Voorbij

 

Twee vrouwen op de pier van Clayton-on-Sea, ca. 1900

Als ik op vakantie ben maak ik foto’s. Wie foto’s maakt kijkt scherper, beweer ik weleens. Bewuster. Maar misschien is dat enkel een excuus.

Wie foto’s terugkijkt kijkt anders, ook dat. Alle kleine pijntjes, ongemakken en frustraties, boosheidjes, zijn snel vergeten. 

“Ik kan de werkelijkheid van de feiten niet laten zien, ik kan er slechts de schaduw van weergeven’’, schreef Patrick Modiano. 

De herinnering maakt weemoedig. Niet noodzakelijk beter. Niet noodzakelijk mooier. Al is het maar omdat het allemaal weer voorbij is.

Mitleid

 

Frédéric Valloton, “Het zieke meisje”, 1892

Stefan Zweig wekt in zijn roman “Ongeduld” het concept van medelijden uit. ‘Mitleid’ in het Duits. Zo schrijft hij het volgende:

Ik weet dat het geen zin heeft zich een genot te ontzeggen omdat het anderen ontzegd is, zichz LF een geluk te verbieden omdat iemand anders ongelukkig is. Ik weet dat elke seconde dat wij lachen en onnozele grappen maken, ergens iemand in zijn bed ligt te reutelen en sterft, en dat achter duizenden vensterbanken ellende schuilgaat en mensen hongerlijden, dat er ziekenhuizen, steengroeven en koolmijnen zijn, dat op fabrieken, in kantoren, in tuchthuizen tallozen moeten zwoegen, dag in dag uit, en dat de nood van niemand er minder op wordt als weer een aner zich zinloos kwelt. Ik weet maar al te goed: als je zou proberen je alle ellende voor te stellen die er op een en hetzelfde moment op deze aarde is, dan zou het je de slaap benemen en iedere lach in je mond smoren. Maar steeds is het toch niet het gedachte, het verbeelde lijden dat je verplettert en vermorzelt; alleen wat de ziel met meevoelende ogen daadwerkelijk heeft gezien, kan haar waarachtig tot ontzetting brengen.

Ik plak deze observatie op mijn werk als psycholoog. Al het leed in de wereld gaat mij minder aan het hart dan het leed van mijn cliënten. Zweig noemt dat “meegaan in het lijden”. Daar hoort een oprechtheid die alleen gevonden kan worden in het individuele contact. Al de rest is humbug en sentimentaliteit.

Vrijheid in zicht

 

William Brymner, “In de boomgaard”, 1892

Een leven lang volg je het nieuws vanuit het idee - kleine rimpelingen daargelaten - dat je eigen leven er niet noemenswaardig door beïnvloed wordt: dat gaat uiteindelijk gewoon door, dat sturen we zelf, lijkt zelfs in de toekomst verankerd.

Misschien is dat wel wat we met vrijheid bedoelen. Dat het ons niet of nauwelijks raakt wat er om ons heen gebeurt. Dat we de buitenwereld op afstand kunnen houden.

Een gevoel dat begint te veranderen. En dat met mijn pensioen in zicht. Net nu ik me bijna terug kan gaan trekken. Nu ik hoop dat ze me met rust zullen laten. Met de ultieme vrijheid in zicht.

Die natuurlijk nooit gaat komen.

Ik heb veel geschrapt in dit stukje.

Telefoon

 

Pleuni Touw in “De stille kracht”, 1974

“Men zag elkaar alleen op de receptie's , en verder besprak men elkaar door de telefoon. Het misbruik van de telefoon voor huiselijk gebruik doodde alle gezelligheid tussen kennissen. Men zag elkaar niet meer, men hoefde zich niet meer te kleden en het rijtuig - de wagen - te laten inspannen, want men causeerde door de telefoon, in sarong en kabaai, in nachtbraak en kabaai, en zonder zich bijna te bewegen. De telefoon was vlak bij de hand en door de achtergalerij tjingelde telkens het belletje. Men belde elkaar op om niet, alleen om het plezier te bellen. De jonge mevrouw Harteman had een intieme vriendin, die zij nooit zag en iedere dag, gedurende een half uur lang, besprak door de telefoon. Zij ging erbij zitten, zo vermoeide het haar niet. En zij lachte en schertste met een vriendin, zonder zich te hoeven kleden, en zonder zich te bewegen. Zo deed zij met andere kennissen ook: zij maakte hare visite door de telefoon. Zij bestelde zelfs haar boodschappen door de telefoon”.  

Soms wordt ik weleens gevraagd waarom ik van die oude boeken lees, terwijl en ook zoveel mooie nieuwe boeken verschijnen. Ik doe geen moeite om me te verdedigen.

