Op de rand van verdwijnen

 

Andermaal Nina Leen, 1957, soms is dubbel niet erg

Op de rand van verdwijnen

Wordt verleden een leugen

Een vergeten gedachte

                       is zo goed als een leugen

 (restant van een langer gedicht)

Drie dingen

Vilhelm Hammershøi, “Interieur, Frederiksberg Allé”, 1900

Mijn moeder leeft nog steeds, zou in beginsel nog jaren kunnen leven, maar de laatste tijd lijkt dat geen goed scenario meer. Ik weet niet goed hoe ik daarmee om moet gaan, ook al zou je denken een psycholoog je dat moest weten. Ik weet het ook niet altijd. In eigen kring moet je vooral geen psycholoog willen zijn. Ik vertaal maar een gedicht. Dat is denk ik een beetje mijn manier om met dit soort dingen om te gaan. 

Een fragment uit Mary Oliver’s “In Blackwater Woods”, in American Primitive,1983:

    <…>

    To live in this world                                  Om in deze wereld te leven

    you must be able.                                    moet je in staat zijn
    to do three things:                                    tot drie dingen:
    to love what is mortal;                              houden van wat sterfelijk is;
    to hold it                                                   het vasthouden 
    against your bones knowing                    vast tegen je knoken alsof
    your own life depends on it;                     je leven er van afhangt 
    and, when the time comes to let it go,     en, als de tijd komt om het los te laten
    to let it go.                                                los te laten.

Uit het niets

 

Je kunt op veel manieren dichten.

Je kunt starten van een gedachte en thema en je arbeid beginnen, strak systematisch, gekaderd door metrum en rijm, en vervolgens net zo lang schaven tot de vorm de inhoud overstijgt. 

Je kunt ook gewoon beginnen en vanuit de diepere lagen van het bewustzijn gedachten op laten borrelen, tot verholen gevoelens en gedachten stilaan manifest worden. Natuurlijk kun je dan nog wat schaven aan metrum en rijm, al dan niet te koste van de oorsprong, maar de basis blijft associatief.

En waarschijnlijk zijn er ook nog andere manieren.

Hoe je het ook aanpakt, je start altijd vanuit een leeg blad, en wat later is er een gedicht, daar waar eerder niks was. Je creëert, wat een diep menselijk verlangen is, zoals alle gedichten, in elk geval de associatieve in wezen in wezen altijd over verlangen gaan, of over gemis. Over hoop en verlies. Altijd eindigend in het niets.

Zeven zuiver

 

Alfred Munnings, “Meisje op bed”, 1917

Achter deuren duister zonde

Achter woorden zonder naam

Achter zuiver zeven wonde

Zie je zwak de dader staan

Achter woorden nooit gesproken

Voelt de de zonde 

                             ongewroken

Zeven zuiver 

                             woeste wonde

                             zal zo zachter

                                                                     open gaan.

Catharsis

 

Klimt, “Medizin”, 1901-1907 (vernietigd in 1945)

Ik lees een biografie van Freud, die in Wenen woonde. 

Even een overpeinzing.

Hoe merkwaardig kan het voelen om te lezen dat ons psychologenvak zich in honderddertig jaar, sinds het aller begin dus van de psychologische wetenschap, in de basis zo weinig veranderd heeft. Bevestigd te krijgen wat ik ergens altijd heb geweten. Met Freud is de interesse ooit begonnen.

Nog voor 1900 schreef Freud over hysterie, casussen, met Breuer. De basisgedachte was om symptomen te verbinden aan oude trauma’s. Als de koppeling goed werd gemaakt vond een vorm van catharsis plaats en trad verlichting op. In feite precies wat ik nog altijd doe. Ik zie het nog elke dag. Freud zag het toen niemand het nog zag, en dat verdient lof, meer dan Karel hem ooit heeft willen geven.

Natuurlijk. Ik zie ook wel hoe Freud steeds weer naar de conclusie toe redeneert, dingen erbij bedenkt, andere zaken negeert. Hij past zijn bewijsmateriaal voortdurend aan aan de theorie, maar het maakt de theorie niet persé minder waar. En het werkt, nog steeds. Dat is wat ik constateer, hoewel, toegegeven, nog steeds met weinig bewijs.

Misschien moet ik straks eens een boek gaan schrijven over Freudiaanse aspecten in EMDR en schematherapie. Ik bedoel maar. Jammer alleen dat Karel het niet meer zal lezen.

Kind van de overgang

 

Ik ben, linksom of rechtsom, toch een kind van de twintigste eeuw. Een eeuw van idealen, ideologieën, grote dromen. Intussen zitten we al weer vijfentwintig jaar in de nieuwe eeuw en de ideologieën zijn vervlogen, stukgelopen tegen de ellende die het heeft gebracht. Van de idealen uit mijn adolescentie is weinig gekomen, ze zijn stukgelopen op mijn welvaart. Ik heb dit weekend de kerstboom weer gezet en leg me toe op de simpele deugden van het leven. Zoek het geluk vooral dicht bij huis, is mijn lijfspreuk geworden.

Linksom of rechtsom ben ik een kind van mijn tijd, van de overgang wellicht. Ik zoek het geluk al zo lang dicht bij huis. Veilig, verborgen in mijn boeken, zoekend naar wat schoonheid. Of het meer geluk heeft gebracht kan ik nooit weten, maar in elk geval minder ellende. De afwezigheid van ellende, misschien is dat wel waar het om draait. Niet voor niks ben ik psycholoog geworden. Kind van de overgang.

