wel de gewenste beleving. Maar eigenlijk zou je dan wat meer over hun verhouding moeten weten.

Je moeder niet weten te overtreffen. Mooi portret!

Rückenansicht

 

William Merritt Chase, “Study of fles colour and gold”, 1888

Soms wordt onze sterfelijkheid zichtbaar in een schilderij. Misschien is het wel de functie van kunst. Maar dan  moeten het aangezicht goed verborgen houden. Sommige kunstenaars snappen dat. Niet iedereen ziet het. Of zal het willen zien.

Bibliotheek resten

 

Igor Cornelissen 

Zo rond mijn twintigste meende ik even dat ik communist was. Uit die tijd ken ik nog de naam van Igor Cornelissen, Trotskist. Twee jaar geleden overleed hij, 85 jaar oud, zo kwam ik te weten. Plotseling.

Ik zag een vlog met hem, waarin hij zich vastbeet in een detail uit het leven van Marinus van der Lubbe. In het detail openbaart zich het hele leven. Wie in godsnaam maakt zich nog druk om het lot van Van der Lubbe?

Enfin! Geen verkeerde mensen, die oude communisten, lang niet altijd, hoe dwalend ook geweest. Wie niet!

Van het communisme is niets meer over in Nederland. Wat overbleef is de bibliotheek van Cornelissen. Meer als duizend boeken uit zijn bibliotheek staan op Boekwinkeltjes te koop bij een antiquair te Zwolle, waar hij woonde. Vandaag ontving ik twee van die boekjes. Ik wordt er een beetje weemoedig van. Niet eens vanwege de teloorgang van het communisme, maar meer nog om zijn met zorg samengestelde bibliotheek. Dit is dus wat er gebeurt als je dood bent. Het is misschien ook wel een beetje waarom ik die boekjes bestelde.

Het ogenblik

 

Anna Stanley, “The Milkmaid”, ca. 1888

Mij laatste aantekening van Paul van Tongeren:

Een eerste eis en voorwaarde voor een gezonde omgang met de tijdelijkheid is waarschijnlijk: aandacht voor het ogenblik. Weliswaar zijn wij een uitgestrektheid in de tijd, zodat we ook in het verleden en in de toekomst zijn. Maar dat zijn we steeds in een nu. We leven nu; en als we ons het verleden herinneren of de toekomst voorstellen, doen we dat nu. Zoals elke betekenisvolle werkelijkheid slechts kan bestaan door de aandacht die ervoor wordt opgebracht – in ieder geval merken we niet op wat ze zonder onze aandacht zou zijn –, zo geldt dat ook voor de tijd. Dat geeft aan de mens een enorme verantwoordelijkheid: zonder zijn aandacht bestaat er niets van betekenis. En die verantwoordelijkheid strekt zich ook uit tot de tijd. 

Zonder onze aandacht wordt de tijd verspild, verknoeid, verdaan. En zonder aandacht voor het ogenblik van nu, verspillen en verspelen we de enige tijd waarin we daadwerkelijk kunnen leven.

Soms lijken oefeningen die ik mijn cliënten voorschrijf banaal. Positief dagboekje, activering. Het is vaak het eerste wat helpt. Ik had een cliënt met een existentiële angst voor de dood. Die liet ik een boekje van Yalom lezen. En dat hielp. Bewuster waarnemen van de goede dingen in je leven. Niet zoveel bezig zijn met de dingen die waren of misschien zullen komen. Soms zijn banale inzichten wezenlijker dat doorwrochte. Ik vind het wel fijn dat bevestigd te krijgen. Iemand als Van Tongeren helpt daarbij. 

Nooit apart

 

Jan Preisler, “Lente”, 1906

Het kan niet kloppen,

Zegt mijn hoofd,

Het klopt altijd,

Dat zegt mijn hart,

Het gaat niet samen,

Zegt mijn denken,

Schier ontward,

                           Voelt

Tezamen,

Nooit apart.

Onderhoud

Caspar Friedrich, “Spaziergang in de Abenddämmerung”, 1835

In mijn vak gaat het vaak om het cultiveren van onze passies. Nietzsche werkte dit ooit uit tot een schets van een ethiek volgens de metafoor van de tuin. Een tuin moet je onderhouden. Als de tuinman hem gesmeerd is schiet het onkruid aan alle kanten weer omhoog. Psychologen kunnen dan beginnen met wieden. Het laagje van de beschaving is dun. Marcuse vond wieden niet nodig. Hij heeft geen gelijk gekregen. Ik zou ook niet weten hoe het anders zou moeten.

Oxford

 

Oxford is een oud gevoel,

Stad van Lewis, die ik las,

Een heel dik boek van Marias,

Berichtje van vandaag,

Ben ik benieuwd

          naar jouw gezicht morgen,

Maak ik me eigenlijk

         heel weinig zorgen.

(familiaal gedichtje)

Onderweg

 

Thielen

We zijn altijd onderweg. Als we goed studeren krijgen we een leuke baan, als we goed ons best doen krijgen we misschien promotie, als we meer gaan verdienen kunnen we een groter huis kopen, als we met pensioen gaan… Nu ik stilaan op pensioen afsteven voel ik de confrontatie met het einde, dat automatisch in zicht komt. Dat voelt dubbel. Wat moet ik straks nog willen? Als ik niet oppas begint mijn leven pas als het voorbij is. Als het allemaal te laat is. Wat niet zou mogen. Eigenlijk mag er geen veroudering zijn, ik wil het gewoon niet. “Dat ík doodga moet altijd nog eerst bewezen worden”, zei Harry Mulisch. Zo voelt het soms een beetje.

We kunnen leven of we kunnen vluchten.

Laat ik maar wat gaan lezen…

Vergetelheid

 

Charles Giron, “Femme aux gants”, 1883

Is het voorbijgaan van de tijd niet datgene waaraan we allemaal, minstens nu en dan, lijden? En niet slechts als aan een ongemak, maar als aan iets dat zo radicaal afbreuk doet aan wat wij beminnen en waarderen, dat het een fundamentele kwetsing en belediging van onze identiteit in- houdt? En is het verstrijken van de tijd niet tegelijk de meest onoverwinnelijke vijand, de vijand die ons onvermijdelijk machteloos maakt? Ligt het dan niet voor de hand dat we ons soms via een vorm van ressentiment, ima- ginair proberen te wreken op deze oppermachtige vijand? Door te weigeren alles te laten verdwijnen in vergetelheid, door de tijd stil te zetten, of door hem te laten terugkeren, zoals dat soms, niet in de pathologie maar in de kunst, nog lijkt te lukken ook!

Nogmaals Paul van Tongeren. Ter verklaring wellicht van mijn schrijflust, als therapeutisch principe. Of het kunst mag heten laat ik in de midden.