Het fragment is uit “De stille kracht” van Louis Couperus, een roman uit 1900. Ik heb in recent jaren diverse boeken van Couperus gelezen, maar deze nog niet, niettegenstaande dat ik lang geleden met veel genoegen de televisieserie had bekeken. Of misschien juist daarom. Of om de sensuele verschijning van Pleuni, die niet los wilde laten. De mooie naam van Leonie van Oudijk. Wie zal het zeggen.

Bijzondere ervaring

 

Soms heb je een bijzondere ervaring. In het oude Verona, waar alleen de mensen leken te zijn vervangen,  zag ik Aida, in de Romeinse Arena. De de grootsheid van de enscenering en het massale luidruchtige publiek maakten een overrompelende indruk, zoals ik meende  het alleen nog te kunnen ervaren in een boek. Maar het leven bestaat echt. Niet alleen in boeken.

Ik heb niet gelezen in Verona.

          

Tegenstrijdig

 

Harold Taylor, “Up in the Hills”, Engeland, 1931

Drie foto’s die ik om een of andere reden opgeslagen heb, in een mapje op mijn ipad. Foto’s gemaakt rond 1930. Aan de vooravond. Er hangt dreiging in de lucht en tegelijkertijd voel ik een serene rust. De meeste mensen proberen hun gevoelens met elkaar in overeenstemming te brengen, maar dat hoeft niet. Gevoelens zijn vaak net zo tegenstrijdig als ons denken. Ook al geven we dat zelden toe. 

Maar dat maakt het er nog niet beter op.

Joseph Sudek, “The Veil of the Temple”, Tsjechoslowakije, 1934

Jan Lauschmann, “Meisje  bij de fontein”, Tsjechoslowakije, 1932

Aantikken

 

Soms denk ik na over de functie van schoonheid. Het sublieme.

Altijd zoek ik het water. Ik ben in Bellagio aan het Como-meer en de schoonheid van het uitzicht is overweldigend. Ik probeer het op me in te laten werken, denken dat ik er nú ben en nu dus gelukkig hoor zijn. Soms weet je het even heel dicht aan te tikken.

Ik vraag mijn vrouw: “Zouden mensen die in plaatsen als Bellagio wonen gelukkiger zijn dan andere mensen”? Zij meent van niet. Wat zo mooi is mag niet blijven duren. Even aantikken is genoeg. Daar is vakantie voor. Een mooie om eens over na te denken vanavond.

Trager

N.N.

Denken

Maakt gedachten trager,

Zonder eten

Wordt iedereen mager,

Zonder vlees

Geen werk voor de slager,

Kom je niet hoger,

Val dan niet lager,

Wordt je gevangen

Maar niet door de jager,

Denken maakt

Mijn gedachten wat trager.

Verbazing

 

In 1988 kocht en las ik Anatoli Rybakov’s “Kinderen van de Arbat”. Het greep me bij mijn strot en leidde tot meer dan een decennium meer dan regelmatig lezen over de Stalintijd. De terreur, werd het genoemd. Ik dacht dat niemand daar nog aan twijfelde. Ik viel van de ene verbazing in de andere.

Misschien werd ik wel door het onderwerp gegrepen omdat ik tien jaar eerder nog durfde geloven dat er ook goede dingen in het communisme zaten. En over Lenin kan ik altijd nog wel genuanceerd denken. Wat Stalin aangaat valt dat moeilijk. Het kwaad weegt hier te sterk.

Deze week werd een monument onthuld van Joseph Stalin, in de metro van Moskou. Een generatie is blijkbaar voldoende om alles te vergeten. Boeken zijn maar boeken. En na de boeken komen weer andere boeken. We blijven herschrijven. En nog steeds val ik van de ene verbazing in de andere!

Eigen tijdsbeeld

 

1962, Brian tweede van rechts

Begin jaren tachtig ging ik in de zomer met een vriend, in een oude BMW, met enige regelmaat windsurfen, wat toen vrij nieuw was. We huurden een plank, op de auto, en daat gingen we, naar de grindbanen. Onderweg zette ik steevast een cassettebandje van de Beach Boys op, met jaren zestig surfmuziek. Dat gaf een goed gevoel. Het was zomer. We leefden.

Zelf had ik twee LP’s van de Beach Boys: Sunflower en Surf’s up. Tears in de Morning weerspiegelde een ander gevoel uit die tijd. Van eerder nog zelfs. Het was een soort van guilty pleasure avant la lettre, want eigenlijk gold de muziek van de Beach Boys als wat twijfelachtig. Maar de gevoelens van mijn tijdsbeelden laten zich niet verloochenen.

Brian Wilson is dood. Vandaag overleden, zijn broertjes Carl en Dennis achterna. Brian kampte met zware depressies. Doorheen alle harmonie is het bijna voelbaar. Alles gaat samen, denk ik dan maar. En alles gaat voorbij. Dat vooral.

Verlangen

 

Harald Slot-Møller, “Længsel”, 1913

"The sweetest thing in all my life has been the longing ... to find the place where all the beauty came from." 

