 |
| Stefan Zweig, toch op de foto |
Maar ik ben eerlijk als ik zeg dat het succes mij alleen plezier deed , zolang het betrekking had op mijn boeken en mijn literaire naam, maar dat ik het als een last ervoer als de nieuwsgierigheid zich uitbreidde tot mijn fysieke persoon. Van mijn vroegste jeugd was niets sterker in mij geweest dan de instinctieve wens, vrij en onafhankelijk te blijven. En ik merkte dat van het beste van de persoonlijke vrijheid van ieder mens veel geremd en vervormd wordt door de fotografische publiciteit. <…> hoe meer men dan ook van mij vroeg aan dingen deel te nemen, voordrachten, verschijnen bij publieke gelegenheden, hoe meer ik mij terugtrok, en deze bijna pathologische afkeer van het als persoon de plaats van mijn naam moeten innemen heb ik nooit kunnen overwinnen. Ik heb ook nu nog de volkomen instinctieve neiging in een zaal, concert, een theatervoorstelling op de onopvallendste plaats op de laatste rij te gaan zitten, en ik vind niets onverdraaglijker dan op een podium of andere plaats mijn gezicht te moeten laten zien. <…> Ik ben er van overtuigd dat elk bekend worden van je lichamelijke verschijning er, in de woorden van Franz Werfel, toe verleid als ‘spiegelmens’ van je eigen ik te leven, in elk gebaar een bepaalde stijl aan te nemen, en met deze verandering van je uiterlijke houding gaan meestal hartelijkheid, vrijheid en onbevangenheid van je innerlijke natuur verloren.
Woorden van Stefan Zweig uit zijn memoires, een pleidooi voor de anonimiteit, in elk geval van schrijvers. Nescio heeft dat ook begrepen, Mulisch minder, Sartre op een andere manier: Omdat een mens zichzelf bewust is en op zichzelf reflecteert, verwordt zijn 'ik' vaak tot een voorstelling van zichzelf ('être-en-soi', zijn als ding, als essentie). Op een gegeven moment gaat iemand zich dan gedragen naar het beeld dat hij van zichzelf heeft geschapen. Kwade trouw, noemt Sartre dat, verraad aan je ik. Er zijn er weinig die zijn woorden zo goed begrepen hebben als Zweig, al voor de oorlog. Het lezen van zijn memoires geeft inzichten die ik veel hedendaagse schrijvers zou gunnen, artiesten, politici, eigenlijk iedereen die met zijn gezicht op TV verschijnt.