En dat voelt niet goed…

Ruytinx, zijn oom en een vroege dood

 

Henri Privat-Livemont, “In het atelier”, portret van de schilder Ruytinx”, 1899

Een mooi schilderij van Henri Privat-Livemont (1861-1936), die ik eigenlijk alleen kende van zijn posters. Afgebeeld wordt zijn neef, de schilder Alfred Ruytinx (1871 - 1908), gezien op de rug, aan het werk in het atelier van zijn oom in de Florisstraat te Schaarbeek. De jonggestorven Ruytinx, minder dan tien jaar later zou hij overlijden, schilderde vooral stillevens en bloemencomposities. Ook Privat-Livemont had een grote voorliefde voor voorstellingen van bloemen, waarmee hij zijn werken bezaaide. Kort voor Ruytinx’s dood maakte Privat-Livemont een muurschildering op het huis van zijn jongere neef, eveneens te Schaarbeek. Het is alsof dekens dood al jaren voelde aankomen.

Muurschildering door Privat-Livemont op Ruytinx huis en atelier, 1906.
Nog steeds te zien, Voglerstraat 17, in 1991 gerestaureerd.

Ik weet niet waaraan Ruytinx gestorven is. Als schilder is hij schier vergeten. Een paar van zijn boeketjes dan maar om hem te gedenken. Meer dan een paar honderd euro brengen ze niet meer op.

Omschakeling

 

Tja, ben ik toch maar niet begonnen aan de biografie van Karel van het Reve, maar aan die van Sigmund Freud, die ik op de e-reader heb. Karel (ik mag Karel zeggen) zou zich omdraaien in zijn graf. Schreef ik enkele dagen geleden nog dat ik hem bewonderde, schakel ik door naar een van de personen die hij het meest verguisde. En toch voel ik ook een fascinatie voor Freud. Drie hoofdstukjes verder voel ik ook sympathie. Het kan blijkbaar allemaal samen, binnen mijn denkraam, en waarom ook niet. Freud moet je door een andere bril beschouwen dan die van Karel, ook al heeft Karel in de strikte zin des woords altijd gelijk. Je kunt alleen altijd gelijk hebben als je altijd door dezelfde bril kijkt, wat prijzenswaardig is, maar niet voor mij.

Karel was een man uit één stuk. Ik niet, denk ik. Maar I k weet niet of dat erg is.

Niet voor mezelf

 

Anna Ancher, “Meisje in de keuken”, 1883-1886

Soms 

ben ik angstig, 

dat dingen fout kunnen gaan, 

dat dingen fout zullen gaan.

Soms 

luister ik naar cliënten, 

die bang zijn 

dat dingen fout kunnen gaan, 

dat dingen fout zullen gaan.

Soms 

denk ik dat het helpt 

om te luisteren naar anderen, 

die bang zijn 

dat dingen fout zullen gaan.

Soms 

denk ik dat het helemaal niet helpt, 

om te luisteren naar anderen,

Maar ik zit hier ook niet voor mezelf, 

ik zit hier ook niet voor mezelf.

Niet zo tenminste.

Zo zit ik hier niet voor mezelf.

Boze Karel

 

Als iedereen zou schrijven wat hij dacht zou haast iedereen interessante dingen kunnen schrijven. De moeilijkheid is dat iemand die iets denkt, dat niet kan opschrijven, ja het haast niet denken kan. Het menselijk denken en het menselijk schrijven is voor 90 of 99% imitatief: wij denken alleen wat anderen denken, en de enkele keer dat wij iets eigens denken kunnen we dat niet opschrijven.

Uit: Een dag uit het leven van de reuzenkoeskoes.

Ik ben niet zo van het bewonderen, maar als ik dan toch iemand moet noemen zou het Karel van het Reve kunnen zijn. Zijn verzameld werk staat altijd binnen handbereik, met een voortdurende regelmaat lees ik weer een stukje en kom ik tot rust.

Na lang aarzelen heb ik nu toch de biografie van Willem Melching gekocht. De aarzeling zat hem in de recensies, die spraken over een politieke biografie, die vooral gaat over Karel’s denken en de ontwikkeling van zijn opvattingen. Het persoonlijke krijgt minder aandacht. Alsof je deze kunt scheiden, dacht ik steeds. En denk ik nog steeds.

Iets anders is ook weer dat in mijn zienswijze het mooie van Karel is dat je zijn denkwijze niet kunt vatten, en dus ook de ontwikkeling niet. Natuurlijk, hij werd opgevoed in een communistisch nest en later verwierp hij het communisme, maar niet om inhoudelijke redenen, maar vooral omdat hij van mening was dat niemand je ooit zou mogen zeggen wat je moet denken. Wat dat betreft is de titel dan wel weer prima gekozen. 

De aarzeling zat hem ook een beetje in de foto op de omslag. Ik zag er toch weer een oude norse communist in, die Karel zelf zo verwierp. Net als ik, niet om hun communist zijn, maar om hun mens zijn. Het is niet mijn bloedgroep, die oude communisten. Ik proef het ook een beetje aan de staccato stijl van Melching, die me al wat tegenstond toen ik het boek vorig jaar bij Broese ter hand nam. Ook vroeg ik me af of het wel goed is als een bewonderaar een biografie schrijft over de bewonderde held.

Hoe kan het zijn dat ik Karel toch zo bewonder? Want dat doe ik. Misschien moet ik gewoon maar eens beginnen met lezen. Wellicht dat ik zo van mijn vooroordelen afkom.