~ C.S. Lewis, 'Till We Have Faces'

Ooit, tijdens mijn psychologiestudie, schreef ik, in een soort van bijrichting, een afstudeerscriptie over ‘sociobiology’, zoals dat toen nog genoemd werd. Omdat ik altijd al wilde weten wat de bron was van ons handelen en denken. Ik zoek daar nog steeds naar. Bij anderen en bij mezelf.

Soms denk ik na over de functie van schoonheid. Het sublieme, bijvoorbeeld. De schoonheid van de vrouw laat zich nog verklaren, maar het gaat breder. Het moet haast wel een soort van sublimatie zijn. Iets te maken hebben met het weten dat er meer is. Ons verlangen om verder te komen in de wereld. Verlangen naar een beter leven. Dat wat ons vooruit stuwt.

Verder kom ik voorlopig niet.

Rose

 

Philip Wilson Steer, “Narcissen”, 91,5 x 91,5 cm, 1889

Philip Wilson Steer (1860-1942) was in de jaren 1880 binnen de Britse schilderkunst een soort overgangsfiguur tussen de Prerafaelitische schilderkunst, die er op haar laatste benen liep, en de toen vernieuwende stroming van het impressionisme, welke vanuit Frankrijk kwam overwaaien. Beide zo verschillende bewegingen heb ik altijd warm in mijn hart gedragen. Wellicht daarom ook mijn warme gevoelens voor het werk van Steer.

Steer werkte in de jaren 1885-1895 veelvuldig met het model Rose Pettigrew (1872-1958?), die in die tijd samen met haar zussen Hetty en Lily ook voor tal van andere Londense kunstschilders poseerden. De Pettigrew Sisters werden ze genoemd. Rose was de jongste, wellicht de mooiste. Ze werd later ook zijn muse. De intieme portretten die Steer van Rose maakte, het gezicht verlegen verborgen, beroeren op een vermoeide avond mijn diep-romantisch hart, weemoedig als een gedicht van Rossetti:

And I should be ashamed to say:—

Poor beauty, so well worth a kiss!

But while my thought runs on like this

With wasteful whims more than enough,

I wonder what you’re thinking of.

 

Lijstjes

 

Ik ben van de lijstjes. In 1968 won Jan Jansen de Tour en elke dag knipte ik het algemeen klassement uit. Ik zag Jan Jansen langzaam stijgen van plaats zestien (‘Jansen kan de Tour nooit meer winnen’, bromde mijn vader) tot aan plek 1 op de laatste dag, ‘die Belzen kunnen niet fietsen’, riep hij lachend vanaf de fiets tegen een collega. Iedereen was blij.

Bij ons thuis stond altijd de radio aan. Ik hoorde de muziek, die ik - als ik de lijstjes bekijk - nog steeds hoor in mijn hoofd. Het is verbazingwekkend hoeveel liedjes tot in het kleinste detail in onze hersenen liggen opgeslagen. Ik ken nog bijna alle liedjes.

Ik ben weer in een andere tijd. Muziek overbrugt de jaren. En mijn gevoel reist mee. Een gevoel dat met mij ooit zak verdwijnen. Wat is geschiedschrijving welbeschouwd waard.

AI

 

Dit zou AI zijn. Over goede smaak valt te twisten. Mijn gevoel voor kunst is niet altijd intellectueel, hoe zal ik het zeggen. Kitsch kan ook mooi zijn. AI blijkbaar ook.

Op televisie schetste iemand de toekomst van AI. Er bekroop me een gevoel dat ik oud begon te worden, te oud voor een nieuwe wereld. Te traag voor na mijn pensioen.

Er bekroop me een gevoel van terugtrekken. Met mijn boeken, mijn huis, de tuin aan het water, en de zon die wel zal blijven. En met mijn soms twijfelachtige smaak voor kunst.

Misschien dat ik er toch iets mee ga kunnen…

Mooiste

Loretta Swit

Oude herinnering.

Loretta Smit is overleden. ‘Hot Lips’ dus, uit MASH, de televisieserie. Deel van mijn jeugd, hoewel niet mijn humor was. Maar vooruit. Leuke muziek. En toch ook ‘Hot Lips’, natuurlijk.

Terwijl de televisieserie nog liep werd ook de speelfilm MASH uitgezonden, uit 1970, met een andere ‘Hot Lips’: Sally Kellerman. Net als Swit uit 1937, inmiddels ook al ruim drie jaar dood.

Ik zal een jaar of vijftien zijn geweest. Met mijn vrienden discussieerde ik over wie de mooiste was. Ik koos voor Kellerman, al mijn vrienden vonden Swit.

Misschien was ik wel wat recalcitrant. Omdat mijn vrienden wel konden lachen om MASH. En misschien had ik wel wat ongelijk. Wist ik het toen al. Wie zal het zeggen. Oordeel zelf. 

Sally Kellerman